Prusy Królewskie

Ten artykuł od 2011-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Prusy Królewskie

1466–1569
Flaga Herb
Zależne od	Polski
Powstanie	19 października 1466
Włączenie do Korony Królestwa Polskiego	1 lipca 1569

Prusy w 1576 roku

Akt oddania się stanów pruskich królowi Polski Kazimierzowi IV Jagiellończykowi i Koronie Królestwa Polskiego, 15 kwietnia 1454 roku, Archiwum Główne Akt Dawnych

Prusy Królewskie (niem. Königlich-Preußen), Prusy Polskie^[1] — nazwa prowincji przyłączonej do Polski po wojnie trzynastoletniej postanowieniami pokoju toruńskiego z 1466 r.

Prusy Królewskie obejmowały: Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, ziemię malborską oraz Warmię, która choć zaliczała się do Prus Królewskich, tworzyła jednak wydzielone władztwo terytorialne podlegające miejscowym biskupom — tzw. dominium warmińskie. Prowincja dzieliła się na trzy województwa: pomorskie, chełmińskie i malborskie oraz księstwo warmińskie.

Zarząd

Prusy Królewskie początkowo miały autonomię (m.in. odrębna moneta bita w mennicy królewskiej w Toruniu i skarb) i były rządzone przez radę, składającą się z przedstawicieli tzw. stanów pruskich, na czele których stał biskup warmiński. Rada ta podlegała królowi. Dużą rolę w radzie odgrywały najbogatsze miasta, tzw. wielkie miasta pruskie: (Toruń, Gdańsk, Elbląg), które posiadały tam swych przedstawicieli, a także same posiadały dużą autonomię i przywileje prawno-ustrojowe (Korektura pruska).

W sprawach najważniejszych, zwłaszcza podatkowych, zwoływano Ogólne zgromadzenie stanów, które się składało z dwóch izb: ziemskiej (prałaci, urzędnicy ziemscy i szlachta) oraz miejskiej (przedstawiciele mniejszych miast). Dla podjęcia ostatecznych uchwał zbierały się izby połączone.

Na początku XVI wieku ukształtował się prowincjonalny sejm pruski, który składał się z dwóch izb: rady (zwanej też senatem) oraz izby niższej, w skład której wchodzili:

• posłowie szlacheccy wybierani na sejmikach wojewódzkich
• koło mieszczańskie, zwane inaczej gremium miast mniejszych

Wielkie miasta pruskie — w ramach systemu parlamentarnego prowincji — wykonywały specjalne zadania: Toruń sprawował pieczę nad archiwum, Elbląg miał w swej gestii pieczęć, a nadto wszystkie trzy miasta wysyłały na obrady sejmiku generalnego — obok oficjalnych delegatów, którymi byli burmistrz i jeden z rajców — także towarzyszących im sekretarzy. Ci ostatni sporządzali dokumenty, tzw. lauda będące uchwałami sejmiku^[2]

W roku 1658 król zwołał sejmik generalny (i to dwukrotnie) do Gdańska. Było to czymś wyjątkowym, bowiem sejmiki zwoływano zazwyczaj w Grudziądzu lub Malborku. Na pierwszej sesji na przełomie kwietnia i maja podjęto uchwałę o sporządzeniu nowej pieczęci ziem pruskich, bowiem pieczęć oryginalna znajdowała się w okupowanym przez Szwedów Elblągu. Pieczęć wykonano na koszt władz Gdańska, któremu przyznano przechowywanie jej „po wsze czasy”. Spór o prawo do pieczęci trwał do roku 1661 i zakończył się zwróceniem jej Elblągowi^[3]

Historia

Ziemie Pomorza Gdańskiego pozostawały w związkach z Polską. Po opanowaniu Polski przez Wacława II znalazły się w granicach jego władztwa. W 1305 r. Wacław III przekazał Pomorze Gdańskie Brandenburgii w zamian za Miśnię, a w 1307 r. pomorscy Święcowie złożyli Brandenburgii hołd lenny. W następnym roku Brandenburczycy najechali Pomorze, a nowy król Polski Władysław Łokietek zwrócił się o pomoc do krzyżaków. Krzyżacy wypędzili najeźdźcę, ale nie oddali Pomorza Polsce, zaś w 1310 r. spłacili Brandenburgię kwotą 10 tys. grzywien i przekazaniem jej ziemi słupskiej i sławieńskiej^[4].

