Protesty na Białorusi (2020–2021)

Protesty na Białorusi
Ilustracja
Protest w Mińsku (16 sierpnia 2020)
Państwo

 Białoruś

Miejsca wystąpień

cały kraj

Początek wystąpień

24 maja 2020[1]

Koniec wystąpień

2021

Ofiary śmiertelne

co najmniej 4 osoby[2]

Aresztowani

33 tys. (do końca 2020 roku)[3]

Przyczyny wystąpień

masowe fałszowanie wyników wyborów prezydenckich, bagatelizowanie pandemii COVID-19 przez władze Białorusi, spadek poziomu życia Białorusinów

Charakter wystąpień

demonstracje
aktywizm internetowy

Rezultat wystąpień

stłumienie protestów i rozpoczęcie masowych aresztowań i wygnań opozycjonistów

brak współrzędnych

Protesty na Białorusi w latach 2020–2021 – protesty, które objęły swoim zasięgiem całe terytorium Białorusi. Wybuchły w wyniku złej polityki władz Białorusi wobec pandemii COVID-19, spadku poziomu życia i sfałszowania wyników wyborów prezydenckich z 9 sierpnia 2020 roku. Były to największe protesty w historii niepodległej Białorusi. W protestach zginęły co najmniej 4 osoby, a co najmniej 33 tys. poddano represjom. Protesty wygasły po 25 marca 2021 roku.

Geneza i przebieg protestów

W 2020 roku w wyniku postępującego spadku poziomu życia i bagatelizowania postawy władz wobec pandemii COVID-19 spadło poparcie dla urzędującego od 1994 roku prezydenta Białorusi Alaksandra Łukaszenki[4][5]. Na 9 sierpnia 2020 roku wyznaczono przeprowadzenie wyborów prezydenckich. Poszukując jakiejkolwiek alternatywy Białorusini popierali kontrkandydatów Łukaszenki. Początkowo największym poparciem cieszył się Wiktar Babaryka i Siarhiej Cichanouski[5]. Cichanouski, zamierzający wziąć udział w kampanii prezydenckiej jako kandydat na prezydenta Białorusi, w swojej kampanii porównywał Łukaszenkę do karalucha[6]. Cichanouskiego aresztowano 9 maja[7]. 18 czerwca aresztowano Wiktara Babarykę[8]. Po aresztowaniu Siarhieja Cichanouskiego, 15 maja jego żona Swiatłana ogłosiła start w wyborach prezydenckich[9]. Z Cichanouską współpracowała Maryja Kalesnikawa, wcześniej będąca z prawnikiem Maksimem Znakiem liderką sztabu wyborczego Babaryki, oraz Wieranika Cepkała, żona i kierowniczka sztabu wyborczego Waleryja Cepkały, wykluczonego ze startu w wyborach prezydenckich[10].

Antyrządowe protesty rozpoczęły się 24 maja 2020 roku. Pierwsze protesty były związane z nieudaną polityką władz w obliczu pandemii COVID-19[1].

Po opublikowaniu pierwszych oficjalnych sondaży wyjściowych, które świadczyły o uzyskaniu przez urzędującego prezydenta Alaksandra Łukaszenki ponad 80% głosów, protesty ogarnęły wiele miast w całym kraju, a ich głównym celem było uczciwe przeliczenie głosów i dymisja prezydenta Łukaszenki. Wieczorem 9 sierpnia doszło do starć pomiędzy przeciwnikami Łukaszenki a wojskiem i policją. Aresztowano ok. 3 tys. osób. 14 sierpnia Swiatłana Cichanouska ogłosiła swoje zwycięstwo wyborcze i ogłosiła powołanie Rady Koordynacyjnej, mającej przygotować warunki przekazania władzy w sposób pokojowy[11]. Pierwsze posiedzenie Rady odbyło się 18 sierpnia[12]. W składzie Rady Koordynacyjnej znaleźli się[13]:

19 sierpnia Rada Europejska ogłosiła, że nie uznaje wyników wyborów prezydenckich. 23 września został zaprzysiężony na kolejną kadencję Alaksandra Łukaszenkę[11].

