Proton

proton
Ilustracja
Schematyczna struktura protonu. u – kwarki górne, d – kwark dolny
Klasyfikacja

barion nukleon hadron

Symbol

p

Antycząstka

antyproton

Ładunek

+e 1,6021766208(98)⋅10−19 C[1]

Masa

1,007276466879(91) u[2] 1,672621898(21)⋅10 −27 kg[3]

938,2720813(58) MeV/c2[4]

Czas życia T1/2

> 2,1⋅1029 lat (lub trwały)

Spin

1/2

Proton, p (z gr. πρῶτον – ‘pierwsze’) – trwała cząstka subatomowa z grupy barionów o ładunku +1 i masie spoczynkowej równej ok. 1 u. Jeden z podstawowych składników materii.

Promień protonu został oszacowany na 0,84184 ± 0,00067 fm[5].

Protony wraz z neutronami stanowią nukleony, elementy jąder atomowych. Liczba protonów w jądrze danego atomu jest równa jego liczbie atomowej, która jest podstawą uporządkowania pierwiastków w układzie okresowym. Protony są głównym składnikiem pierwotnego promieniowania kosmicznego.

Proton według modelu standardowego jest cząstką złożoną, zaliczaną do hadronów, a ściślej barionów, zbudowaną z trzech kwarków: dwóch kwarków górnych „u” i jednego kwarku dolnego „d” (układ uud)[6] związanych silnym oddziaływaniem przenoszonym przez gluony. Zanim model standardowy został powszechnie przyjęty, proton uważany był za cząstkę elementarną.

Czynnik Landégo protonu: gp/2 = 2,792847351 ± 0,000000028

Rozpad protonu

Według aktualnych wyników eksperymentalnych, jeżeli rozpad protonu następuje, to średni czas życia tej cząstki jest dłuższy niż 2,1⋅1029 lat[7]. Zgodnie z modelem standardowym proton, jako najlżejszy barion, nie może się samorzutnie rozpaść. Jednakże niezweryfikowane teorie wielkiej unifikacji generalnie przewidują rozpad protonu z czasem życia minimum 1⋅1036 lat.

Proton może ulec przemianie, na przykład w procesie wychwytu elektronu. Ten proces nie zachodzi samorzutnie, lecz tylko w wyniku dostarczenia dodatkowej energii. Przemiana ta następuje według równania:

p+
+ e
→ n + ν
e

gdzie:

p – proton,
e – elektron,
n – neutron,
ν
e
neutrino elektronowe.

Ten proces jest odwracalny. Na przykład w rozpadzie beta, neutron zamienia się w proton. Wolne neutrony rozpadają się spontanicznie (czas życia około 15 minut), produkując proton.

Proton stanowi jądro atomowe wodoru

Historia odkrycia

Eugen Goldstein zaobserwował, że promieniowanie anodowe składa się z dodatnio naładowanych jonów. Zauważył również, że stosunek ładunku do masy tych jonów zależy od natury gazu wypełniającego rurę katodową (dla promieniowania katodowego, które składa się z elektronów, ten stosunek był zawsze ten sam). W 1898 roku Wilhelm Wien zaobserwował, że najwyższy stosunek jest w przypadku wodoru.

W roku 1918 Ernest Rutherford stwierdził, że jądra wodoru produkowane są w wyniku działania cząstek alfa na azot.

Proton w chemii

Jądra atomów najpowszechniejszego izotopu wodoru 1
H
(protu) zawierają jedynie pojedyncze protony. W wyniku jonizacji termicznej wodoru powstają wolne (swobodne) protony (→ plazma). Natomiast protony powstające w wyniku dysocjacji elektrolitycznej w roztworzesolwatowane (zobacz np. jon hydroniowy), a spotykany zapis H+
i określenie „proton” są uproszczeniem nieodzwierciedlającym rzeczywistej struktury jonów wodorowych. Podobnie rozumiany jest proton w biochemii (np. pompa protonowa).

Określenie „proton” bywa stosowane także w odniesieniu do atomów wodoru połączonych wiązaniem chemicznym z innymi atomami. Wpływ otoczenia chemicznego protonów w związkach chemicznych na ich właściwości magnetyczne wykorzystywany jest w spektroskopii protonowego rezonansu magnetycznego.

Zobacz też

Przypisy

  1. elementary charge, National Institute of Standards and Technology (NIST) [dostęp 2019-01-31].
  2. proton mass in u, National Institute of Standards and Technology (NIST) [dostęp 2019-01-31].
  3. proton mass, National Institute of Standards and Technology (NIST) [dostęp 2019-01-31].
  4. proton mass energy equivalent in MeV, National Institute of Standards and Technology (NIST) [dostęp 2019-01-31].
  5. Grzegorz Łach, Problem promienia protonu (chyba) wyjaśniony, „Delta”, marzec 2018, s. 15.
  6. Proton, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-07-29].
  7. S.N. Ahmed, A.E. Anthony, E.W. Beier, A. Bellerive i inni. Constraints on nucleon decay via invisible modes from the Sudbury Neutrino Observatory. „Phys Rev Lett”. 92 (10), s. 102004, 2004. DOI: 10.1103/PhysRevLett.92.102004. PMID: 15089201. 

Media użyte na tej stronie

Proton quark structure.svg
Autor: Jacek rybak, Licencja: CC BY-SA 4.0
The quark structure of the proton