W wyniku wojny trzynastoletniej z lat 1454–1466 Pomorze Gdańskie oraz okoliczne tereny (m.in. Warmia) przeszły pod władzę Polski pod nazwą Prus Królewskich^[5].

W roku 1569 na sejmie lubelskim Prusy Królewskie zostały inkorporowane do Korony. Rada przekształciła się w sejmik generalny, a jej senatorowie i posłowie weszli do Sejmu^[6]. Sejmik Generalny, zwany też „generałem pruskim”, składał się — inaczej niż inne sejmiki generalne — z dwóch izb i stanowił najwyższy organ autonomiczny Prus Królewskich. Przewodniczył mu biskup warmiński, a w razie jego nieobecności biskup chełmiński. Tak rozpoczęła się integracja polityczna i gospodarczo-społeczna tych ziem z Rzecząpospolitą, choć zachowały one odrębny skarb pruski i prawo sądowe chełmińskie, a od 1598 roku odrębną kodyfikację — Korekturę pruską.

W roku 1637 — po wymarciu dynastii zachodniopomorskich Gryfitów — ziemie lęborska i bytowska, które były jako lenno we władaniu tych książąt od roku 1455, zostały wcielone do Prus Królewskich. W roku 1657, na mocy traktatów welawsko-bydgoskich, zostały przekazane Brandenburgii, formalnie jako lenno Polski (do 1772), ale w rzeczywistości je utracono.

W I rozbiorze Polski (1772) prawie całe Prusy Królewskie zostały zagarnięte przez Królestwo Pruskie (bez Gdańska i Torunia, które stracono w II rozbiorze Polski w 1793 roku). W latach 1808–1824 i 1877–1918 tworzyły osobną prowincję pruską — Prusy Zachodnie (niem. Westpreussen), w skład której wchodziły dawne Prusy Królewskie (bez Warmii) wraz z częścią dawnej Wielkopolski i skrawkiem Prus Książęcych.

Postanowieniami pokoju wersalskiego (1919) zwrócono Polsce w roku 1920 część Prus (woj. pomorskie), część wcielono do Prus Wschodnich jako rejencję Prusy Zachodnie (niem. Regierungsbezirk Westpreussen), z części utworzono Wolne Miasto Gdańsk, a z części powstała nowa prowincja pruska — Marchia poznańsko-zachodniopruska (niem. Grenzmark Posen-Westpreussen).

Zobacz też

• Prusy (państwo)
• Prusy Książęce
• Związek Pruski

Przypisy

Bibliografia

• Prusy Zachodnie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 94 .
• Edmund Cieślak: Historia Gdańska 1655-1793: Udział Gdańska w życiu politycznym Prus Królewskich i Rzeczypospolitej. Gdańsk: Instytut Historii PAN, 1993. ISBN 83-215-3251-9. (pol.).
• Janusz Małłek: Dwie części Prus. Studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII wieku. Olsztyn: Wydawnictwo Pojezierze, 1987. ISBN 83-700-2302-9. (pol.).
• Małłek Janusz, Inne szkice pruskie. Szkice z dziejów Prus Polskich i Książęcych, Dąbrówno 2012
• K. Friedrich, Inne Prusy. Prusy Królewskie i Polska między wolnością a wolnościami (1569–1772), Poznań 2005

Linki zewnętrzne

• Prusy Królewskie w Toruńskim Serwisie Turystycznym
• Prusy Królewskie. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-19)].
• Akta Stanów Prus Królewskich T. 1 (1479 — 1488), T. 2 (1489–1492), T. 3 cz. 1 (1492–1497), T. 3 cz. 2 (1498–1501), T. 4 cz. 1 (1501–1504), T. 4 cz. 2 (1504–1506), T. 5 cz. 1 (1506–1508), T. 5 cz. 2 (1508–1511), T. 5 cz. 3 (1511–1512), T. 6 (1512–1515), T. 7 (1516–1520), T. 8 (1520–1526).