Prusy Nowowschodnie

Prusy Nowowschodnie (niem. Neuostpreußen), prowincja państwa pruskiego (1795-1807) utworzona na ziemiach polskich, zagarniętych przez Prusy w III rozbiorze (1795), z wyjątkiem części terenów województw mazowieckiego i rawskiego znajdujących się na lewym brzegu Wisły, które włączono wówczas do prowincji Prusy Południowe. Powiaty mazowieckie i dobrzyńskie znajdujące się na prawym brzegu Wisły, a należące od II rozbioru do Prus Południowych, odłączono od tej prowincji i przyłączono do Prus Nowowschodnich. Ostatecznie w granicach prowincji znalazły się przedrozbiorowe: województwo płockie, ziemia dobrzyńska, część województwa mazowieckiego, znaczna część województw podlaskiego i trockiego oraz niewielka część Żmudzi. Prowincja obejmowała obszar między Wisłą, Bugiem i Niemnem o powierzchni 55 000 km² z 1 mln mieszkańców. Stolicą prowincji był Białystok.

Królestwo Prus w 1806 (Prusy Nowowschodnie, Południowe i Okręg Nadnotecki zaznaczone na niebiesko)

Prusacy na zajętych terenach utworzyli dwa tymczasowe urzędy: Komisje Organizacyjne Kamer Wojny i Domen: w Płocku i Białymstoku. W 1797 roku Komisje przekształcono w kamery wojny i domen, które sprawowały władzę w departamentach (Departement der Kriegs- und Domänen-Kammer). Departamenty były zaś podzielone na powiaty. Obszar powiatów był odmienny od przedrozbiorowego. Sieć powiatów zmieniono także na obszarze przyłączonym z Prus Południowych.

Granice powiatów w większości przetrwały na obszarze Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego do czasu reformy podziału administracyjnego przeprowadzonej w 1867.

Prusy Nowowschodnie na mapie Roberta Wilkinsona z 1808 r.

Podział administracyjny

Stan na 1800 rok (129 miast)[1]:

W 1807 roku (traktat tylżycki) część departamentu białostockiego (obwód białostocki) włączono do Rosji, pozostałą część departamentu białostockiego wraz z departamentem płockim do Księstwa Warszawskiego.

Wykaz miast 1800[1]

