Prosienicznik

Prosienicznik
	; Prosienicznik plamisty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Cichorioideae
Rodzaj	prosienicznik
	Nazwa systematyczna
	Hypochaeris L.; Sp. Pl. 810. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Hypochaeris glabra L.
Synonimy
	Achyrophorus Adans.; Agenora D.Don; Amblachaenium Turcz. ex DC.; Arachnopogon Berg ex Haberle; Baldingeria F.W.Schmidt; Cycnoseris Endl.; Distoecha Phil.; Fabera Sch.Bip.; Heywoodiella Svent. & Bramwell; Metabasis DC.; Oreophila D.Don; Piptopogon Cass.; Porcellites Cass.; Robertia A.Rich. ex DC.; Seriola L.; Trommsdorffia Bernh.;

Prosienicznik szorstki

Prosienicznik (Hypochaeris L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje ok. 64 gatunki^[4]. Centrum największego zróżnicowania rodzaju jest w Ameryce Południowej, poza tym przedstawiciele rodzaju występują w północnej Afryce, w Azji i w Europie. W Polsce rosną cztery gatunki z tego rodzaju.

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje wyspy Makaronezji, basen Morza Śródziemnego z północną Afryką i Bliskim Wschodem, niemal całą Europę (bez Islandii), strefę umiarkowaną Azji od Kazachstanu i Syberii, poprzez Chiny i Półwysep Koreański po Japonię, a także Amerykę Południową^[4]. W basenie Morza Śródziemnego występuje ok. 12 gatunków^[5], w Europie 9^[6], z czego cztery obecne są we florze Polski^[7]. Pojedyncze gatunki rosną jako rodzime w Azji. Największe zróżnicowanie gatunkowe rodzaju jest w Ameryce Południowej, gdzie rośnie ok. 50 gatunków. O ile jednak gatunki ze Starego Świata reprezentują 4 sekcje, o tyle wszystkie amerykańskie – tylko jedną – Achyrophorus Scop. Analizy molekularne rybosomalnego RNA i chloroplastowego DNA wykazały, że wszystkie gatunki amerykańskie pochodzą od gatunku występującego w Maroku – H. angustifolia^[5]. Po stosunkowo niedawnej migracji do Ameryki nastąpiła tam ich gwałtowna radiacja ewolucyjna^[8].

Rośliny z tego rodzaju rosną jako introdukowane w Ameryce Północnej, w Południowej Afryce, w południowej i wschodniej Azji, w Australii i Nowej Zelandii^[4]. Niektóre gatunki są inwazyjne, np. prosienicznik szorstki H. radicata w Australii^[6].

Gatunki występujące w Polsce^[7]

prosienicznik gładki Hypochaeris glabra L.
prosienicznik jednogłówkowy Hypochaeris uniflora Vill.
prosienicznik plamisty Hypochaeris maculata L.
prosienicznik szorstki Hypochaeris radicata L.

Uwaga: w liście krajowej nazwa rodzajowa podana jest w pisowni Hypochoeris^[7].

Morfologia

(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0

Prosienicznik gładki

Pokrój: Rośliny roczne i byliny, gładkie lub owłosione, zwykle szorstko. Włoski są wielokomórkowe, nierozgałęzione^[9]. Rośliny mają korzeń palowy, łodygę jedną lub kilka do kilkunastu, są one prosto wzniesione, rozgałęzione lub nie^[8].
Liście: Tylko odziomkowe lub odziomkowe i łodygowe, ale te drugie tylko w dolnej części pędu. Liście są ogonkowe lub siedzące, w zarysie odwrotnie jajowate lub eliptyczne, całobrzegie, ząbkowane do pierzasto klapowanych^[8].
Kwiaty: Skupione w pojedynczy, szczytowy koszyczek, rzadziej zebrane w luźny, rozgałęziony wiechowato lub baldachogroniasto kwiatostan złożony. Koszyczki tworzą się na szypule zwykle w górze nieco rozszerzającej się. Okrywy są walcowate lub dzwonkowate, o średnicy 5–20 mm (powiększającej się w czasie owocowania). Listki okrywy w liczbie 20–30 wyrastają w 3–4 rzędach, mają kształt równowąskolancetowaty, mogą być nagie lub owłosione. Dno kwiatostanu płaskie, dołeczkowane i z plewinkami szydlastymi lub równowąskimi. Wszystkie kwiaty języczkowe, żółte, rzadziej pomarańczowe, białawe, różowe lub szarozielone^[8].
Owoce: Niełupki wszystkie jednakowe, z dzióbkiem lub zróżnicowane na posiadające dzióbek i ucięte. Zwykle brązowe lub złote, elipsoidalne lub wrzecionowate, z 4–5 lub 10 żeberkami. Puch kielichowy jest trwały, biały lub beżowy, w jednym rzędzie i wówczas wszystkie włoski są pierzaste lub w dwóch rzędach i wówczas wewnętrzne są pierzaste i dłuższe, a zewnętrzne drobnoząbkowane i krótsze^[8].

