Program Ałmaz
Ałmaz (ros. Алмаз, Diament) – tajny radziecki program kosmiczny budowy wojskowych załogowych stacji kosmicznych. Ze względu na militarny charakter programu, którego głównym celem był zwiad wojskowy, oficjalnie był on włączony w cywilny program kosmiczny Salut. Z siedmiu stacji Salut umieszczonych na orbicie w latach 1971-1982, trzy należały do programu Ałmaz, jednak nosiły one nazwę i kolejne numery stacji Salut – były to stacje Salut 2, 3 i 5.
Plany stacji kosmicznej Ałmaz powstały w Związku Radzieckim w 1964 r., a trzy lata później projekt ten został przyjęty do realizacji w zakładach OKB-52 Władimira Czełomieja. Początkowo jego koncepcja polegała na zbudowaniu trzech elementów:
(1) 20-tonowej stacji kosmicznej, na której miała przebywać trzyosobowa załoga wyposażona w aparaty Agat przeznaczone do wykonywania zdjęć obiektów wojskowych,
(2) systemu TKS - dużych statków kosmicznych wielokrotnego użytku do przewożenia załóg i ładunków na orbitę i z powrotem na Ziemię,
(3) rakiet nośnych Proton, które miały wynosić te stacje i statki transportowe w przestrzeń kosmiczną.
Dodatkowo stacja miała być wyposażona w niewielką kapsułę-lądownik, która mogła być wystrzelona ze stacji i szybko dotrzeć na Ziemię z filmami wywiadowczymi i innymi niewielkimi ładunkami.
Konstrukcja stacji Ałmaz
Stacja Ałmaz składała się z trzech podstawowych części[1]:
- przedziału mieszkalnego o długości 3,5 m i średnicy 2,9 m. Znajdowały się tam miejsca do spania, stolik, fotel oraz zapasy żywności i wody,
- przedziału roboczego o długości 5,3 m i średnicy 4,1 m, wyposażonego w aparaturę zwiadowczą (długoogniskowy teleskop optyczny Agat, teleskop podczerwony Wołna i in.) oraz w systemy kierowania stacją i jej aparaturą,
- śluzy powietrznej z pasywnym węzłem cumowniczym. Znajdowały się w niej również dwa luki: jeden do nieprzeprowadzonego nigdy w tym programie wyjścia załogi na zewnątrz, oraz drugi do wysyłania na Ziemię kapsuł z uzyskanymi fotografiami zwiadowczymi.
Ałmazy umieszczano na orbitach o początkowych parametrach: perygeum 220 km, apogeum 260 km, inklinacja 51,6° (jedynie Salut 5 na 51,1°).
Załogi stacji miały być wymieniane oraz zaopatrywane na orbicie za pomocą dwumodułowych statków załogowo-transportowych TKS o masie około 20 t, wynoszonych również rakietą Proton. Ałmaz w połączeniu ze statkami TKS miał dopiero tworzyć docelową konfigurację stacji, jednak opóźnienia w ich konstruowaniu i wprowadzeniu do eksploatacji sięgnęły kilku lat i nie zostały one już użyte w programie Ałmaz, który w międzyczasie został zakończony. Zostały one zastąpione statkami załogowymi Sojuz, które tylko w ograniczonym zakresie mogły spełnić oczekiwania związane z wielofunkcyjnymi statkami TKS. Wszystkie wystrzelone stacje Ałmaz posiadały tylko jeden węzeł cumowniczy.
Ze względu na wojskowy charakter programu stacje Ałmaz wyposażone miały być w uzbrojenie obronne w postaci umieszczonego frontalnie zmodyfikowanego działka rewolwerowego R-23 zaprojektowanego pierwotnie na potrzeby bombowca Tu-22 (według innego źródła było to działko Nudelmann NR-23 mm[2]).
