Trzecia Rewolucja Kirgiska

Trzecia Rewolucja Kirgiska
Ilustracja
Państwo

 Kirgistan

Miejsca wystąpień

Biszkek

Początek wystąpień

5 października 2020

Koniec wystąpień

15 października 2020

Ofiary śmiertelne

1 osoba[1]

Ranni

1000+ osób[1]

Przyczyny wystąpień

• fałszowanie wyników wyborów parlamentarnych,
• aresztowanie Ałmazbeka Atambajewa (byłego prezydenta),
• korupcja w rządzie

Charakter wystąpień

• pokojowe demonstracje,
obywatelskie nieposłuszeństwo

Rezultat wystąpień

• rezygnacja prezydenta Sooronbaja Dżeenbekowa,
• Premier Sadyr Dżaparow tymczasowym prezydentem,
• Stan wyjątkowy w Biszkeku

brak współrzędnych

Trzecia Rewolucja Kirgiska – protesty w 2020 roku zainicjowane przez kirgiską opozycję, które doprowadziły do rezygnacji ze stanowiska prezydenta Kirgistanu Sooronbaja Dżeenbekowa. Rewolucja rozpoczęła się od ogłoszenia wyników wyborów parlamentarnych uznanych przez opinię publiczną za sfałszowane. Był to trzeci pospolity zryw w Kirgistanie w ciągu 15 lat, który doprowadził do radykalnych zmian na najwyższych szczeblach władzy.

Przebieg protestów

4 października, po zakończonym głosowaniu i podaniu wstępnych wyników wyborów, członkowie partii Social-demokrattar jako jedni z pierwszych wyszli na ulice Biszkeku twierdząc, że wybory należy uznać za nieważne[2]. W podobnym tonie wygłosił oświadczenie lider ugrupowania Respublika Mirlan Dżeenczorojew[3]. Następnego dnia liderzy pięciu ugrupowań: Reforma, Czon Kazat, Yjman Nuru, Meken Yntymagy oraz ORDO ogłosiły połączenie sił jednocześnie nie uznając wyników wyborów[4]. Doszło do masowych protestów w których udział wzięli zwolennicy wszystkich partii, którym nie udało się dostać do Parlamentu (z wyjątkiem Partii Weteranów). Milicja w stolicy kraju użyła siły wobec protestujących. Wśród poszkodowanych znalazł się m.in.: Dżanarbek Akajew[5][6]. W wyniku zamieszek doszło do uwolnienia z aresztu śledczego byłego prezydenta Ałmazbeka wraz z dziewięciorgiem jego zwolenników[7]. Oswobodzeni zostali również: były mer Biszkeku Albek Ibraimow, byli premierzy Sapar Isakow i Dżantörö Satybałdijew oraz byli deputowani Sadyr Dżaparow i Rawszan Ddżeenbekow[8]. Do kraju powrócił również skazany zaocznie za defraudację publicznych pieniędzy były mer Osz Melis Myrzakmatow włączając się aktywnie w protesty[9]. 9 października doszło do ostrzelania przez nieznanych sprawców samochodu Atambajewa, który nie doznał żadnych obrażeń[10]. Kolejnego dnia doszło do jego zatrzymania przez siły specjalne. Razem z nim zatrzymani zostali członkowie rodziny oraz ochroniarze.

W obliczu narastających niepokojów w państwie prezydent Dżeenbekow zaprosił na spotkanie 6 października liderów wszystkich 16 partii uczestniczących w wyborach[11]. Wygłosił on również orędzie do narodu w którym wezwał do zachowania spokoju i postępowania zgodnie z prawem[12]. 7 października doszło do nadzwyczajnej sesji parlamentu, na której miało dojść do przegłosowania jego dymisji. Nie doszło jednak do tego z powodu braku kworum[13]. W oświadczeniu wydanym 9 października ogłosił gotowość zwolnienia urzędu pod warunkiem powrotu państwa "na ścieżkę prawa"[14]. Ogłosił również wprowadzenia na terenie całego kraju stanu wyjątkowego[15].

