Program Interkosmos

Logo programu Interkosmos.
Państwa uczestniczące.
Misja radziecko–kubańska na znaczku pocztowym poczty ZSRR

Interkosmos (ros. Интеркосмос) – radziecki międzynarodowy program kosmiczny utworzony na przełomie lat 60. i 70. XX wieku.

Historia

W 1965 roku oraz w dniach 15–20 listopada 1966 roku na zjeździe przedstawicieli krajów socjalistycznych w Moskwie, podjęto decyzję dotyczącą zorganizowania szeroko zakrojonej współpracy w dziedzinie badań i wykorzystania przestrzeni kosmicznej. Program tej współpracy, do której należały Bułgaria, Czechosłowacja, Kuba, Mongolia, NRD, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR, został przyjęty na zjeździe, który odbył się w Moskwie w dniach 5–13 kwietnia 1967 roku. Kraje uczestniczące w programie nie miały wspólnego budżetu. Ustalono, że rakiety nośne dostarczać będzie Związek Radziecki i że startować będą z radzieckich kosmodromów, a uczeni z pozostałych krajów skupią swe wysiłki na budowie aparatury badawczej i satelitów. Dało to możliwość niezwłocznego włączenia się do badań kosmosu. Dla realizacji tego programu w każdym z zainteresowanych krajów powstały specjalne organy. Kierownictwo polskiego Komitetu ds. Badania i Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej przy Prezydium PAN objął astrofizyk profesor Stefan Piotrowski[1]. Początkowo Interkosmos obejmował cztery dziedziny badań: fizykę kosmiczną, meteorologię, łączność oraz biologię i medycynę kosmiczną. Każdą z tych dziedzin zajmowały się odpowiednie zespoły robocze państw członkowskich. Konferencje tych zespołów odbywały się raz w roku, kolejno w poszczególnych państwach członkowskich. Dla usprawnienia działania duże zespoły podzielono na mniejsze, a te z kolei na sekcje, które dodatkowo przeprowadzały zebrania i seminaria. Najwyższym organem koordynującym działalność Interkosmosu była doroczna konferencja przewodniczących komitetów narodowych[2]. W dniu 13 sierpnia 1968 roku kraje biorące udział w programie przesłały na ręce Sekretarza Generalnego ONZ projekt międzynarodowego systemu łącznościowego, o nazwie Intersputnik, przeznaczonego do zaspokajania potrzeb krajów zarówno rozwiniętych, jak i rozwijających się[3]. W 1970 roku podczas spotkania (we Wrocławiu) kierowników narodowych programów kosmicznych przyjęto propozycję by wspólny program nazwać Interkosmosem. Program ten miał na celu umożliwienie partycypacji państwom bloku wschodniego w eksploracji kosmosu. Prawną stronę porozumienia i działania regulował dokument–porozumienie zawarty 13 lipca 1976 roku, a które obowiązywało od 25 marca 1977 roku. Porozumienie zawarte zostało na 10 lat. W 1979 roku porozumienie podpisał przedstawiciel Wietnamu – dziesiąty uczestnik programu Interkosmos[2]. Większość misji była załogowa, aczkolwiek częścią programu były także satelity bezzałogowe, rakiety sondażowe. W ramach programu Interkosmos zbudowano i obsługiwano stację kosmiczną Mir.

W programie Interkosmos brali również udział specjaliści z państw zachodnich między innymi z Francji, USA i Szwecji. W tym przypadku chodziło o przeprowadzenie połączonego eksperymentu, na przykład badań w biosatelicie, czy też sondaży rakietowych atmosfery ziemskiej, albo też o udostępnienie systemów rakietowych i współpracy przy budowie i wyposażeniu sztucznych satelitów, jak miało to miejsce podczas wspólnych radziecko–indyjskich eksperymentów; począwszy od 1975 roku, kiedy radziecki Kosmos wyniósł indyjskiego satelitę Aryabhata–1 i dwa następne w późniejszych latach. Francuska aparatura naukowo-badawcza umieszczona była na radzieckich próbnikach międzyplanetarnych, a nawet na Księżycu (odbłyśnik laserowy pojazdu Łunochod pochodził z Francji)[2].