System uzbrojenia został zamontowany i przetestowany na stacji Ałmaz 2, poprzez wystrzelenie 20 186-gramowych pocisków kaliber 23 mm poruszających się z prędkością względną 850 m/s. Broń zamontowana była na stałe, bez możliwości regulacji; aby ją wycelować należało manewrować całą stacją[2]. Ponieważ taki sposób montażu mógł spowodować groźne dla załogi wibracje kadłuba, strzelań na stacji dokonano dopiero po opuszczeniu jej przez kosmonautów[2].
Stacja programu Ałmaz była jedyną znaną uzbrojoną załogową konstrukcją w historii lotów kosmicznych.
Różnice stacji Ałmaz względem stacji Salut
Stacje Ałmaz były podobne do Salutów rozmiarami, masą i pojemnością, co wynikało z możliwości rakiety Proton – jej udźwigu i dopuszczalnych rozmiarów ładunku. Istniały jednak duże różnice pomiędzy tymi konstrukcjami.
Właściwe stacje Salut, technicznie oznaczane jako DOS (ros. Dołgowriemiennaja Orbitalnaja Stancija), zostały zaprojektowane i były wytwarzane przez zakłady konstrukcyjno-produkcyjne Siergieja Korolowa – OKB-1, zaś stacje Ałmaz (niekiedy oznaczane jako OPS, Орбитальная Пилотируемая Станция), były projektowane i wytwarzane w zakładach OKB-52 Czełomieja, który był głównym rywalem Korolowa jeśli idzie o wiodącą pozycję w radzieckim programie kosmicznym. W rzeczywistości konstrukcje DOS powstały na bazie wcześniej zaprojektowanych i przygotowanych OPS. Ze względu na opóźnienia wojskowego programu, dokonano transferu technologii do programu cywilnego, gdzie gotowe kadłuby zostały wyposażone w elementy takie jak silniki i panele słoneczne pochodzące ze statków Sojuz, a następnie po zmontowaniu wysłane na orbitę.
Masa całkowita Salutów wynosiła 18,9 t, długość 13,1 (Salut 1 i 4) i 16 m (Salut 6 i 7), średnica 4,15 m. Zasilanie odbywało się z baterii słonecznych (Salut 1 miał 4 panele o łącznej mocy ok. 10 kW, zaś wszystkie późniejsze trzy panele o łącznej mocy ok. 20 kW). Objętość dostępnych dla załogi sekcji hermetyzowanych wynosiła 47, a łączna 83 m3. Natomiast Ałmazy miały masę 19 t, długość 11,1 m, średnicę 4,1 m. Zasilanie także odbywało się z baterii słonecznych (moc 12 kW), a łączna objętość dostępnych dla załogi sekcji hermetyzowanych wynosiła około 45 m3.
Jeśli idzie o kształt stacji, to przede wszystkim Ałmaz był złożony z dwóch cylindrów, podczas gdy Salut z trzech. Poniżej znajduje się porównanie zewnętrznego wyglądu stacji Ałmaz (po lewej) i Salut 6 (po prawej):
Misje Ałmaz
Ałmaz 1 (Salut 2)
- Start 3.04.1973
- Deorbitacja 28.05.1973
25.04.1973 nastąpiła utrata kontroli nad stacją.
Ałmaz 2 (Salut 3)
- Sart 25.06.1974
- Deorbitacja 25.01.1975
Do stacji zacumowały dwa statki załogowe: Sojuz 14[3] i Sojuz 15[4]. Ponadto wysłano na Ziemię kapsułę z materiałami zwiadowczymi.
Ałmaz 3 (Salut 5)
- Start 22.06.1976
- Deorbitacja 8.08.1977
Do stacji zacumowały trzy statki załogowe: Sojuz 21[5], Sojuz 23[6] i Sojuz 24[7]. Ponadto wysłano na Ziemię kapsułę z materiałami zwiadowczymi.