Po przejęciu przez protestujących budynku Parlamentu 6 października zwołane zostało nadzwyczajne posiedzenie Dżongku Kengesz jeszcze trwającej IV kadencji na którym powołani zostali: na stanowisko premiera Sadyr Dżaparow oraz na stanowisko toraga Myktybek Abdyldajew[16] W głosowaniu tym wzięło udział 65 parlamentarzystów[17]. Tego samego dnia doszło do spotkania innych około 50 deputowanych (m.in. z partii Ata Meken oraz Bir-Boł), który ogłosili działania te działania nielegalnymi[17]. 8 października partie Ata Meken, Bir Boł, Respublika oraz Reforma zawiązały koalicję pod nazwą Акыркы умут (pol. Ostatnia nadzieja). Następnego dnia ogłosiły wysunięcie kandydatury Ömürbeka Babanowa na urząd premiera oraz Tileka Toktozagijewa na urząd pierwszego zastępcy[18].

Równolegle do tych działań Kubatbek Boronow wraz ze swoim gabinetem opublikował odezwę, w której oznajmili, że w dalszym ciągu będą wypełniać powierzone im obowiązki[19]. Pierwsze po protestach spotkanie członków rządu miało miejsce 8 października. Omawiane były m.in. kwestie związane z pandemią koronawirusa[20]. Niemniej jednak kolejnego dnia została zatwierdzona przez prezydenta decyzja o jego dymisji[21].

Do ponownego głosowania doszło 10 października, kiedy w państwowej rezydencji Ała-Arcza kandydaturę Dżaparowa poparto jednogłośnie. W głosowaniu wzięło udział 51 deputowanych, a 10 kolejnych upoważniło innych do oddania głosu w ich imieniu. Wybrany został również skład rady ministrów. Funkcję pierwszego wice-premiera objął Ałmazbek Baatyrbekow[22][23]. Kwestia ważności głosowania została jednak podana w wątpliwość przez ekspertów oraz polityków (m.in. Aidę Kasymalijewą, czy Feliksa Kułowa)[24][25]. 13 października ówczesny prezydent odmówił podpisania postanowienia o wyborze na urząd premiera Dżaparowa argumentując swoją decyzję brakiem kworum podczas głosowania. Ustawa wróciła do ponownego rozpatrzenia w parlamencie[26]. Do ponownego głosowania doszło 14 października. Po raz kolejny jednogłośnie została poparta kandydatura Dżaparowa[27]. Pierwszym wice-premierem został Artiem Nowikow, wice-premierami Rawszan Sabirow, Maksat Mamytkanow oraz Aida Ismailowa[28]. Tego samego dnia postanowienie zostało podpisane przez prezydenta[29].

15 października decyzję o swojej dymisji ogłosił Sooronbaj Dżeenbekow[30]. Zgodnie z artykułem 68 kirgiskiej konstytucji obowiązki przejąć powinien toraga - Kanatbek Isajew[31]. Odmówił on jednak tego. W związku z tym pełniącym obowiązki prezydenta ogłosił się premier Sadyr Dżaparow[32].  

W wyniku protestów zrezygnował również mer Biszkeku Aziz Surakmatow[33]. Pełniącym obowiązki został wybrany Dżooszbek Kojenalsjew[34]. Wybory te skrytykowane zostały m.in. przez Związek Samorządów Kirgiskiej Republiki nazywając je niespełniającymi wymogów prawnych[35].

Reakcje międzynarodowe

  • Chińska Republika Ludowa: 7 października 2020 rzeczniczka chińskiego MSZ Hua Chunying oświadczyła: „Jako przyjazny sąsiad i wszechstronny partner strategiczny, Chiny mają szczerą nadzieję, że wszystkie strony w Kirgistanie mogą zgodnie z prawem rozwiązać problem poprzez dialog i konsultacje oraz dążyć do stabilności w państwie. najszybciej jak to możliwe.”[36]
  • Federacja Rosyjska: 7 października 2020 rosyjski prezydent Władimir Putin stwierdził, że Rosja jest zaniepokojona niepokojami politycznymi w pobliskim Kirgistanie i ma nadzieję na szybki powrót do stabilizacji. Rosja zapewniła również, że pozostaje w kontakcie ze wszystkimi stronami konfliktu i ma nadzieję, że proces demokratyczny zostanie przywrócony[37]. Następnego dnia rzecznik prasowy prezydenta Rosji Dmitrij Pieskow powiedział: „Sytuacja wygląda na bałagan i chaos”, a Rosja została zobowiązana traktatem bezpieczeństwa, aby zapobiec całkowitemu załamaniu sytuacji w kraju[38].
  • Stany Zjednoczone: Amerykańska ambasada w Biszkeku wyraziła poparcie dla Sooronbaja Dżeenbekowa, stwierdzając 13 października 2020, że „Stany Zjednoczone popierają wysiłki prezydenta Dżeenbekowa, przywódców politycznych, społeczeństwa obywatelskiego i prawników, aby przywrócić porządek konstytucyjny w życiu politycznym kraju. Jest jasne, że jedną z przeszkód dla postępu demokratycznego jest próba wywierania wpływu przez zorganizowane grupy przestępcze na politykę i wybory.”[39]
  • Unia Europejska: Unia Europejska wezwała wszystkie siły polityczne w kraju do działania w ramach konstytucji i pokojowego rozstrzygania sporów[40].

