Protokół genewski (1925)

Protokół genewski – układ międzynarodowy z 1925 roku o zakazie używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz wszelkich cieczy, materiałów lub analogicznych sposobów a także środków bakteriologicznych. Jest to główne międzynarodowe porozumienie zabraniające prowadzenia wojny chemicznej i bakteriologicznej. Rozwija zakaz używania trucizn lub broni zatrutej zawarty w Regulaminie wojny lądowej z 1899 i 1907 (zakaz używania gazów bojowych i podobnych substancji zawiera też Traktat waszyngtoński z 6 lutego 1922[1]). Państwa uczestniczące w podpisaniu protokołu genewskiego potwierdziły, że nie użyją broni chemicznej i zgadzają się rozszerzyć ten zakaz na bakteriologiczne środki prowadzenia wojny[2].

Układ został podpisany 17 czerwca 1925 przez 44 państwa, w tym Polskę[3], która ratyfikowała go 4 lutego 1929[4]. Nabrał mocy 8 lutego 1928, z chwilą złożenia drugiej ratyfikacji. Zarejestrowany zgodnie z wymogami art. 18 Traktatu Wersalskiego w Sekretariacie Ligi Narodów 7 września 1929[5]. Część państw-sygnatariuszy ratyfikowała go znacznie później, np. USA w roku 1975, ponadto część uzupełniła go zastrzeżeniami, np. respektowania tylko wtedy, gdy respektować go będzie przeciwnik[6]. W roku 2020 jego stronami są 142 państwa[7].

Protokół nie ma ograniczenia czasowego. Państwa ratyfikujące Protokół zobowiązały się dołożyć starań, aby pobudzić kraje trzecie do dołączenia do Protokołu. Tekstami autentycznymi są francuski i angielski, depozytariuszem rząd Francji.

Na Protokół powołuje się w preambule Konwencja o broni biologicznej z 1972 oraz Konwencja o zakazie broni chemicznej z 1993, wprowadzające zakaz badania, produkowania, składowania czy nabywania takich broni.

Przypisy

  1. ↑ Układ z 1922 nie został zrealizowany z powodu braku wszystkich wymaganych ratyfikacji.
  2. ↑ Rozszerzenie to nastąpiło na wniosek polskiej delegacji, którą kierował Kazimierz Sosnkowski (The Geneva Protocol).
  3. ↑ Protokół dotyczący zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakterjologicznych. (Dz.U. z 1929 r. nr 28, poz. 278).
  4. ↑ Oświadczenie Rządowe z dnia 3 kwietnia 1929 r. w sprawie złożenia dokumentu ratyfikacyjnego Międzynarodowego Protokołu, dotyczącego zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakterjologicznych, podpisanego w Genewie dnia 17 czerwca 1925 r. (Dz.U. z 1929 r. nr 28, poz. 279).
  5. ↑ League of Nations Treaty Series vol. 94, pp. 66 - 74, Nr 2138.
  6. ↑ Np. Oświadczenie Rządowe z 2 września 1930 r. w sprawie złożenia przez Rządy Szwecji, Danji, Wielkiej Brytanji i Irlandji Północnej, oraz przez Rząd Brytyjski w imieniu Indii i Kanady dokumentów ratyfikacyjnych Protokołu z 17 czerwca 1925 r. (Dz.U. 1930 nr 68 poz. 542), Oświadczenie Rządowe z 2 września 1930 r. w sprawie zgłoszenia przez Rząd Wielkiej Brytanji w imieniu Związku Australijskiego, Dominjum Nowej Zelandji oraz Unii Południowo Afrykańskiej przystąpienia do Protokołu z 17 czerwca 1925 r. (Dz.U. 1930 nr 70 poz. 560).
  7. ↑ Protocol for the Prohibition of the Use of Asphyxiating, Poisonous or Other Gases, and of Bacteriological Methods of Warfare. Geneva, 17 June 1925 (ang.). International Committee of the Red Cross. [dostęp 2015-03-15].

Zobacz też

Bibliografia

  • Bolszaja Sowietskaja Encykłopedia, t. 9, Moskwa 1972.
  • Mała Encyklopedia Wojskowa, t. 2, wyd. MON 1970.
  • 1000 słów o chemii i broni chemicznej, Zygfryd Witkiewicz (red.), Jerzy Bil, Warszawa: MON, 1987, ISBN 83-11-07396-1, OCLC 749651029.
Traktaty międzynarodowe związane z kontrolą zbrojeń
Broń masowego rażenia
Bilateralne
Strefy bezatomowe
Przed 1939