Protologia

Stworzenie świata. XIX-wieczna ikona rosyjska

Protologia – dziedzina teologii dogmatycznej zajmująca się zagadnieniami początku istnienia świata i człowieka. W zakres zainteresowania protologii wchodzą także zagadnienia raju i grzechu pierworodnego. Nazwa tej dziedziny została utworzona przez analogię z eschatologią, zajmującą się rzeczami ostatecznymi.

Jezus Chrystus jako źródło protologii

Protologia jako dziedzina teologiczna stała się możliwa i zrozumiała od strony formalnej jedynie wraz z przyjściem Jezusa Chrystusa – umożliwił On bowiem, poprzez oficjalne Objawienie, pełne zrozumienie faktu, że człowiek był i jest w ciągu całej swej historii podmiotem absolutnego auto-przekazu Boga. Przekaz ten może być przewyższony jedynie przez wizję uszczęśliwiającą. Wypracowanie doktryny pierwszych początków oraz nadprzyrodzonego wyniesienia człowieka i jego upadku była możliwa jedynie w Nowym Testamencie.

Wyzwania współczesnej protologii

Według Karla Rahnera adekwatna współczesna protologia jest możliwa jedynie w nawiązaniu do eschatologii, ponieważ początek jest zawsze ukierunkowany i zostaje wypełniony w swym końcowym spełnieniu. A ponieważ spełnienie się wieków, czyli eschaton jest skupione wokół przyjścia, paruzji Chrystusa, protologia winna zawsze brać Chrystusa za punkt wyjścia[1] Podkreślając związek między protologią i eschatologią współczesna refleksja, w duchu odnowy teologii po Soborze watykańskim II, nawiązuje do patrystycznej koncepcji wypełnienia historii człowieka i świata jako powrotu do raju[2].

Pogodzenie różnych dziedzin wiedzy

Cechą charakterystyczną współczesnej protologii jest ukazywanie założeń (a priori) i praktycznej realizacji (de facto) wewnętrznej jedności protologii. Wśród zagadnień, które bada w dialogu z nowożytnymi koncepcjami powstania człowieka, proponowanymi np. w ramach teorii ewolucji, są np.:

Przeciwwaga dla protologii zsekularyzowanej

Zadaniem jaki stawia sobie protologia jako dziedzina teologiczna jest także danie przeciwwagi dla protologii zsekularyzowanej, która zajmuje się zagadnieniami historii naturalnej, ewolucji, procesu hominizacji, wieku świata i ludzkości, cech charakterystycznych człowieka pierwotnego bez odniesienia do twierdzeń Objawienia. Teorie na ten temat nie mogą być uznane za protologię w ścisłym sensie tego słowa. Zadaniem protologii chrześcijańskiej będzie ukazanie faktu, że początki ludzkości wymykają się człowiekowi spod kontroli. Rzeczywistość, do której ludzkość jest prowadzona przez zmartwychwstanie Chrystusa – eschatologia rodzaju ludzkiego – rzuca światło na początki stworzenia człowieka, ukazując jak niewiele informacji dostarcza na ten temat np. antropologia fizyczna.

Hipotezy ewolucji człowieka a stworzenie człowieka

Podczas gdy odkrywane są kolejne formy historyczne człowiekowatych, przedstawiane jako ogniwa pośrednie łączące współczesnego człowieka rozumnego (ew. archaicznego Homo sapiens) z innymi człowiekowatymi, teologowie próbują zweryfikować i zharmonizować dane dostarczane przez archeologię, antropologię, biologię związane z ewolucją człowiekowatych z Objawieniem na temat początków człowieka[3].

Hipoteza Leakeyów

W ramach badań nad antropogenezą badacze stawiają wiele hipotez posługując się wykopaliskami paleontologicznymi. M.in. w latach 60. XX w. małżeństwo paleontologów, Louis Leakey i Mary Leakey postawiło tezę, zgodnie z którą ok. 1,9 miliona lat temu Homo habilis (człowiek zręczny) dał początek gatunkowi Homo erectus (człowiek wyprostowany), z którego mniej więcej 190 tys. lat temu wyewoluowali obecnie żyjący ludzie. Korzystali oni z odkryć dokonanych w wykopaliskach prowadzonych przez ich synów, Jonathana i Richarda Leakeyów w Wawozie Olduvai w Tanzanii. Obecnie większość naukowców opowiada się za teorią, że Homo habilis był przodkiem wszystkich późniejszych gatunków z rodzaju Homo, w tym również – choć nie bezpośrednio – Homo sapiens. Teoria ta przeczy twierdzeniom, iż człowiek powstał w procesie kreacji[4][5].

Na definitywne stwierdzenia w tej dziedzinie jest jednak o wiele za wcześnie. Materiały z wykopalisk służące do sformułowania tez o antropogenezie zawierają jeszcze zbyt wiele luk, by można było na ich podstawie przedstawić przekonujący model antropogenezy, a tym samym stwierdzić naukowo jak powstał człowiek jako osoba.

Konkurencyjną do teorii Leakeyów jest poligenizm. Zgodnie z nimi Homo sapiens powstał równocześnie w wielu miejscach globu[6].