HerbMiastoNazwa niem. 1800Ludność 1800Departament 1800Powiat 1800Ilość dymów[2]Typ[3]Obecna lokacja
Marijampole COA.gifMariampolMarienpol1178białostockimariampolski (Marienpol)159KrLitwa
SudargasCOA.jpgSudargiJohannesburg / Sadargen215białostockimariampolski (Marienpol)48KrLitwa
Liudinavas COA.gifLudwinówLudwinowen312białostockimariampolski (Marienpol)131KrLitwa
Kudirkos Naumiestis COA.gifWładysławówNeustadt2320białostockimariampolski (Marienpol)231KrLitwa
Pilviskiai COA.gifPilwiszkiPilwiszken333białostockimariampolski (Marienpol)67KrLitwa
Prienai COA.gifPrenyPrenn1224białostockimariampolski (Marienpol)204KrLitwa
Zapyskis COA.jpgSapieżyszkiSapieszyszken107białostockimariampolski (Marienpol)32KrLitwa
Balbieriskis COA.svgBalwierzyszkiBalwierzisken920białostockimariampolski (Marienpol)107SzLitwa
Sin escudo.svgPoniemońPoniemon480białostockimariampolski (Marienpol)57SzLitwa
Sakiai COA.gifSzakiSzaky574białostockimariampolski (Marienpol)65SzLitwa
Kalvarija COA.gifKalwariaKalwary2705białostockikalwaryjski (Kalwary)440KrLitwa
Sin escudo.svgLubówLubow425białostockikalwaryjski (Kalwary)84KrLitwa
Coat of arms of Alytus (Lithuania).svgOlitaOlitta219białostockikalwaryjski (Kalwary)33KrLitwa
Simnas COA.gifSimnoSimno703białostockikalwaryjski (Kalwary)103KrLitwa
Vilkaviškis CoA.svgWyłkowyszkiWilkowiszken1804białostockikalwaryjski (Kalwary)314KrLitwa
Virbalis COA.gifWierzbołówWirballen1630białostockikalwaryjski (Kalwary)245KrLitwa
Vistytis COA.pngWisztyniecWystitten1579białostockikalwaryjski (Kalwary)187KrLitwa
Sin escudo.svgUrdominUrdomin269białostockikalwaryjski (Kalwary)50SzLitwa
Sin escudo.svgBerżnikiBerzniki304białostockiwigierski (Wigry)68KrPolska
POL gmina Jeleniewo COA.svgJeleniewoJeleniewo346białostockiwigierski (Wigry)49KrPolska
POL gmina Krasnopol COA.svgKrasnopolKrasnopol533białostockiwigierski (Wigry)105KrPolska
Sin escudo.svgLiszkówLiszkow249białostockiwigierski (Wigry)149KrLitwa
Lazdijai COA.gifŁoździejeLosdzeye1537białostockiwigierski (Wigry)217KrLitwa
Sin escudo.svgMeteleMetellen297białostockiwigierski (Wigry)66KrLitwa
POL gmina Filipów COA.svgFilipówPhilippowo795białostockiwigierski (Wigry)120KrPolska
POL gmina Przerośl COA.jpgPrzeroślPrzerosl1166białostockiwigierski (Wigry)230KrPolska
POL gmina Puńsk COA.svgPuńskPunsk583białostockiwigierski (Wigry)59KrPolska
Seirijai COA.svgSerejeSerrey1094białostockiwigierski (Wigry)215KrLitwa
POL Sejny 1 COA.svgSejnySeyne516białostockiwigierski (Wigry)96KrPolska
POL Suwałki COAII.svgSuwałkiSuwalken1184białostockiwigierski (Wigry)214KrPolska
Sin escudo.svgSzczebraSzczebra219białostockiwigierski (Wigry)46KrPolska
POL gmina Wiżajny COA.svgWiżajnyWizaynen946białostockiwigierski (Wigry)205KrPolska
POL gmina Bakałarzewo COA.svgBakałarzewoBakalarzewo405białostockiwigierski (Wigry)67SzPolska
Leipalingis COA.svgLejpunyLeypuhnen233białostockiwigierski (Wigry)42SzLitwa
Miroslavas COA.gifMirosławMiroslaw220białostockiwigierski (Wigry)48SzLitwa
LIT Wiejsieje COA.pngWiejsiejeWieyszteye518białostockiwigierski (Wigry)85SzLitwa
POL gmina Dąbrowa Białostocka COA.svgDąbrowaDombrowa737białostockidąbrowski (Dombrowa)127KrPolska
POL gmina Korycin COA.svgKorycinKoryczin252białostockidąbrowski (Dombrowa)52KrPolska
POL Kuźnica (woj podlaskie) COA.jpgKuźnicaKuznica427białostockidąbrowski (Dombrowa)35KrPolska
