Profetyzm

Profetyzm (gr. προφήτης, prophētēs „prorok, wieszcz”) – zjawisko spotykane w wielu religiach, polegające na występowaniu wśród członków danej grupy religijnej przekonania, że niektóre jednostki są powoływane przez bóstwo do głoszenia jego woli i przepowiadania przyszłości (prorokowania)[1]. Profetyzm wiąże się również np. z etosem poety-wieszcza i jego wizjonerstwem w literaturze polskiego romantyzmu.

Religia

W religiach światowych profetyzm nabrał szczególnego znaczenia głównie u Izraelitów. Początki profetyzmu izraelskiego (biblijnego)[2], który odegrał ważną rolę w kształtowaniu się monoteistycznego judaizmu, sięgają IX w. p.n.e., a okres rozkwitu osiągnął on w VIII–VII w. p.n.e. Występuje również w innych religiach, m.in. w chrześcijaństwie. Często wiązał się z ruchami chiliastycznymi i mesjanistycznymi[3].

Literatura

W literaturze profetyzm znalazł się w dziełach pisarzy i poetów prorokujących przyszłość, wyobrażoną zgodnie z ideami i zasadami propagowanymi przez ich autorów. Pojawiał się najczęściej w przełomowych momentach dziejowych, pełnych napięć społecznych i oczekiwań na zmiany, pozwalał na formułowanie idei i poglądów w sposób pośredni, w formie pozbawionej publicystycznej dosłowności. Wizji proroczej służyła figuralna interpretacja wydarzeń przeszłości, przywoływanie przypowieści, stylizacja biblijna w zakresie języka.

Dzieła o charakterze profetycznym powstawały w różnych okresach (np. twórczość J. Boehme’go w Niemczech w pocz. XVII w., twórczość F. de Lamennais’go, J. Micheleta, E. Quineta, J. de Maistre’a w poł. XIX w. we Francji).

Profetyzm w XIX wiecznej literaturze rosyjskiej zajmował istotne miejsce, zwłaszcza u takich twórców, jak Puszkin, Lermontow, Dostojewski, Tołstoj, Leontjew, Sołowjow. Elementami profetyzmu nacechowane były także niektóre dzieła pisarzy i poetów w Niemczech i w Anglii zwłaszcza epoki Romantyzmu, jednak nurt nie rozwinął się tam w takim stopniu, jak w Rosji. Bojaźń przed niewiadomą przyszłością, nadchodząca katastrofa, kraj nad przepaścią, oczekiwanie końca świata oraz modlitwa i żal za grzechy padły na podatny grunt dla rozwoju religijnego profetyzmu rosyjskiego[4].

Polska

W literaturze polskiej elementy profetyzmu wystąpiły w twórczości czasów konfederacji barskiej (m.in. tzw. Profecja księdza Marka prawdopodobnie autorstwa Marka Jandołowicza). Największe nasilenie tych tendencji znamionowało okres romantyzmu i pozostawało w związku z przyjmowanym przez twórców poetyckiej roli wieszcza oraz założeniami mesjanizmu[5].

Profetyczne refleksje dotyczące przyszłości narodu polskiego są obecne np. w twórczości Adama Mickiewicza (Widzenie księdza Piotra w III cz. Dziadów, Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego)[6]. Wizyjny charakter ma również twórczość Juliusza Słowackiego (Anhelli, Król-Duch) oraz Zygmunta Krasińskiego (Nie-Boska komedia, Psalmy przyszłości).

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1980, s. 602, ISBN 83-01-00521-1.
  2. ↑ Michał Peter, hasło: Profetyzm biblijny, w: Katolicyzm A–Z, red. ks. Zbigniew Pawlak, Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1997, s. 328. ISBN 83-7015-358-5.
  3. ↑ Wielka Encyklopedia Powszechna, wyd. I, PWN, Warszawa 1967, s. 448.
  4. ↑ Leszek Jańczuk: Fenomen profetyzmu w literaturze rosyjskiej XIX i początku XX wieku 26 Pages Fenomen profetyzmu w literaturze rosyjskiej XIX i początku XX wieku (pol.). W: Studia Theologica Pentecostalia 2 (2014) [on-line]. Wyższa Szkoła Teologiczno-Społeczna w Warszawie, 2014. [dostęp 2017-03-14].
  5. ↑ Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, wyd. II, Ossolineum, Wrocław 1988, s. 399.
  6. ↑ Alina Witkowska, Literatura romantyzmu, PWN, Warszawa 1987, s. 114, 124, ISBN 83-01-05357-7.