Prognozowanie

Prognozowanie (późnołac. prognosis, od starogr. πρόγνωσις, nowogr. πρόγνωση prōgnosis, od πρoγιγνώσκειν progignōskein, „wiedzieć wcześniej”, od pro- „wcześniej, przed” i gignōskein, „dowiedzieć się”) lub predykcja (łac. prædictus, im. od prædicere, „przepowiadać”, od præ-, „przed, wcześniej, pra-” i dicere, „mówić”) – naukowy sposób wnioskowania służący przewidzeniu tego, w jaki sposób będą kształtowały się w przyszłości procesy lub zdarzenia. W trakcie procesu prognozowania formułuje się sąd na temat przyszłych stanów zjawisk i zdarzeń nazywany prognozą.

Na kształtowanie się procesów lub zjawisk mają wpływ różne czynniki, które można podzielić na:

  • czynniki zewnętrzne (egzogeniczne), na które nie ma się wpływu, a które należy uwzględnić w trakcie prognozowania jako pewne zewnętrzne ograniczenia przebiegu zjawisk i procesów gospodarczych,
  • czynniki wewnętrzne (endogeniczne), które mogą być kształtowane przez decydentów.

Prognozowanie wykorzystuje informację dotyczącą tych czynników i ich wpływu na badane zjawisko. W prognozowaniu bada się relacje między tymi czynnikami a badanym zjawiskiem oraz kształtowanie się ich w przeszłości do wnioskowania o przyszłości. Do prognozowania stosuje się nauki statystyczne i matematyczne.

Proces prognozowania

Proces prognozowania jest postępowaniem wieloetapowym, dzielącym się na:

  • etap definiowania problemu prognostycznego (określenie zjawiska, celu i okresu prognozy)
  • etap zebrania danych i ich analiza (znalezienie czynników mających wpływ na prognozę)
  • etap wyboru metody i budowy modelu prognostycznego
  • etap postawienia prognozy
  • etap oceny jakości prognozy

Kryteria klasyfikacji

Okres

Z uwagi na okres, który obejmuje, prognozowanie dzieli się na:

  • krótkoterminowe, obejmujące okres do 12 miesięcy,
  • średnioterminowe, obejmujące okres od 1 do 5 lat,
  • długoterminowe, obejmujące okres powyżej 5 lat.

Charakter

Z uwagi na charakter prognozowanych zjawisk, można je podzielić na:

  • ilościowe (wynik prognozy wyrażony liczbowo)
    • punktowe (liczba)
    • przedziałowe (przedział liczbowy)
    • wariantowe (warianty)
  • jakościowe (wynik prognozy wyrażony słownie).

Cel

Z uwagi na cel prognozowania, wyróżnia się:

  • prognozy badawcze, identyfikujące przyszłe zdarzenia i ich warianty,
  • prognozy ostrzegawcze, mające na celu ostrzeganie o możliwości wystąpienia niepożądanych wydarzeń,
  • prognozy normatywne, służące do dokonywania wyboru (programowania przyszłości).

Metody prognozowania

Metoda prognozowania – sposób przetwarzania informacji opisujących sytuację prognostyczną w prognozę, dostosowany do przyjętej zasady prognozowania.

Prognozowanie na podstawie szeregów czasowych bez tendencji

Metody te są stosowane, gdy w szeregu czasowym występuje składowa systematyczna w postaci stałego poziomu i wahania przypadkowe. Wykorzystuje się tu zasadę ekstrapolacji i status quo.

W przypadku badania prognostycznego na podstawie szeregów czasowych wykorzystuje się następujące metody:

  • metoda naiwna
  • metoda średniej ruchomej prostej
  • metoda średniej ruchomej ważonej
  • prosty model wyrównywania wykładniczego

Prognozowanie ilościowe

Wykorzystuje formalne metody matematyczne i statystyczne do budowy modeli prognostycznych.

W zależności od prognozowanej zmiennej, w prognozowaniu stosowane są:

Prognozowanie jakościowe (heurystyczne)

Wykorzystujące wiedzę ekspertów na temat prognozowanych zjawisk i procesów.

W metodach myślowych wyróżnia się:

  • metody bezpośrednie
wykorzystujące dane nt. dotychczasowego przebiegu procesu,
  • metody pośrednie
wykorzystujące dane nt. przebiegu badanego procesu oraz innych (np. analogicznych) procesów.
  • metody analogowe (Prognozowanie analogowe)

Ocena dokładności prognozy

Dokładność prognozy można ocenić:

  • ex post – badając odchylenie prognozy od rzeczywistej wartości,
  • ex ante – wyznaczając możliwy błąd prognozy na etapie prognozowania.

Prognozowanie gospodarcze

Prognozowanie znajduje szczególne zastosowanie w ekonomii i zarządzaniu.

Przykładowo w mikroekonomii prognozowanie popytu jest niezmiernie ważnym elementem działalności marketingowej, którego prawidłowość wpływa w przedsiębiorstwie produkcyjnym na procesy zaopatrzenia w surowce i materiały, a także planowanie procesów produkcji, sprzedaży i działań logistycznych. W przedsiębiorstwie handlowym prognozowanie popytu wyznacza wielkość sprzedaży, a tym samym umożliwia planowanie zakupów od dostawców i gromadzenie zapasów, kształtowanie sieci sprzedaży. Prognoza sprzedaży, to oczekiwany poziom sprzedaży oferowanych przez przedsiębiorstwo produktów i usług zależny od wybranego planu marketingowego i uwzględnienia warunków otoczenia marketingowego, a głównie możliwego wpływu i siły konkurentów. Prognozowanie jest sztuką przewidywania zachowania się nabywców, przyszłego stanu rynku, relacji podaży i popytu oraz spodziewanej koniunktury gospodarczej na obszarach działania przedsiębiorstwa.

Do prognozowania w marketingu wykorzystywane są:

  • ekstrapolacja trendów,
  • analiza czynników kształtujących wielkość popytu i jego kształtowanie,
  • analiza statystyczna i ekonometryczna,
  • ankietowanie nabywców dla poznania ich zamiarów zakupu (badania rynkowe),
  • metoda delficka i inne.

Zobacz też