23 sierpnia w Mińsku odbył się największy wiec powyborczy. Brało w nim udział ok. 200 tys. osób. Kolejne protesty odbywały się w dniach wolnych od pracy[11]. 7 września białoruskie służby porwały Kalesnikawą. Przewieźli ją do granicy z Ukrainą, zmuszając ją do opuszczenia kraju. W odpowiedni Kalesnikawa podarła swój paszport[10]. 13 września w wielu miastach odbył się Marsz bohaterów. Co najmniej 100 tys. osób protestowało w samym Mińsku. Według oficjalnych danych w całym kraju zatrzymano 774 osoby, z czego około 500 w Mińsku[14]. 26 października na Białorusi odbył się strajk generalny[11]. Nasilenie protestów nastąpiło w połowie listopada, po pobiciu 31-letniego Ramana Bandarenki dnia 12 listopada. Pomimo operacji Bandarenka zmarł dzień później[15].

W wyniku niesprzyjającej pogody i licznych aresztowań pod koniec 2020 roku protesty znacząco osłabły. Na początku 2021 roku głoszono, że wiosną dojdzie do wznowienia aktywności ulicznej przeciwników Łukaszenki[5]. 25 marca obchodzono Dzień Wolności, rocznicę powstania w 1918 roku Białoruskiej Republiki Ludowej. Policja zatrzymała ok. 200 uczestników manifestacji rocznicowej[3]. 24 maja Alaksandr Łukaszenka podpisał nowe przepisy prawne, utrudniające organizowanie protestów i wprowadzające obowiązek autoryzacji wszystkich imprez masowych przez władze miejskie. Nowe przepisy zabraniają reporterom uczestnictwo w imprezach masowych w trakcie swojej pracy i pełnienia roli obserwatorów[16]. W tym samym miesiącu zablokowano dostęp do portali informacyjnych Nasza Niwa i Tut.by, zaś telewizję Biełsat uznano za ekstremistyczną. W lipcu sądy białoruskie zdelegalizowały liczne organizacje pozarządowe[5].

W 2021 roku władze Białorusi aresztowały część przywódców protestów, inni liderzy wyemigrowali. 23 maja 2021 roku na lotnisku w Mińsku został aresztowany 25-letni Raman Pratasiewicz, dziennikarz i redaktor naczelny portalu informacyjnego Nexta. Władze Białorusi oskarżono o porwanie dziennikarza i terroryzm[17]. 6 września Maryja Kalesnikawa i prawnik Maksim Znak zostali skazani na 11 i 10 lat więzienia za nawoływanie do działań godzących w bezpieczeństwo państwa oraz prowadzenie formacji ekstremistycznej[10].

14 grudnia Siarhiej Cichanouski został skazany na 18 lat kolonii karnej[6].

Represje

W odpowiedzi na protesty w dniach od 9 do 12 sierpnia 2020 roku siły bezpieczeństwa Białorusi aresztowały 7 tys. demonstrantów i osób postronnych[2]. Do końca 2020 roku aresztowano ponad 33 tys. osób[3]. Dziennikarze relacjonujący protesty byli zatrzymywani, bici bądź deportowani. Władze Białorusi zablokowały dziesiątki stron internetowych i czasowo ograniczyli dostęp do Internetu. Podczas zatrzymań zginęły co najmniej cztery osoby: Alaksandr Tarajkouski, Alaksandr Wichor, Giennadij Szutow i Raman Bandarenka. W więzieniu zmarł również Witold Aszurek[18]. Według raportu Human Rights Watch zatrzymani byli bici i rażeni prądem. Co najmniej jeden mężczyzna doświadczył gwałtu pałką. Policja często odmawiała zatrzymanym jedzenia, wody, korzystania z toalety oraz konfiskowała lekarstwa. Zatrzymanym odmawiano dostępu do prawnika[2]. Według Centrum Obrony Praw Człowieka „Wiosna” na początku 2022 roku na Białorusi przebywało 969 więźniów politycznych. Co najmniej 1285 osób skazano w sprawach karnych o podłożu politycznym, za udział w protestach w 2021 roku[18].