POL Lipsk COA.svgLipskLipsk945białostockidąbrowski (Dombrowa)256KrPolska
POL gmina Nowy Dwór COA.svgNowy DwórNowidwor555białostockidąbrowski (Dombrowa)96KrPolska
POL Suchowola COA.svgSuchowolaSuchowolla / Chodorowka959białostockidąbrowski (Dombrowa)218KrPolska
Sin escudo.svgHołynkaHolinka225białostockidąbrowski (Dombrowa)45SzBiałoruś
POL gmina Raczki COA.svgRaczkiRaszken766białostockidąbrowski (Dombrowa)165SzPolska
POL gmina Sidra COA.gifSidraSidra507białostockidąbrowski (Dombrowa)137SzPolska
BIA Sopoćkinie COA.pngSopoćkinieSopockin439białostockidąbrowski (Dombrowa)96SzBiałoruś
POL gmina Sztabin COA.svgSztabinStabin507białostockidąbrowski (Dombrowa)55SzPolska
POL Białystok formal COA.svgBiałystokBialystock3370białostockibiałostocki (Bialystock)459SzPolska
POL gmina Janów COA new.svgJanówJanow691białostockibiałostocki (Bialystock)186KrPolska
POL Knyszyn COA.svgKnyszynKnyszin1699białostockibiałostocki (Bialystock)318KrPolska
Odelsk herb.pngOdelskOdelsk601białostockibiałostocki (Bialystock)172KrBiałoruś
POL Sokółka COA.svgSokółkaSokolka1091białostockibiałostocki (Bialystock)225KrPolska
POL Wasilków COA.svgWasilkówWaszilkow891białostockibiałostocki (Bialystock)184KrPolska
POL Choroszcz COA.svgChoroszczChorocz579białostockibiałostocki (Bialystock)122SzPolska
POL gmina Gródek COA.svgGródekGroddek388białostockibiałostocki (Bialystock)66SzPolska
POL gmina Jasionówka COA.svgJasionówkaJasianowke622białostockibiałostocki (Bialystock)81SzPolska
POL Zabłudów COA.svgZabłudówZabludow1409białostockibiałostocki (Bialystock)297SzPolska
POL Bielsk Podlaski COA.svgBielskBielsk1733białostockibielski (Bielsk)320KrPolska
POL Kleszczele COA.svgKleszczeleKleszel1088białostockibielski (Bielsk)276KrPolska
POL gmina Narew COA (XXXVII-217-10).svgNarewNarew425białostockibielski (Bielsk)95KrPolska
POL Gmina Boćki COA.svgBoćkiBoczki1462białostockibielski (Bielsk)223SzPolska
POL Gmina Orla COA.svgOrlaOrla1486białostockibielski (Bielsk)241SzPolska
POL Drohiczyn COA.svgDrohiczynDrohycin884białostockidrohiczyński (Drohycin)173KrPolska
POL gmina Mielnik COA.svgMielnikMielnik822białostockidrohiczyński (Drohycin)141KrPolska
Ciechanowiec herb.svgCiechanowiecCiechanowiec2651białostockidrohiczyński (Drohycin)340SzPolska
POL Siemiatycze COA.svgSiemiatyczeSiemiatyce2734białostockidrohiczyński (Drohycin)319SzPolska
POL Wysokie Mazowieckie COA.svgWysokie MazowieckieWysokie Masowiecki864białostockidrohiczyński (Drohycin)134SzPolska
POL Suraż COA.svgSurażSuracz709białostockisuraski (Suracz)133KrPolska
POL Brańsk COA.svgBrańskBransk1026białostockisuraski (Suracz)114KrPolska
Herb Tykocin.jpgTykocinTykoczin2783białostockisuraski (Suracz)372SzPolska
POL Goniądz COA.svgGoniądzGoniondz1373białostockigoniądzki (Goniondz)210KrPolska
POL Augustów COA.svgAugustówAugustowo1987białostockigoniądzki (Goniondz)304KrPolska
POL gmina Radziłów COA.svgRadziłówRadzilow435białostockigoniądzki (Goniondz)85KrPolska
POL Rajgród COA.svgRajgródRaygrod889białostockigoniądzki (Goniondz)195KrPolska
POL gmina Wąsosz COA.svgWąsoszWonsosz731białostockigoniądzki (Goniondz)167KrPolska
POL gmina Wizna COA.svgWiznaWyzna1098białostockigoniądzki (Goniondz)197KrPolska
POL Grajewo COA.svgGrajewoGrajewo218białostockigoniądzki (Goniondz)23SzPolska
POL Jedwabne COA.svgJedwabneJedwabno481białostockigoniądzki (Goniondz)52SzPolska
Sin escudo.svgOsowiecOssowiec212białostockigoniądzki (Goniondz)38SzPolska