Zakończenie programu
Trwały przygotowania do umieszczenia na orbicie czwartej stacji Ałmaz (OPS-4), jednak do tego już nie doszło, gdyż program został zakończony. Przyczyniły się do tego liczne trudności techniczne, których szczegóły nie zostały ujawnione, jak i konflikty w obrębie dwuosobowych załóg[8]. Jako główną przyczynę podaje się jednak śmierć w 1976 r. marszałka Andrieja Grieczki, który był głównym patronem Czełomieja i jego biura konstrukcyjnego. Formalnie program Ałmaz został anulowany w 1981 r.
Wydaje się jednak, że przede wszystkim radzieccy wojskowi doszli do wniosku, że załogowe stacje wywiadowcze stanowią rozwiązanie nieefektywne i bardzo kosztowne, podczas gdy wraz z rozwojem techniki bezpilotowe satelity są w stanie znacznie łatwiej osiągnąć podobne cele. Do podobnych wniosków wcześniej doszli wojskowi amerykańscy rezygnując w 1969 r. z realizacji programu wojskowej stacji MOL.
W 2010 r. firma Excalibur Almaz zakupiła od Rosji dwa niedokończone egzemplarze stacji Ałmaz informując, że jej celem jest doprowadzenie tych statków do stanu używalności i wykorzystanie ich do rozwoju turystyki orbitalnej[9]. Firma prowadziła szeroką kampanię promocyjną, jednak po kilku latach jej działalność całkowicie zamarła[10].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Ałmaz (pol.). Loty Kosmiczne. [dostęp 2015-09-19].
- ↑ a b c Anatolij Żak: Salyut-3 (Almaz OPS-2) space station. W: Russian Space Web [on-line]. [dostęp 2021-06-01].
- ↑ Sojuz 14 (pol.). Loty Kosmiczne. [dostęp 2015-09-19].
- ↑ Sojuz 15 (pol.). Loty Kosmiczne. [dostęp 2015-09-19].
- ↑ Sojuz 21 (pol.). Loty Kosmiczne. [dostęp 2015-09-19].
- ↑ Sojuz 23 (pol.). Loty Kosmiczne. [dostęp 2015-09-19].
- ↑ Sojuz 24 (pol.). Loty Kosmiczne. [dostęp 2015-09-19].
- ↑ Orland Krzyżanowski. Diament w kolorze moro. „Astronautilus”. nr 5 (22), s. 2-9, 2012. ISSN 1733-3350 (pol.).
- ↑ Jan Szturc: Excalibur Almaz Limited buduje stacje orbitalne! (pol.). Kosmonauta.net, 2011-01-06. [dostęp 2015-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-19)].
- ↑ Michał Moroz: Dyrektor Excalibur Almaz podany do sądu (pol.). Kosmonauta.net, 2014-11-15. [dostęp 2015-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-18)].
Bibliografia
- Andrzej Marks, Baza satelitarna ALFA, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1997.
- David S. F. Portree, Mir Hardware Heritage, NASA, 1995 (NASA RP 1357).
Linki zewnętrzne
| Aktywne |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Zakończone |
| ||||
| Anulowane |
| ||||
| Projektowane |
| ||||
| Planowane |
|
- ¹ Nigdy nie posiadały załogi
- ² Projekty włączone do ISS
- AStacje wojskowego programu Ałmaz
Media użyte na tej stronie
Autor: VargaA, Licencja: CC BY-SA 3.0
Salyut-5 film return capsule (displayed at the National Air and Space Museum, Washington D.C.)
Line drawing of the Russian Almaz space station
Backdropped by a blue and white part of Earth, the International Space Station is seen from Space Shuttle Discovery as the two spacecraft begin their relative separation. Earlier the STS-124 and Expedition 17 crews concluded almost nine days of cooperative work onboard the shuttle and station. Undocking of the two spacecraft occurred at 6:42 a.m. (CDT) on June 11, 2008.
Figure 2-9. Salyut 6, the third DOS station to be manned. Addition of the aft port (left) forced redesign of the main propulsion system.
Figure 2-7. Salyut 3, the first successful Almaz space station. The drogue docking unit is at the rear of the station (left), between the two main engines.
A diagram showing the orbital configuration of the Soviet TKS crew delivery/cargo spacecraft.