W pierwszym dziesięcioleciu istnienia programu wyniesiono na orbity 20 satelitów Interkosmos (w latach 1969–1979) i 8 rakiet geofizycznych Wertikal. Ponadto uczestniczono w radzieckich programach narodowych realizowanych m.in. na stacjach kosmicznych typu Salut 6, statkach Sojuz, satelitach Kosmos, Meteor i automatycznych stacjach Prognoz[2].

W 1976 program Interkosmos wzbogacono o nowe badania. Tym razem pojawiła się teledetekcja. Na statku Sojuz 22 przeprowadzono eksperyment Raduga (tęcza) polegający na fotografowaniu wybranych rejonów Ziemi wielospektralną kamerą, której projekt powstał przy współpracy specjalistów z ZSRR i NRD. Kamerę zbudowały zakłady Carl Zeiss w Jenie[2]. Operacja Raduga prowadzona była nie tylko z orbity okołoziemskiej – równocześnie z pokładu samolotu wykonywano zdjęcia i obserwacje naziemne wybranych rejonów testowych[2].

Loty załogowe

DataZdjęcieKosmonautaKosmonauta rezerwowyKrajMisjaStacja kosmiczna
2 marca 1978
VladimirRemek.jpg
Vladimír Remek
Oldřich Pelčák
Flag of the Czech Republic.svg
Czechosłowacja
Sojuz 28
Soyuz 28 mission patch.svg
Salut 6
27 czerwca 1978
Miroslaw H.jpg
Mirosław Hermaszewski
Zenon Jankowski
Flag of Poland.svg Polska
Sojuz 30
Soyuz 30 mission patch.svg
Salut 6
26 sierpnia 1978
Sigmund Jahn cropped.jpg
Sigmund Jähn
Eberhard Köllner
Flag of East Germany.svg NRD
Sojuz 31
Soyuz 31 mission patch.svg
Salut 6
10 kwietnia 1979
Georgi Ivanov detail.png
Georgi Iwanow
Aleksandyr Aleksandrow
Flag of Bulgaria (1971–1990).svg Bułgaria
Sojuz 33
Soyuz-33 patch.png
Salut 6
26 maja 1980
Bertalan Farkas first Hungarian astronaut.jpg
Bertalan Farkas
Béla Magyari
Civil Ensign of Hungary.svg Węgry
Sojuz 36
Soyuz36 patch.png
Salut 6
23 lipca 1980
TUÂN PHAM.JPG
Phạm Tuân
Bùi Thanh Liêm
Flag of Vietnam.svg Wietnam
Sojuz 37
Soyuz37 patch.png
Salut 6
18 września 1980
Arnaldo Tamayo Méndez
José Armando López Falcón
Flag of Cuba.svg Kuba
Sojuz 38
Soyuz38 patch.png
Salut 6
23 marca 1981
Jügderdemidiin Gürragchaa.jpeg
Dżügderdemidijn Gürragczaa
Majdarżawyn Ganzorig
Flag of the Mongolian People's Republic (1945–1992).svg Mongolia
Sojuz 39
Soyuz39 patch.png
Salut 6
14 maja 1981
Dumitru-Dorin Prunariu - UNOOSA 50 Years of Women in Space NHM Vienna 2013.jpg
Dumitru Prunariu
Dumitru Dediu
Rumunia
Sojuz 40
Soyuz40 patch2.png
Salut 6
24 czerwca 1982
Chretien.jpg
Jean-Loup Chrétien
Patrick Baudry
Flag of France.svg Francja
Sojuz T-6
Soyuz T-6 mission patch.png
Salut 7
2 kwietnia 1984
Rakesh sharma.jpg
Rakesh Sharma
Ravish Malhotra
Flag of India.svg Indie
Sojuz T-11
Soyuz T-11 mission patch.gif
Salut 7
22 lipca 1987
Muhammed Ahmed Faris.jpg
Muhammad Faris
Munir Habib Habib
Flag of Syria.svg

Syria

Sojuz TM-3
Soyuz TM-3 mission patch.svg
Mir
6 lipca 1988
Александр Александров Панайотов.JPG
Aleksandyr Aleksandrow
Krasimir Stojanow
Flag of Bulgaria (1971–1990).svg

Bułgaria

Sojuz TM-5
Soyuz TM-5 mission patch.svg
Mir
29 sierpnia 1988
Abdul Ahad Mohmand
Mohammed Dauran-Ghulam Masum

Afganistan

Sojuz TM-6
Soyuz TM-6 patch.svg
Mir

Sztuczne satelity

Pierwszym satelitą wysłanym w ramach współpracy był Kosmos 261, przeznaczony do prowadzenia eksperymentów w dziedzinie badań górnych warstw atmosfery Ziemi i zórz polarnych[3].