Przypisy

  1. a b – Kyrgyzstan election: Protesters storm parliament over vote-rigging claims.
  2. Виктория Гунгер, "Социал-демократы" заявляют о нелегитимности выборов-2020 (видео), Wieczernij Biszkek, 4 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ros.).
  3. Виктория Гунгер, Руслан Казакбаев: "Мы не ожидали такого беспредела", Wieczernij Biszkek, 4 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ros.).
  4. Айдай Иргебаева, «Реформа», «Чон казат», «Ордо», «Ыйман Нуру» и «Мекен Ынтымагы» объединились — не признают итоги выборов в парламент, 5 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ros.).
  5. Екатерина Улитина, Разгон митингующих в Бишкеке: Есть раненые, среди них Жанар Акаев, Wieczernij Biszkek, 5 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ros.).
  6. Столкновения митингующих с силовиками, демонстранты дают отпор, Радио Азаттык, 5 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ros.).
  7. Экс-президента Киргизии Алмазбека Атамбаева освободили из СИЗО, Biszkek, 6 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ros.).
  8. Айбек Бийбосунов, Толкундун эпкини менен абактан бошогондор, Азаттык үналгысы, 6 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (kirg.).
  9. Бывший мэр города Оша Мелис Мырзакматов вернулся в Кыргызстан, Радио Азаттык, 7 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (ros.).
  10. Kirgistan: Media: ostrzelano samochód byłego prezydenta Atambajewa, 9 października 2020 [dostęp 2020-10-11] (pol.).
  11. Бакыт Басарбек, Жээнбеков завтра встретится с лидерами 16 партий, Wieczernij Biszkek, 5 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ros.).
  12. Жээнбеков призвал все силы вернуться в правовое русло, Радио Азаттык, 6 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ros.).
  13. Екатерина Улитина, Депутаты не смогли выдвинуть импичмент Жээнбекову. Не было кворума, Wieczernij Biszkek, 7 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (ros.).
  14. Sooronbaj Dżeenbekow, Президент Сооронбай Жээнбеков: Конституциялык укуктарымдын алкагында Президент катары элдин тынчтыгын, өлкөнүн бүтүндүгүн коргоо үчүн бардыгын жасайм, Кыргыз Республикасынын Президентинин расмий Интернет сайты, 9 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (kirg.).
  15. Kirgistan: Prezydent wprowadził stan wyjątkowy w Biszkeku, Dziennik Gazeta Prawna, 9 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (pol.).
  16. Сообщается об избрании Мыктыбека Абдылдаева спикером Жогорку Кенеша, Радио Азаттык, 6 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ros.).
  17. a b Бакыт Асанов, Мирлан Кадыров, Садыр Жапаров өкмөт башчылыкка көрсөтүлдү, Азаттык үналгысы, 6 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (kirg.).
  18. Оксана Гут, Четыре партии выдвинули кандидатуру Бабанова в премьер-министры, Wieczernij Biszkek, 9 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (ros.).
  19. Кыргыз Республикасынын Өкмөт мүчөлөрүнүн кайрылуусу, Кыргыз Республикасынын Өкмөтү, 6 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (kirg.).
  20. Екатерина Улитина, Правительство вернулось к работе. Какие вопросы обсуждались?, Wieczernij Biszkek, 8 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (ros.).
  21. Мария Орлова, Президент Сооронбай Жээнбеков подписал указ об отставке правительства, 9 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (ros.).
