Protée (1930)

Protée (Q155)
Ilustracja
Jednostka bliźniacza „Protée” – „Prométhée”
Klasa

okręt podwodny

Typ

Redoutable

Projekt

M6

Historia
Stocznia

Société Nouvelle des Forges et Chantiers de la Méditerranée, La Seyne-sur-Mer

Położenie stępki

4 października 1928

Wodowanie

31 lipca 1930

 Marine nationale
Wejście do służby

1 listopada 1932

Zatonął

29 grudnia 1943

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność
• na powierzchni
• w zanurzeniu


1570 ton
2084 t

Długość

92,3 m

Szerokość

8,2 m

Zanurzenie

4,7 m

Zanurzenie testowe

80 m

Rodzaj kadłuba

dwukadłubowy

Napęd
2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 6000 KM
2 silniki elektryczne o łącznej mocy 2000 KM
2 śruby
Prędkość
• na powierzchni
• w zanurzeniu


17 węzłów
10 w.

Zasięg

powierzchnia: 10 000 Mm przy 10 w.
zanurzenie: 100 Mm przy 5 w.

Uzbrojenie
1 działo kal. 100 mm, 2 wkm kal. 13,2 mm, 13 torped
Wyrzutnie torpedowe

7 × 550 mm
2 × 550/400 mm

Załoga

61

Protée (Q155) – francuski oceaniczny okręt podwodny z okresu międzywojennego i II wojny światowej, jedna z 31 jednostek typu Redoutable. Okręt został zwodowany 31 lipca 1930 w stoczni Société Nouvelle des Forges et Chantiers de la Méditerranée w La Seyne-sur-Mer, a do służby w Marine nationale wszedł w listopadzie 1932. Podczas wojny jednostka pełniła służbę na Morzu Śródziemnym i Atlantyku, a od zawarcia zawieszenia broni między Francją a Niemcami znajdowała się pod kontrolą Brytyjczyków w Aleksandrii. Po lądowaniu Aliantów w Afryce Północnej „Protée” wszedł w skład marynarki Wolnych Francuzów. 29 grudnia 1943 okręt zatonął nieopodal Marsylii po wejściu na minę. Wrak jednostki został odnaleziony w 1995 roku.

Projekt i budowa

„Protée” zamówiony został na podstawie programu rozbudowy floty francuskiej z 1926 roku[1][2]. Projekt (o sygnaturze M6[3]) był ulepszeniem pierwszych powojennych francuskich oceanicznych okrętów podwodnych – typu Requin[1]. Poprawie uległa krytykowana w poprzednim typie zbyt mała prędkość osiągana na powierzchni oraz manewrowość[1][4]. Okręty typu Redoutable miały duży zasięg i silne uzbrojenie; wadą była ciasnota wnętrza, która powodowała trudności w dostępie do zapasów prowiantu i amunicji[4]. Konstruktorem okrętów był inż. Jean-Jacques Roquebert[4].

„Protée” zbudowany został w stoczni Société Nouvelle des Forges et Chantiers de la Méditerranée w La Seyne-sur-Mer[3][5]. Stępkę okrętu położono 4 października 1928[6], a zwodowany został 31 lipca 1930[5][7].

Dane taktyczno-techniczne

„Protée” był dużym, oceanicznym dwukadłubowym okrętem podwodnym[1][4]. Długość całkowita wynosiła 92,3 metra (92 metry między pionami), szerokość 8,2 metra i zanurzenie 4,7 metra[5][8]. Wyporność standardowa w położeniu nawodnym wynosiła 1384 tony (normalna 1570 ton), a w zanurzeniu 2084 tony[5][7][a]. Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa silniki wysokoprężne Sulzer o łącznej mocy 6000 KM[5][9][b]. Napęd podwodny zapewniały dwa silniki elektryczne o łącznej mocy 2000 KM[4][5][c]. Dwuśrubowy układ napędowy pozwalał osiągnąć prędkość 17 węzłów na powierzchni i 10 węzłów w zanurzeniu[5][10][d]. Zasięg wynosił 10 000 Mm przy prędkości 10 węzłów w położeniu nawodnym (lub 4000 Mm przy prędkości 17 węzłów) oraz 100 Mm przy prędkości 5 węzłów w zanurzeniu[1][2]. Zbiorniki paliwa mieściły 95 ton oleju napędowego[3][5]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 80 metrów, zaś czas zanurzenia 45-50 sekund[1][4]. Autonomiczność okrętu wynosiła 30 dób[3][11].

