Protokół Litwinowa

Maksim Litwinow

Protokół Litwinowa – wielostronny układ międzynarodowy o charakterze paktu o nieagresji, podpisany 9 lutego 1929 roku w Moskwie przez Polskę, ZSRR, Rumunię, Estonię i Łotwę, nazwany od nazwiska inicjatora dokumentu, ówczesnego zastępcy ludowego komisarza spraw zagranicznych ZSRR[a].

Po podpisaniu paktu Brianda-Kellogga ZSRR podjął starania, by postanowienia paktu (ZSRR ostatecznie przystąpił do niego 27 września 1928 roku) mogły wejść w życie bez oczekiwania na ratyfikację przez wszystkich 15 pierwotnych sygnatariuszy. Z tego względu w grudniu 1928 roku zastępca komisarza spraw zagranicznych ZSRR, Maksim Litwinow, zaproponował stronie polskiej podpisanie dwustronnego protokołu, według którego pakt Brianda-Kellogga nabrałby dla ZSRR i Polski mocy natychmiast po jego ratyfikacji przez oba państwa. Dyplomacja polska uzależniła podpisanie paktu od udziału innych zachodnich sąsiadów ZSRR: Estonii, Łotwy i Rumunii.

W konsekwencji 9 lutego 1929 roku w Moskwie przedstawiciele ZSRR, Polski, Estonii, Łotwy i Rumunii podpisali wielostronny układ zwany protokołem moskiewskim[1] lub protokołem Litwinowa. Ze strony Polski podpisał go Stanisław Patek. Sygnatariusze wyrzekli się w nim stosowania siły w dochodzeniu swych pretensji terytorialnych. Spory miały być rozstrzygane metodami pokojowymi. Postanowienia te dotyczyły też sowieckich roszczeń wobec rumuńskiej Besarabii i wschodniej granicy Polski ustalonej w traktacie ryskim. Zgodnie z art. 5 pozostawał otwarty do przystąpienia doń Rządów wszystkich krajów[2]. Do Protokołu przystąpiły następnie Litwa, Turcja i Persja (Iran).

Sporządzony został w jednym egzemplarzu w języku francuskim (jako autentycznym). Depozytariuszem był rząd ZSRR. Protokół wedle art. 3 wchodził w życie sukcesywnie między kolejnymi stronami w miarę składania w Moskwie dokumentów ratyfikacji (Łotwa 5 marca, Estonia 16 marca, Polska uczyniła to 30 marca 1929 po ratyfikacji dokonanej 25 marca, Rumunia również 30 marca).

W Sekretariacie Ligi Narodów, zgodnie z wymogami art. 18 traktatu wersalskiego, protokół został zarejestrowany 3 czerwca 1929[3].

Na Pakt paryski bądź moskiewski powoływały się dwustronne pakty nieagresji zawarte przez ZSRR m.in. z Finlandią 21 stycznia 1932, z Łotwą 5 lutego, z Turcją 5 lutego, z Estonią 4 maja, z Polską 25 lipca 1932, określając agresję jako akt gwałtu (ros. акт насилия, fr. acte de violence), zwrócony przeciw całości i nienaruszalności terytorium lub niezależności politycznej drugiej układającej się strony[4], bez względu na to, czy zostałby dokonany indywidualnie czy łącznie z innymi mocarstwami oraz czy nastąpiło wypowiedzenie wojny czy bez wypowiedzenia[5][6].

W ramach uściślenia postanowień paktu w 1933 zawarta została Wikiźródła Konwencja o określeniu napaści.

Oba te układy, wraz z paktem o nieagresji z 1932 zostały złamane przez ZSRR przez napaść na Polskę 17 września 1939.

Wkrótce potem ZSRR zawarł z państwami bałtyckimi układy o stacjonowaniu Armii Czerwonej w bazach na terytoriach tych państw (Estonia 28 września, Łotwa 5 października, Litwa 10 października) zwane układami o wzajemnej pomocy potwierdzające dotychczasowe pakty nieagresji. Od czerwca 1940 Armia Czerwona wbrew umowom okupowała te kraje.