Reakcje międzynarodowe

Początkowo władze białoruskie oskarżały rząd Rosji o współorganizowanie protestów. W pierwszych dniach po wyborach wśród aresztowanych cudzoziemców najwięcej było Rosjan. Represje wobec Rosjan sprawiły, że do protestów dołączyli zwolennicy bliskich relacji z Rosją. Po 12 sierpnia 2020 roku władze białoruskie zaczęły oskarżać Polskę, Litwę i Ukrainę o organizowanie protestów na zlecenie władz Stanów Zjednoczonych. Minister spraw zagranicznych Białorusi Uładzimir Makiej podczas wspólnej konferencji prasowej z ministrem spraw zagranicznych Rosji Siergiejem Ławrowem głosił, że władze Białorusi zostały oszukane przez zachodnich partnerów[19]. 27 sierpnia 2020 roku prezydent Rosji Władimir Putin poinformował o utworzeniu specjalnych oddziałów policyjnych mogących wesprzeć siły białoruskie w razie dalszej eskalacji protestów[11].

Po wyborach prezydenckich Polska i Litwa, jako liderzy międzynarodowej koalicji wspierającej opozycję na Białorusi, zainicjowały sankcje unijne wobec władzom Białorusi i udzieliły azylu uchodźcom politycznym[20]. Władze Litwy jako jedne z pierwszych w Unii Europejskiej zakwestionowały oficjalny wynik wyborów prezydenckich. Do Wilna wyemigrowała Swiatłana Cichanouska i Rada Koordynacyjna, będąca reprezentacją białoruskiej opozycji[21]. W odpowiedzi wobec działaniom Polski, 25 marca władze Białorusi aresztowały działaczy Związku Polaków na Białorusi (m.in. przewodniczącą Związku Andżelikę Borys i publicystę Andrzeja Poczobuta[3][22]). W 2021 roku władze Białorusi i Rosji podpisały kilka umów dotyczących wykorzystania rosyjskich portów bałtyckich do obsługi handlu zagranicznego Białorusi. Nowe umowy z Rosją miały osłabić współpracę gospodarczą Białorusi z Litwą. Następnie latem 2021 roku rząd Białorusi osłabił kontrolę granicy z Litwą, w celu przepuszczenia tysięcy emigrantów z Azji Centralnej na obszar Unii Europejskiej[21]. Władze Ukrainy po raz pierwszy w historii jawnie poparły opozycję białoruską i opowiedziały się za wprowadzeniem sankcji. W odpowiedzi propaganda białoruska określała Ukrainę mianem groteskowego państwa, kultywującego pamięć o zbrodniach dokonanych przez Ukraińską Powstańczą Armię i dywizje SS-Galicja. Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski został nazwany amerykańską marionetką[23].

Po wyborach prezydenckich prawie sto osób odpowiedzialnych za prześladowanie protestujących i tłumienie demonstracji objęto zakazem wjazdu na obszar Unii Europejskiej. Po porwaniu Ramana Protasiewicza, w czerwcu 2021 roku Unia Europejska zabroniła lądowania, startów i przelotów samolotów białoruskich przewoźników nad swoim terytorium oraz zabroniła swoim liniom korzystania z przestrzeni powietrznej Białorusi. W przeciwieństwie do poprzednich sankcji, wprowadzonych m.in. po sfałszowaniu wyników wyborów prezydenckich w 2006 i 2010 roku i prześladowaniu opozycji sprzeciwiającej się fałszerstwom wyborczym, sankcje nałożone w latach 2020 i 2021 były bardziej dotkliwe gospodarczo[24]. Państwa Unii Europejskiej, Stany Zjednoczone i Kanada uznały Swiatłanę Cichanouską za legalnego prezydenta Republiki Białorusi[16]. Poprzez kanały informacyjne wzywała Białorusinów do kontynuowania protestów i innych form oporu przeciwko rządom Łukaszenki[17].