  22. Алина Мамаева, Садыр Жапаров возглавил кабмин, Wieczernij Biszkek, 10 października 2020 [dostęp 2020-10-11] (ros.).
  23. Парламент избрал Садыра Жапарова премьер-министром Кыргызстана, Радио Азаттык, 10 października 2020 [dostęp 2020-10-11] (ros.).
  24. Екатерина Улитина, Касымалиева о заседании ЖК, где выбрали премьер-министра: Кворума не было, Wieczernij Biszkek, 11 października 2020 [dostęp 2020-10-11] (ros.).
  25. Екатерина Улитина, Назначение Садыра Жапарова поставили под сомнение - комментарий Кулова, Wieczernij Biszkek, 11 października 2020 [dostęp 2020-10-11] (ros.).
  26. Жээнбеков заявил об отсутствии кворума при утверждении правительства и вернул документы в ЖК, Радио Азаттык, 13 października 2020 [dostęp 2020-10-16] (ros.).
  27. Жогорку Кеңештин Басма сөз кызматы, Жогорку Кеңештин көпчүлүк коалициясы сунушталган Өкмөттүн курамын колдоду, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши, 14 października 2020 [dostęp 2020-10-16] (kirg.).
  28. Садыр Жапаров возглавил правительство, Радио Азаттык, 14 października 2020 [dostęp 2020-10-16] (ros.).
  29. Оксана Гут, Президент подписал указ о назначении премьер-министром КР Садыра Жапарова, Wieczernij Biszkek, 14 października 2020 [dostęp 2020-10-16] (ros.).
  30. Президент Сооронбай Жээнбеков: Мен үчүн өлкөбүздүн тынчтыгы, элибиздин бүтүндүгү, коомубуздун ынтымагы кызмат ордунан бийик. Ар бир мекендешимдин өмүрү — баарынан кымбат, Кыргыз Республикасынын Президентинин расмий Интернет сайты, 15 października 2020 [dostęp 2020-10-16] (kirg.).
  31. Виктория Гунгер, Исполняющим обязанности президента по закону становится Канатбек Исаев, Wieczernij Biszkek, 15 października 2020 [dostęp 2020-10-16] (ros.).
  32. Оксана Гут, Садыр Жапаров стал и.о. президента Кыргызстана, Wieczernij Biszkek, 15 października 2020 [dostęp 2020-10-16] (ros.).
  33. Екатерина Улитина, Мэр Бишкека Азиз Суракматов подал в отставку, Wieczernij Biszkek, 6 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ros.).
  34. Оппозиция в Бишкеке избрала временного мэра, RIA Nowosti, Biszkek, 6 października 2020 [dostęp 2020-10-08] (ros.).
  35. Урматтуу айыл аймактардын жана шаарлардын жашоочуулары!, Кыргыз Республикасынын жергиликтүү өз алдынча башкарууларынын Союзу, 7 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (kirg.).
  36. https://www.aa.com.tr/en/politics/china-calls-for-stability-in-kyrgyzstan-amid-protests/1998479
  37. Russia, China call for calm in Kyrgyzstan chaos, reut.rs [dostęp 2020-10-25] (ang.).
  38. Andrew Osborn, Olga Dzyubenko, Russia says Kyrgyzstan is in chaos and needs stabilising, „Reuters”, 8 października 2020 [dostęp 2020-10-25] (jap.).
  39. Kyrgyz President Rejects Parliament's Decision On New Prime Minister, RadioFreeEurope/RadioLiberty [dostęp 2020-10-25] (ang.).
  40. EU ‘takes note’ of failed elections in Kyrgyzstan, www.euractiv.com, 6 października 2020 [dostęp 2020-10-25] (ang.).

Media użyte na tej stronie

Протесты в Бишкеке 2020.jpg
Autor: Isakov077, Licencja: CC BY-SA 4.0
Бишкектеги 5—6 октябрда Жогорку Кеңешке шайлоонун жыйынтыктарына байланыштуу өткөн нааразычылык митинг милиция кызматкерлери менен кагылышуусу менен уланып «Ак үйдүн» басып алуусу менен жыйынтыкталган. Аны менен саясий кризис аяктабай уландысын алат.