Systematyka

(c) I, Selso, CC-BY-SA-3.0

Prosienicznik jednogłówkowy

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, podrodziny Cichorioideae, z plemienia Cichorieae i podplemienia HypochaeridinaeRodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, podrodziny Cichorioideae, z plemienia Cichorieae i podplemienia Hypochaeridinae^[10].

Wykaz gatunków^[4]

Hypochaeris acaulis (J.Rémy) Britton
Hypochaeris achyrophorus L.
Hypochaeris alba Cabrera
Hypochaeris albiflora (Kuntze) Azevêdo-Gonç. & Matzenb.
Hypochaeris angustifolia (Litard. & Maire) Maire
Hypochaeris apargioides Hook. & Arn.
Hypochaeris arachnoides Poir.
Hypochaeris arenaria Gaudich.
Hypochaeris argentina Cabrera
Hypochaeris ×balbisii Loisel.
Hypochaeris caespitosa Cabrera
Hypochaeris catharinensis Cabrera
Hypochaeris chillensis (Kunth) Britton
Hypochaeris chondrilloides (A.Gray) Cabrera
Hypochaeris ciliata (Thunb.) Makino
Hypochaeris clarionoides (J.Rémy) Reiche
Hypochaeris claryi Batt.
Hypochaeris crepioides Tatew. & Kitam.
Hypochaeris cretensis (L.) Bory & Chaub.
Hypochaeris echegarayi Hieron.
Hypochaeris elata Griseb.
Hypochaeris eremophila Cabrera
Hypochaeris eriolaena (Sch.Bip.) Reiche
Hypochaeris facchiniana Ambrosi
Hypochaeris glabra L. – prosienicznik gładki
Hypochaeris graminea Hieron.
Hypochaeris grisebachii Cabrera
Hypochaeris hohenackeri (Sch.Bip.) Domke
Hypochaeris hookeri Phil.
Hypochaeris incana (Hook. & Arn.) Macloskie
Hypochaeris laciniata (Hicken) Urtubey, Stuessy & Tremetsb.
Hypochaeris laevigata (L.) Cesati
Hypochaeris leontodontoides Ball
Hypochaeris lutea (Vell.) Britton
Hypochaeris maculata L. – prosienicznik plamisty
Hypochaeris megapotamica Cabrera
Hypochaeris melanolepis Phil.
Hypochaeris meyeniana (Walp.) Benth. & Hook.f. ex Griseb.
Hypochaeris microcephala (Sch.Bip.) Cabrera
Hypochaeris mucida Domke
Hypochaeris nahuelvutae Phil.
Hypochaeris neopinnatifida Azevêdo-Gonç. & Matzenb.
Hypochaeris oligocephala (Svent. & Bramw.) Lack
Hypochaeris palustris (Phil.) De Wild.
Hypochaeris pampasica Cabrera
Hypochaeris parodii Cabrera
Hypochaeris patagonica Cabrera
Hypochaeris petiolaris (Hook. & Arn.) Griseb.
Hypochaeris pilosa Reiche
Hypochaeris radicata L. – prosienicznik szorstki
Hypochaeris robertia (Sch.Bip.) Fiori
Hypochaeris rutea Talavera
Hypochaeris saldensis Batt.
Hypochaeris salzmanniana DC.
Hypochaeris sardoa Bacch., Brullo & Terrasi
Hypochaeris scorzonerae (DC.) F.Muell.
Hypochaeris sessiliflora Kunth
Hypochaeris setosa Formánek
Hypochaeris spathulata (J.Rémy) Reiche
Hypochaeris taraxacoides Ball
Hypochaeris tenuiflora (Boiss.) Boiss.
Hypochaeris tenuifolia (Hook. & Arn.) Griseb.
Hypochaeris tropicalis Cabrera
Hypochaeris uniflora Vill. – prosienicznik jednogłówkowy
Hypochaeris variegata (Lam.) Baker

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Hypochaeris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-23].
↑ ^a ^b Estrella Urtubey, Tod F. Stuessy, Karin Tremetsberger. Systematics of the South American Hypochaeris sessiliflora Complex (Asteraceae, Cichorieae). „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 96, s. 685–714, 2009.
↑ ^a ^b David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 458. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 101, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e David J. Bogler: Hypochaeris Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-09-03].
↑ J.W.J.W. Kadereit J.W.J.W., CharlesCh. Jeffrey CharlesCh. (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 196, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805 .
↑ Genus Hypochaeris L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-23].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].

[powo-4] Hypochaeris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-23].

[estrella-5] Estrella Urtubey, Tod F. Stuessy, Karin Tremetsberger. Systematics of the South American Hypochaeris sessiliflora Complex (Asteraceae, Cichorieae). „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 96, s. 685–714, 2009.

[mabb-6] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 458. ISBN 978-1-107-11502-6.

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 101, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[america-8] David J. Bogler: Hypochaeris Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-09-03].

[kubitzki-9] J.W.J.W. Kadereit J.W.J.W., CharlesCh. Jeffrey CharlesCh. (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 196, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805 .

[grin-10] Genus Hypochaeris L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-23].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Prosienicznik

Spis treści

Rozmieszczenie geograficzne

Morfologia

Systematyka

Przypisy

Media użyte na tej stronie