Okręt wyposażony był w siedem wyrzutni torped kalibru 550 mm: cztery na dziobie i jeden potrójny zewnętrzny aparat torpedowy. Prócz tego za kioskiem znajdował się jeden podwójny dwukalibrowy (550 lub 400 mm) aparat torpedowy[3][4]. Na pokładzie było miejsce na 13 torped, w tym 11 kalibru 550 mm i dwie kalibru 400 mm[3][4]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiło działo pokładowe kalibru 100 mm L/45 M1925 oraz zdwojone stanowisko wielkokalibrowych karabinów maszynowych Hotchkiss kalibru 13,2 mm L/76[3][4].

Załoga okrętu składała się z 4 oficerów oraz 57 podoficerów i marynarzy[2][5][e].

Służba

(c) M.Strīķis, CC BY-SA 3.0
Pomnik upamiętniający „Protée” w La Seyne-sur-Mer.

„Protée” został przyjęty do służby w Marine nationale 1 listopada 1932[6]. Jednostka otrzymała numer burtowy Q155[3]. W momencie wybuchu II wojny światowej okręt pełnił służbę na Morzu Śródziemnym, będąc jednostką flagową 3. dywizjonu 3. eskadry 1. Flotylli okrętów podwodnych w Tulonie (jednostka przechodziła remont, który zakończył się 1 grudnia 1939)[12][f]. Dowódcą okrętu był w tym okresie kmdr ppor. E.J.J. Gras[12]. 3 lutego 1940 „Protée” oraz niszczyciele „Simoun” i „Le Fortune” wyszły z Oranu w rejs do Casablanki. Po pokonaniu 4 lutego Cieśniny Gibraltarskiej zostały wysłane w celu zbadania wybuchu w pobliżu duńskiego parowca „Java” o pojemności 8681 BRT (na pozycji 36°34′N 8°55′W/36,566667 -8,916667)[13]. 23 lutego „Protée” próbował zatrzymać napotkany statek handlowy, który odpowiedział ogniem z działa pokładowego, zmuszając okręt do zanurzenia. Niedoszłym niemieckim łamaczem blokady okazał się francuski parowiec „Aragaz” (5009 BRT), a do zdarzenia doszło na pozycji 32°10′N 11°00′W/32,166667 -11,000000[14]. 18 kwietnia okręt opuścił Casablankę i w eskorcie niszczyciela „Trombe” 19 kwietnia pokonał Cieśninę Gibraltarską, dopływając 21 kwietnia do Bizerty[15].

W czerwcu 1940 okręt znajdował się w Bejrucie w składzie 3. dywizjonu okrętów podwodnych (wraz z „Actéon” i „Achéron”), a jego dowódcą był kmdr ppor. J.M.L.J. Garreau[16]. 10 czerwca, po wypowiedzeniu wojny przez Włochy jednostka opuściła bazę, udając się na patrol w rejon archipelagu Dodekanez, na wschód od Leros[17]. Po podpisaniu przez Francję zawieszenia broni z Niemcami, Brytyjczycy podjęli kroki zmierzające do zapobieżenia przejęcia floty francuskiej przez III Rzeszę[18]. Efektem tego była operacja Catapult, przeprowadzona na początku lipca 1940[19]. W dniach 3-7 lipca w Aleksandrii doszło do neutralizacji okrętów francuskich tworzących tzw. Zespół „X” (pancernik „Lorraine”, krążowniki ciężkie „Duquesne”, „Tourville” i „Suffren”, krążownik lekki „Duguay-Trouin”, niszczyciele „Forbin” i „Le Fortune” oraz okręt podwodny „Protée”)[20]. Jednostki zostały rozbrojone, wypompowano z nich paliwo oraz zredukowano ich załogi[21].

Po lądowaniu Aliantów w Afryce Północnej, „Protée” w styczniu 1943 został reaktywowany i 30 maja 1943 wszedł w skład marynarki Wolnych Francuzów[3][6]. 29 grudnia 1943 okręt, patrolujący rejon między Tulonem a Marsylią, nieopodal tej ostatniej wszedł na minę i zatonął[3][4][g]. Wraz z francuską załogą śmierć poniosło trzech Brytyjczyków: oficer łącznikowy ppor. rez. A.N. DeWael oraz dwóch marynarzy – sygnalistów[22].