Satelity Interkosmos podzielić można według zastosowania na trzy serie: słoneczna, do których należały satelity Interkosmos 1, 4, 7, 11, 16 i Interkosmos „Kopernik 500”; jonosferyczna – Interkosmos 2, 8, 12, 14 oraz magnetosferyczna Interkosmos 3, 5, 6, 10, 13, 14, 17.

  • 14 października 1969 – Interkosmos 1
  • 25 grudnia 1969 – Interkosmos 2
  • 7 sierpnia 1970 – Interkosmos 3
  • 14 października 1970 – Interkosmos 4
  • 2 grudnia 1970 – Interkosmos 5
  • 7 kwietnia 1972 – Interkosmos 6
  • 30 czerwca 1972 – Interkosmos 7
  • 30 listopada 1972 – Interkosmos 8
  • 19 kwietnia 1973 – Interkosmos 9 (Kopernik)
  • 30 października 1973 – Interkosmos 10
  • 17 maja 1974 – Interkosmos 11
  • 31 października 1974 – Interkosmos 12
  • 27 marca 1975 – Interkosmos 13
  • 11 grudnia 1975 – Interkosmos 14
  • 19 czerwca 1976 – Interkosmos 15
  • 27 lipca 1976 – Interkosmos 16
  • 24 września 1977 – Interkosmos 17
  • 24 października 1978 – Interkosmos 18
  • 27 lutego 1979 – Interkosmos 19
  • 1 listopada 1979 – Interkosmos 20
  • 6 lutego 1981 – Interkosmos 21
  • 7 sierpnia 1981 – Interkosmos 22
  • 26 kwietnia 1985 – Interkosmos 23
  • 28 września 1989 – Interkosmos 24
  • 18 grudnia 1991 – Interkosmos 25
  • 2 marca 1994 – Interkosmos 26

Rakiety programu Interkosmos

W programie Interkosmos ważne były badania przeprowadzone przy pomocy rakiet typu Wertikal, osiągających w pionowym locie pułapy od 500 do 1500 km. Uczeni z Polski uczestniczyli w pracach nad zestawami aparatury dla pięciu rakiet. W 1970 roku rozpoczęto wysyłanie rakiet geofizycznych typu Wertikal. Te badania przynosiły dużo materiału naukowego z dziedziny promieniowania Słońca i fizyki atmosfery[2].

  • 28 listopada 1970 – Wertikal-1
  • 20 sierpnia 1971 – Wertikal-2
  • 2 września 1975 – Wertikal-3
  • 14 października 1976 – Wertikal-4
  • 30 sierpnia 1977 – Wertikal-5

Przypisy

  1. Andrzej Marks: Polak w Kosmosie. Warszawa: Książka i Wiedza, 1978, s. 98.
  2. a b c d e f g Praca zbiorowa: Interkosmos znaczy współpraca. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1985, s. 15–23. ISBN 83-206-0547-4.
  3. a b Praca zbiorowa: Kosmonautyka. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1971, s. 97.

Media użyte na tej stronie

Flag of Bulgaria (1971–1990).svg
Autor: Scroch, Licencja: CC BY-SA 3.0
Flag of Bulgaria (1971-1990). Flag of Bulgaria with Bulgarian coat from 1971.
Flag of Romania (1965-1989).svg

Flag of Romania, (21 August 1965 - 22 December 1989/officialy 27 December 1989).

Flag of Romania (1965-1989) (construction).png

Construction sheet of the Flag of Romania as depicted in Decree nr. 972 from 5 November 1968.

  • l = 2/3 × L
  • C = 1/3 × L
  • S = 2/5 × l
Flag of Romania (1965–1989).svg

Flag of Romania, (21 August 1965 - 22 December 1989/officialy 27 December 1989).