Natomiast Finlandia odmówiła podpisania analogicznego układu o bazach z ZSRR. W konsekwencji ZSRR dokonał 30 listopada 1939 agresji zbrojnej na Finlandię, bez wypowiedzenia wojny, pod pretekstem ostrzelania terytorium sowieckiego przez armię fińską (faktycznie Armia Czerwona ostrzelała własne terytorium, por. Incydent w Mainila). Tzw. wojna zimowa z Finlandią zakończyła się dla ZSRR porażką - agresor osiągnął ograniczone cele terytorialne - aneksję Przesmyku Karelskiego z miastem Wyborg, jednak bez ludności (która została ewakuowana na terytorium Finlandii). Celem ZSRR w wojnie była sowietyzacja Finlandii (analogicznie do krajów bałtyckich), za pośrednictwem marionetkowej struktury tzw. Fińskiej Republiki Demokratycznej na czele z Otto Kuusinenem, porzuconej przez Stalina po zawarciu traktatu pokojowego z Finlandią. ZSRR został w konsekwencji agresji na Finlandię wykluczony w grudniu 1939 z Ligi Narodów[7].

Uwagi

  1. ↑ Litwinow został ludowym komisarzem spraw zagranicznych w 1930 roku.

Przypisy

  1. ↑ Protokół podpisany w Moskwie, dnia 9 lutego 1929 r. pomiędzy Estonją, Łotwą, Polską, Rumunją i Związkiem Socjalistycznych Republik Rad, dotyczący wejścia w życie Traktatu przeciwwojennego, podpisanego w Paryżu dnia 27 sierpnia 1928 r., Oświadczenie Rządowe z dnia 23 kwietnia 1929 r. w sprawie złożenia dokumentu ratyfikacyjnego Protokółu, podpisanego w Moskwie dnia 9 lutego 1929 r., Ustawa z dnia 23 marca 1929 r. w sprawie ratyfikacji Protokółu, podpisanego w Moskwie dnia 9 lutego 1929 r
  2. ↑ Okazało się to zbędne wobec nabrania mocy przez pakt paryski 25 lipca 1929 roku i masowe akcesje do niego.
  3. ↑ Protocol for the immediate entry into force of the Treaty of Paris of August 27, 1928, regarding renunciation of War as an Instrument of National Policy. Signed at Moscow, February 9, 1929 League of Nations Treaty Series, vol. 89, pp. 370-379.
  4. ↑ Definicja ta nawiązywała do art. 10 paktu Ligi Narodów, nakazującego szanować i chronić przed wszelką napaścią z zewnątrz obecną nietykalność terytorialną i niezależność polityczną wszystkich Członków Ligi.
  5. ↑ Michał Król, Zagadnienie agresji w prawie międzynarodowym w: Rocznik Prawniczy Wileński 1939, R. 10, s. 226n. Pakt z Łotwą: U.S.S.R. - Latvia: Treaty of Non-Aggression. Każdy z paktów potwierdzał traktat pokojowy ZSRR z danym krajem (traktat w Tartu, traktat ryski). W 1934 wszystkie pakty zostały przedłużone do końca 1945 (z Łotwą i Estonią 4 kwietnia, z Finlandią 7 kwietnia, z Polską 5 maja).
  6. ↑ Pakt nieagresji z Litwą został zawarty 28 września 1926 (The Soviet–Lithuanian Non-Aggression Pact, 28 September 1926) potwierdzając traktat litewsko-sowiecki (1920). Pakt przedłużano 6 maja 1931 (Protocol renewing May 6, 1931) i 4 kwietnia 1934 do końca 1945 (Protocol renewing April 4, 1934).
  7. ↑ Raport i rezolucja przyjęte przez Zgromadzenie Ligi Narodów 14 grudnia 1939, Rezolucja Rady Ligi Narodów z 14 grudnia 1939 (ang.).

Media użyte na tej stronie

Litvinoff Profile.jpg
Photo of Soviet politician Litvinoff, Assistant Commissar of Foreign Affairs