29 września 2020 roku Kanada i Wielka Brytania nałożyły sankcje gospodarcze i zakaz wyjazdu na ich terytorium prezydenta Alaksandra Łukaszenki i dziesięciu przedstawicieli jego administracji[11].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Śledź 2021 ↓, s. 405.
  2. ↑ a b c Belarus. Events of 2020. hrw.org. [dostęp 2022-02-18]. (ang.).
  3. ↑ a b c d Hundreds arrested in Belarus ‘Freedom Day’ protest. appnews.com, 2021-03-25. [dostęp 2022-02-18]. (ang.).
  4. ↑ Kardaś 2020 ↓, s. 12.
  5. ↑ a b c d Kamil Kłysiński: Protest w zawieszeniu – białoruskie społeczeństwo rok po wyborach prezydenckich. osw.waw.pl, 2021-08-03. [dostęp 2022-02-18].
  6. ↑ a b Andrew Roth: Belarus jails opposition leader’s husband for 18 years. theguardian.com, 2021-12-14. [dostęp 2022-02-18]. (ang.).
  7. ↑ Robyn Dixon: Belarus’s Lukashenko jailed election rivals and mocked women as unfit to lead. Now one is leading the opposition. washingtonpost.com, 2020-07-23. [dostęp 2022-02-18]. (ang.).
  8. ↑ Правозащитники признали политзаключенными Виктора Бабарико и еще трех человек. euroradio.fm, 2020-06-19. [dostęp 2022-02-18]. (ros.).
  9. ↑ Жена Сергея Тихановского подает документы в ЦИК на регистрацию своей группы. tut.by, 2020-05-15. [dostęp 2022-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-08)]. (ros.).
  10. ↑ a b c Maria Kalesnikawa skazana na 11 lat łagrów. Niezłomna nawet w kajdankach. rp.pl, 2021-09-06. [dostęp 2022-02-18].
  11. ↑ a b c d e f Śledź 2021 ↓, s. 408.
  12. ↑ W środę pierwsze posiedzenie białoruskiej Rady Koordynacyjnej. Cel: Pokojowy transfer władzy. gazetaprawna.pl, 2020-08-18. [dostęp 2022-02-18].
  13. ↑ Президиум. rada.vision. [dostęp 2022-02-18]. (ros.).
  14. ↑ Reuters Staff: Police in Belarus detained 774 people at protests on eve of Putin summit. reuters.com. [dostęp 2022-02-18]. (ang.).
  15. ↑ BIS – Biuletyn Informacyjny Studium: Białoruś: Dlaczego zginął Bandarenko?. studium.uw.edu.pl, 2020-11-14. [dostęp 2022-02-18].
  16. ↑ a b RFE/RL’s Belarus Service: Lukashenka Signs Amendments Further Restricting Belarus Protests, Media Freedoms. rferl.org, 2021-05-24. [dostęp 2022-02-18]. (ang.).
  17. ↑ a b Mironowicz 2021 ↓, s. 243.
  18. ↑ a b 1285 skazanych z powodów politycznych. Białoruscy obrońcy praw człowieka podsumowali 2021 r.. belsat.eu, 2022-01-10. [dostęp 2022-02-18].
  19. ↑ Mironowicz 2021 ↓, s. 242.
  20. ↑ Mironowicz 2021 ↓, s. 254, 272.
  21. ↑ a b Mironowicz 2021 ↓, s. 272.
  22. ↑ Mironowicz 2021 ↓, s. 254.
  23. ↑ Mironowicz 2021 ↓, s. 263–264.
  24. ↑ Mironowicz 2021 ↓, s. 282–284.

Bibliografia

Protesty na Białorusi (od 2000 roku)
Protesty
Każdego roku
Organizacje
Liderzy

Herb Białorusi

Białoruś

Media użyte na tej stronie