Odnalezienie wraku

W 1995 roku francuskie przedsiębiorstwo „Comex”, specjalizujące się w badaniach podwodnych, przypadkowo odkryło wrak „Protée” leżący na głębokości 130 metrów 20 km od wybrzeża, między Marsylią a Tulonem, testując nowy sonar zamontowany na miniaturowym okręcie podwodnym „Remora 2000”[23]. Uszkodzenia wraku potwierdziły wersję o zatopieniu jednostki w wyniku wejścia na pole minowe[23].

Uwagi

  1. ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199 podaje wyporność 1644/2080 ton, zaś Lipiński 1999 ↓, s. 539 i McMurtrie 1941 ↓, s. 192 – 1384/2080 ton.
  2. ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 187 podaje, że okręt posiadał cztery silniki Diesla, zaś według Parkes 4 ↓, s. 199 i McMurtrie 1941 ↓, s. 192 okręt posiadał dodatkowo pomocniczy silnik Diesla o mocy 750 KM.
  3. ↑ Labayle-Couhat 1971 ↓, s. 75 podaje, że łączna moc silników elektrycznych wynosiła 1000 KM.
  4. ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199 podaje, że prędkość na powierzchni wynosiła 18 węzłów, zaś według Lipiński 1999 ↓, s. 539 okręt osiągał na powierzchni 19,5 węzła.
  5. ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199 i McMurtrie 1941 ↓, s. 192 podają, że załoga okrętu liczyła 67 osób.
  6. ↑ W skład 3. dywizjonu wchodziły ponadto siostrzane jednostki „Actéon”, „Achéron” i „Fresnel”[12].
  7. ↑ Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 274 i Lipiński 1999 ↓, s. 540 podają, że okręt został zatopiony bombami głębinowymi przez niemiecki okręt patrolowy; Labayle-Couhat 1971 ↓, s. 78 nie podaje przyczyn utraty okrętu, tylko miesiąc i rok (grudzień 1943); Helgason 2019 ↓ podaje, że okręt został zatopiony przez niemiecki samolot; Kindell 1943 ↓ podaje, że do utraty okrętu doszło 18 grudnia, nie podając przyczyny.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 274.
  2. ↑ a b c Labayle-Couhat 1971 ↓, s. 76.
  3. ↑ a b c d e f g h i j Gogin 2015 ↓.
  4. ↑ a b c d e f g h i j Fontenoy 2007 ↓, s. 187.
  5. ↑ a b c d e f g h i Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 273.
  6. ↑ a b c Helgason 2019 ↓.
  7. ↑ a b Fontenoy 2007 ↓, s. 186.
  8. ↑ Lipiński 1999 ↓, s. 539.
  9. ↑ Labayle-Couhat 1971 ↓, s. 75.
  10. ↑ McMurtrie 1941 ↓, s. 192.
  11. ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199.
  12. ↑ a b c Kindell 1939 ↓.
  13. ↑ Kindell 1940a ↓.
  14. ↑ Kindell 1940b ↓.
  15. ↑ Kindell 1940c ↓.
  16. ↑ Kindell 1940d ↓.
  17. ↑ Kindell 1940e ↓.
  18. ↑ Perepeczko 2014 ↓, s. 289-292.
  19. ↑ Perepeczko 2014 ↓, s. 293.
  20. ↑ Perepeczko 2014 ↓, s. 307-308.
  21. ↑ Perepeczko 2014 ↓, s. 307.
  22. ↑ Kindell 1943 ↓.
  23. ↑ a b Lagneau 2012 ↓.

Bibliografia

Okręty podwodne typu Redoutable
Seria 1
Seria 2
Seria 3

Francja

Media użyte na tej stronie

Ensign of France.svg
Marine Nationale and French merchant ensign. Used from 1794 to 1814/1815, and from 1848 to present.
Notice that its proportions differ from those of the French civil flag. (ensign : 30:33:37, civil : 1/3,1/3,1/3)
Promethee Q153.jpg
French Submarine Prométhée, sunk near Cherbourg, July 7th, 1932.
Memorial, La Seyne-sur-Mer, Provence-Alpes-Côte d'Azur, France - panoramio.jpg
(c) M.Strīķis, CC BY-SA 3.0
Memorial, La Seyne-sur-Mer, Provence-Alpes-Côte d'Azur, France