Flag of Romania (1965-1989) (construction).png

Construction sheet of the Flag of Romania as depicted in Decree nr. 972 from 5 November 1968.

  • l = 2/3 × L
  • C = 1/3 × L
  • S = 2/5 × l
Flag of India.svg
The Flag of India. The colours are saffron, white and green. The navy blue wheel in the center of the flag has a diameter approximately the width of the white band and is called Ashoka's Dharma Chakra, with 24 spokes (after Ashoka, the Great). Each spoke depicts one hour of the day, portraying the prevalence of righteousness all 24 hours of it.
Flag of Syria.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Bertalan Farkas first Hungarian astronaut.jpg
Autor: Módis Ágnes Vadszederke, Licencja: CC BY-SA 3.0
Bertalan Farkas first hungarian astronaut in Budapest.
Rakesh sharma.jpg
Rakesh Sharma
VladimirRemek.jpg
Autor: Frank Leuband, Licencja: CC BY-SA 2.0 de
czech cosmonaut Vladimír Remek
Soyuz39 patch.png
Soyuz 39 patch
Flag of Bulgaria (1971-1990).svg
Autor: Scroch, Licencja: CC BY-SA 3.0
Flag of Bulgaria (1971-1990). Flag of Bulgaria with Bulgarian coat from 1971.
Soyuz37 patch.png
Soyuz-37 patch
Soyuz38 patch.png
Soyuz 38 patch
TUÂN PHAM.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.0
Miroslaw H.jpg
Cosmonaut Mirosław Hermaszewski, first Polish national in space
Soyuz 31 mission patch.svg
Patch of the Soyuz 31 mission.
Dumitru-Dorin Prunariu - UNOOSA 50 Years of Women in Space NHM Vienna 2013.jpg
Autor: Manfred Werner (Tsui), Licencja: CC BY-SA 3.0
Women in Space: The Next 50 Years (Celebrating 50 Years of Women in Space) - public panel and discussion on invitation of UNOOSA with Roberta Bondar, Janet L. Kavandi, Dumitru-Dorin Prunariu, Chiaki Mukai and Liu Yang (Naturhistorisches Museum in Vienna, Austria).
Chretien.jpg
Jean-Loup Jacques Marie Chrétien, French Spationaut
Sojuz 30.JPG
Autor: Kmiecik, Licencja: CC BY-SA 3.0
Lądownik Sojuz 30. Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej w Warszawie.
Flag of the Mongolian People's Republic (1945–1992).svg
Flag of People's Republic of Mongolia 1945-1992
Georgi Ivanov detail.png
Посрещане на българският космонавт Г. Иванов
Sigmund Jahn cropped.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 183-T0709-148 / Peter Koard / CC-BY-SA
Cosmonaut Sigmund Jähn
Soyuz36 patch.png
Soyuz 36 patch
Soyuz 30 mission patch.svg
Patch of the Soyuz 30 mission.
Soyuz 28 mission patch.svg
Patch of the Soyuz 28 mission.
Muhammed Ahmed Faris.jpg
(c) Leuband z niemieckiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
The Syrian cosmonaut Muhammed Ahmed Faris on the 28th days of astronautics in New Brandenburg.
Soyuz TM-5 mission patch.svg
The official crew patch for the Soviet Soyuz TM-5 mission, which delivered the EP-2 crew to the space station Mir.
Interkosmos.svg
The logo of the Soviet cooperative international space programme Intercosmos.
Interkosmos.png
(c) Japinderum z angielskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
red – human spaceflight provider; green – participant; yellow – refused offer
Александр Александров Панайотов.JPG
Autor: Оксана Прилепина, Licencja: CC BY-SA 3.0
Александр Александров в г. Несебр (Болгария).
Soyuz-33 patch.png
Soyuz 33 patch
Soyuz TM-3 mission patch.svg
The official crew patch for the Soviet Soyuz TM-3 mission, which delivered the EO-2 crew to the space station Mir.
Soyuz40 patch2.png
Soyuz 40 patch
Soyuz TM-6 patch.svg
The official crew patch for the Soviet Soyuz TM-6 mission, which delivered the EP-3 crew and part of the EO-3 crew to the space station Mir.