Produkt krajowy brutto

Produkt krajowy brutto (PKB, ang. gross domestic product, GDP) – jeden z podstawowych mierników efektów pracy społeczeństwa danego kraju stosowany w rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych przez narodowe i zagraniczne czynniki produkcji na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku)[1].

PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB oraz dynamika tych ruchów stanowi miarę wzrostu gospodarczego. Przy obliczaniu wartości PKB kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia pochodzenie kapitału, własność przedsiębiorstw itp.

PKB per capita według parytetu siły nabywczej w latach 1950–2016 (Stany Zjednoczone = 100%); Źródło: The Conference Board[2]

Metody obliczania wartości PKB

Istnieją trzy zasadnicze metody obliczania wartości PKB, są to: metoda wydatkowa, metoda dochodowa oraz metoda produkcyjna.

Metoda wydatkowa (ang. expenditure approach) opiera się na założeniu, że PKB jest w przybliżeniu równy wydatkom wszystkich nabywców dóbr finalnych wytworzonych w ciągu roku. Zatem od strony popytowej PKB oblicza się według następującego wzoru[3]:

PKB = konsumpcja (wydatki gospodarstw domowych) + inwestycje + wydatki rządowe + eksport netto (eksport minus import).

W metodzie dochodowej (ang. income approach) zakłada się, że wielkość PKB musi być równa sumie dochodów wszystkich właścicieli czynników produkcji. Zatem od strony dochodowej PKB oblicza się w następujący sposób:

PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.

Powyższy wzór wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału), państwo i odtworzenie zużytego majątku.

W metodzie produkcyjnej (ang. production approach) wartość wytworzonych usług i dóbr finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. PKB jest więc sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym PKB od strony produkcyjnej oblicza się według następującego wzoru:

PKB = produkcja globalna kraju – zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki krajowej.

Realny i nominalny PKB

PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc „oczyszczonej” z wpływu inflacji. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego.

Do porównań międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie, albo według parytetu siły nabywczej – lepiej oddającego realną wartość dochodu obywateli w danym kraju.

Krytyka PKB

PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki – jednak jest nie najlepszą miarą zamożności społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się innego wskaźnika, którym jest PKB per capita (czyli PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca).

Mimo tego zabiegu również PKB per capita krytykowane jest jako niedokładny wskaźnik dobrobytu w państwie. Ważniejsze powody to:

  • nie uwzględnia produkcji nieewidencjonowanej. Szara strefa – niezarejestrowana działalność gospodarcza oraz produkcja gospodarstw domowych przeznaczana na własne potrzeby (np. praca gospodyń domowych) jest wliczana do PKB, jednak czarny rynek, czyli obrót towarem nielegalnym i usługi sprzeczne z prawem, nadal pozostają z niego wyłączone,
  • nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku)[4],
  • nie uwzględnia wartości wytwarzanych bezpłatnie (np. przez wolontariuszy, rodziców uczących swoje dzieci)[4],
  • nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska)
  • uwzględnia produkcję tzw. antydóbr (np. wydłużenie dojazdów do pracy, wydatki na administrację[5]),
  • nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach (co jest niwelowane przez liczenie PKB parytetem siły nabywczej),
  • nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie ani ich dystrybucji tzw. poziomu rozwarstwienia (wysoki PKB niekoniecznie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli),
  • do PKB wliczane są zbrojenia, choć zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zwiększają użyteczności społeczeństwa, jedynie umożliwiają prowadzenie działalności zwiększającej tę użyteczność,
  • nie pokazuje jakości usług, zwłaszcza państwowych, cena nie zawsze przekłada się na jakość

Z tego powodu opracowano inne wskaźniki poziomu jakości życia, między innymi wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) czy miernik dobrobytu ekonomicznego netto – NEW (ang. net economic welfare).

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Mark Taylor, Gregory Mankiw: Makroekonomia. Warszawa: PWE, 2009, s. 30, 32. ISBN 978-83-208-1818-5.
  2. ↑ The Conference Board Total Economy Database™, May 2015, http://www.conference-board.org/data/economydatabase/ – „Output, Labor, and Labor Productivity, 1950-2015” (GDP-Capita EKS).
  3. ↑ Robert E. Hall, John B. Taylor: Makroekonomia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 45. ISBN 83-01-13147-0.
  4. ↑ a b Matthew Bishop: Essential economics: an A−Z guide. New York: Bloomberg Press, 2009, s. 133. ISBN 978-1-57660-351-2.
  5. ↑ antydobro, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-07-13].

Bibliografia

  • R. Hall, J. Taylor, Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002
  • P. Samuelson, W. Nordhaus, Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004
  • D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007
  • E. Kwiatkowski, R. Milewski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

PKB per capita (USA = 100).jpg
PKB per capita wg parytetu siły nabywczej przy podstawie Stany Zjednoczone = 100 %.

Wykres na podstawie danych:

The Conference Board Total Economy Database™, May 2015, http://www.conference-board.org/data/economydatabase/ - "Output, Labor, and Labor Productivity, 1950-2015" (GDP-Capita EKS).