Wcześniejsze powstanie człowieka?

Paleo-archeolodzy odkryli wiele szczątków podobnych anatomicznie do współczesnych ludzi, które są datowane na tysiące lat przed powstaniem Homo sapiens (Z wyjątkiem człowieka kromaniońskiego):

  • Człowiek kromanioński (Homo sapiens fossilis, czyli Homo sapiens kopalny), którego uważa się za anatomicznie identycznego z człowiekiem współczesnym.
  • Człowiek współczesny starszy Homo sapiens idaltu (idaltu oznacza w lokalnym etiopskim języku afar, osobę starszą), który wykazuje pewne nieznaczne różnice z człowiekiem współczesnym i został wyodrębniony jako osobny podgatunek.
  • Człowiek neandertalski, który zamieszkiwał Europę podczas ostatniego zlodowacenia. Prof. João Zilhão z wydziału archeologii i antropologii uniwersytetu w Bristolu (Wlk. Brytania), znalazł w hiszpańskiej prowincji Murcja, w dwóch miejscach związanych z neandertalczykami (grota Aviones oraz grota Antón), z okresu odległego od nas o ok. 50 tys. lat, barwione i perforowane ręcznie muszle morskie, używane najpewniej jako naszyjniki. Analiza grudek czerwonego i żółtego pigmentu, znalezionych obok, sugeruje stosowanie kosmetyki ciała – na 10 tys. lat przed najwcześniejszymi śladami tzw. współczesnych ludzi[7]. W badaniach DNA neandertalczyków, przeprowadzonych przez Instytut Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka z Lipska, porównano sekwencję 4 miliardów nukleotydów pobranych z kości, z odpowiednimi sekwencjami żyjącej populacji ludzkiej w Afryce, Azji i Europie i znaleziono większe podobieństwo z Europejczykami i Azjatami niż z Afrykańczykami. Wskazuje to na tzw. wspólnotę prokreacyjną / (ang.) interbreeding/[8]. Neandertalczyka należy więc nazywać Homo sapiens neanderthalensis.
  • Ludzie z Przylądka Igielnego w Południowej Afryce. Antropolodzy, m.in. dzięki badaniom genetycznym, stawiali tezę, że gatunek Homo sapiens powstał od 200 do 150 tys. lat temu w Afryce. Znaleziska na Przylądku Igielnym przesuwają tę datę wstecz. Znalezione tam przedmioty pochodzą sprzed ok. 165 tys. lat. Są to wąskie na ok. 1 centymetra groty, umieszczane w drewnianych styliskach – narzędzie składało się więc z dwóch materiałów o różnych właściwościach. Twórcy tych narzędzi używali też barwników, przede wszystkim ochry, co jak twierdzą uczeni, jest dowodem ich umiejętności myślenia symbolicznego[9].
  • Wcześni Brytyjczycy z Happisburgh w hrabstwie East Anglia, w Wlk. Brytanii. Narzędzia znalezione latem 2010 r. są starsze niż te z Południowej Afryki. Potwierdzają one obecność w północnej Europie, gdzie zimy były wtedy takie jak obecnie w Skandynawii, ludzi ubranych i posługujących się narzędziami z krzemienia 80 tys. lat wcześniej niż myślano – ok. 780 tys. a może nawet 950 tys. lat temu[10].

Ponieważ w najbliższej przyszłości natrafienie przez paleontologów na ślady ogniw pośrednich pomiędzy wczesnymi ludźmi a innymi hominidami, wyjaśniających ewolucję człowieka jest trudne do przewidzenia, dlatego uwaga badaczy początków rodzaju ludzkiego kieruje się w stronę ludzkiego DNA[11].

Brakujące ogniwa ewolucji, a przesłanki teologiczne

Z punktu widzenia teologicznej wizji człowieka, mającego unikalną naturę duchowo-cielesną, stworzoną przez Boga na Jego obraz i podobieństwo (Rdz 1,27), niewiadome we współczesnych teoriach opisujących powstanie ludzi stanowią zachętę do refleksji nad tajemnicą powstania rodzaju ludzkiego.

Objawienie podaje następujące dane, będące dogmatycznymi prawdami wiary, wyznaczającymi kierunek poszukiwań:

  1. Człowiek nie jest jedynie efektem ewolucji ciała, ponieważ ma duszę nieśmiertelną, ontologicznie różną od materii, z której utworzone jest ciało. Duchowa dusza nie mogła być wynikiem ewolucji materii ciała. Fakt duchowej i nieśmiertelnej natury duszy jest możliwy do rozpoznania nie tylko przez wiarę, lecz także przez rozum. Przeczył temu XIX-o wieczny nurt duchowości zwany fideizmem; m.in. pogląd ten wyznawał Louis Eugene Bautain, z którego pod wpływem watykańskiej Kongregacji ds. duchowieństwa wycofał się w 1844 r.[12] Inny francuski myśliciel Augustin Bonnetty wyznawał pogląd, że naturalne władze poznawcze duszy nie są w stanie rozpoznać duchowych rzeczywistości w życiu człowieka: oprócz istnienia Boga i Jego atrybutów, także prawd dotyczących człowieka – jego początku i końca, obowiązków, oraz zasad rządzących życiem społecznym i rodzinnym[13]. Jego poglądy nazwane tradyzjonalizmem zostały uznane za niezgodne z wiarą Kościoła przez watykańską Świętą Kongregację Indeksu, co potwierdził Pius IX dekretem z 15.06.1855 r.[14]
  2. Dusza ludzka została stworzona bezpośrednio przez Boga, i tak dzieje się z każdym nowo powstającym człowiekiem[15].
  3. Cały rodzaj ludzki powstał z jednej pary ludzkiej – gdyż nie widać, jak można inne teorie, np. poligenizm, zharmonizować z nauczaniem Magisterium Kościoła na temat grzechu pierworodnego[16].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Rahner-Gross 1970 ↓, s. 27.
  2. ↑ Por. Jean Daniélou SJ: Sacramentum futuri, Études sur les origines de la typologie biblique. Paryż: 1950, s. 265., szczególnie część I Adam et le Paradis s. 1-52; Giulia Sfameni Gasparro, Enkrateia e Antropologia. Le motivazioni protologiche della continenza e della verginità nel christianesimo del primi secoli e nello gnosticismo, Rzym 1984, Seria: Studia Ephemeridis «Augustinianum» 20, s. 405.
  3. ↑ Por. Michał Chaberek: Kościół a ewolucja. Warszawa: Fronda, 2012, s. 382. ISBN 978-83-62268-30-6.
  4. ↑ Por. Holly M. Dunsworth. Origin of the genus Homo. „Evolution: Education and Outreach”. 3 (3), s. 353–366, 2010. DOI: 10.1007/s12052-010-0247-8. (ang.). 
  5. ↑ William H. Kimbel: The origin of Homo. W: Frederick E. Grine, John G. Fleagle, Richard E. Leakey (red.): The first humans. Origin and early evolution of the genus Homo. Berlin: Springer, 2009, s. 31–37. ISBN 978-1-4020-9980-9. (ang.).
  6. ↑ Praca zbiorowa: Od prehistorii do cywilizacji na kontynentach pozaeuropejskich. Mediasat Group SA, 2007, s. 61, seria: Historia powszechna. Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-84-9819-809-6.
  7. ↑ Por. Komunikat prasowy Uniwersytetu w Bristolu z dn. 11 stycznia 2010: Use of body ornamentation shows Neanderthal mind capable of advanced thought (ang.) /dostęp 10-08-2010/.
  8. ↑ Por. Komunikat prasowy Uniwersytetu w Bristol z dn. 6 maja 2010: Genetics confirm Bristol theory on Neanderthals (ang.) /dostęp 10-08-2010/.
  9. ↑ Por. Łukasz Kaniewski, Kamienne igły w kolebce ludzkości na Przylądku Igielnym (dostęp 10-08-2010), Dziennik Rzeczpospolita nr. z 18-10-2007.
  10. ↑ Early Pleistocene human occupation at the edge of the boreal zone in northwest Europe, tygodnik Nature 466, 229-233 (8 July 2010); por. Early Britons could cope with cold (dostę 10-08-2010), cytat: Ci wcześni ludzie umieli przetrwać trudny klimat otoczeni przez surowe sosnowe lasy – mówi Nicholas Ashton, archeolog z British Museum w Londynie i współautor opracowania, opublikowanego w tygodniku „Nature” – Naprawdę nie myśleliśmy, że wcześni ludzie mogli dać sobie radę z tego rodzaju środowiskiem naturalnym.
  11. ↑ Por. John Pickrell Prehistoric DNA to Help Solve Human-Evolution Mysteries? (dostęp 10-08-2010).
  12. ↑ Por. DS 2766; DS jest skrótem od: H. Denzinger, A. Schönmetzer: Enchiridion symbolorum. Definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, wyd. 36. Freiburg/B: 1976.
  13. ↑ Por. Annales de philosophie chrétienne, ser. IV, t. 8, [1853] s. 374.
  14. ↑ DS 2812.
  15. ↑ Por. Pius XII encyklika Humani Generis; DS 3896.
  16. ↑ Por. Pius XII encyklika Humani Generis; DS 3897.

Bibliografia

  • Adolf Darlap, Creation – III-Protology, w: Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology. K. Rahner SJ, Cornelius Ernst, K. Smyth (red.), Adolf Darlap (red. tomu). Wyd. 5. T. 2. Londyn: Burns & Oats, 1973, s. 33-34. ISBN 0-85532-142-3.
  • K. Rahner SJ, Heinrich Gross: Fondazione generale della protologia e dell'antropologia teologica. W: Sacramentum Mundi. Nuovo corso di dogmatica come teologia della storia della salvezza. J. Feiner, M. Löhrer (red.) Fernando Vittorino Joannes (red. wydania włoskiego). T. 2. Brescia: Editrice Queriniana, 1970, s. 9-55.

Media użyte na tej stronie

Creation of world icon (19 c., S-Peterburg).jpeg

Сотворение мира

ХIХ

Государственный музей истории религии, Санкт-Петербург