POL Szczuczyn COA.svgSzczuczynSzczuczin1849białostockigoniądzki (Goniondz)261SzPolska
POL Łomża COA.svgŁomżaLomza1166białostockiłomżyński (Lomza)194KrPolska
POL Kolno COA.svgKolnoKolno945białostockiłomżyński (Lomza)171KrPolska
POL Nowogród COA.svgNowogródNowogrod966białostockiłomżyński (Lomza)189KrPolska
POL Zambrów COA.svgZambrówZambrow564białostockiłomżyński (Lomza)81KrPolska
POL gmina Śniadowo COA.svgŚniadowoSmlodow / Sniadow705białostockiłomżyński (Lomza)98SzPolska
Stawiski Herb.svgStawiskiStawiszken1212białostockiłomżyński (Lomza)173SzPolska
POL Ostrołęka COA.svgOstrołękaOstrolenka1000płockiostrołęcki (Ostrolenka)278KrPolska
POL gmina Brok COA.svgBrokBrok220płockiostrołęcki (Ostrolenka)111SzPolska
POL Czyżew COA.svgCzyżewCyszewo150płockiostrołęcki (Ostrolenka)67SzPolska
POL gmina Andrzejewo COA.svgAndrzejewoJendrzejewo / Andrziejewo220płockiostrołęcki (Ostrolenka)96SzPolska
POL gmina Nur COA.svgNurNurr161płockiostrołęcki (Ostrolenka)63KrPolska
POL Ostrów Mazowiecka COA.svgOstrówOstrow223płockiostrołęcki (Ostrolenka)103KrPolska
POL Myszyniec COA.svgMyszyniecMyziniec110płockiostrołęcki (Ostrolenka)55KrPolska
POL Pułtusk COA.svgPułtuskPultusk1200płockipułtuski (Pultusk)342KrPolska
POL Maków Mazowiecki COA.svgMakówMakow644płockipułtuski (Pultusk)152KrPolska
POL Nasielsk COA.svgNasielskNasielsk160płockipułtuski (Pultusk)92KrPolska
POL gmina Nowe Miasto COA.pngNowe MiastoNowemiasto130płockipułtuski (Pultusk)47KrPolska
POL Różan COA.svgRóżanRozan384płockipułtuski (Pultusk)65KrPolska
POL Serock COA.svgSerockSierock256płockipułtuski (Pultusk)57KrPolska
POL Wyszków COA.svgWyszkówWyszkow200płockipułtuski (Pultusk)77SzPolska
POL Przasnysz COA.svgPrzasnyszPrzaczniz521płockiprzasnyski (Przaczniz)167KrPolska
POL Ciechanów COA.svgCiechanówCiechanow433płockiprzasnyski (Przaczniz)132KrPolska
POL Chorzele COA.svgChorzeleChorzellen300płockiprzasnyski (Przaczniz)108KrPolska
POL herb gminy janowo.svgJanowoJanowo540płockiprzasnyski (Przaczniz)159KrPolska
POL Gmina Strzegowo COA.svgNiedzbórzNiecborz100płockiprzasnyski (Przaczniz)34SzPolska
POL Mława COA.svgMławaMlawa718płockimławski (Mlawa)157KrPolska
POL Bieżuń COA.svgBieżuńBiezun360płockimławski (Mlawa)149SzPolska
POL Drobin COA.svgDrobinDrobin360płockimławski (Mlawa)120SzPolska
POL gmina Kuczbork-Osada COA.svgKuczborkKuczbrock100płockimławski (Mlawa)35SzPolska
POL gmina Radzanów (powiat mławski) COA.svgRadzanówRadzanowo130płockimławski (Mlawa)54SzPolska
POL Sierpc COA.svgSierpcSierps400płockimławski (Mlawa)138KrPolska
POL gmina Szreńsk COA.svgSzreńskSzrensk150płockimławski (Mlawa)77SzPolska
POL Żuromin COA.svgŻurominZuromin220płockimławski (Mlawa)52SzPolska
POL Wyszogród COA.svgWyszogródWyszogrod1013płockiwyszogrodzki (Wyszogrod)195KrPolska
POL gmina Bielsk COA.svgBielskBielsk202płockiwyszogrodzki (Wyszogrod)45SzPolska
POL gmina Bodzanów COA.svgBodzanówBodzanowo100płockiwyszogrodzki (Wyszogrod)40SzPolska
POL gmina Czerwińsk nad Wisłą COA.svgCzerwińskCzerwinsk290płockiwyszogrodzki (Wyszogrod)77KrPolska
POL Płock COA.svgPłockPlock1500płockiwyszogrodzki (Wyszogrod)421KrPolska
POL Płońsk COA.svgPłońskPlonsk601płockiwyszogrodzki (Wyszogrod)108KrPolska
POL Raciąż COA.svgRaciążRaciandz190płockiwyszogrodzki (Wyszogrod)62SzPolska
POL gmina Sochocin COA.svgSochocinSuchoczin199płockiwyszogrodzki (Wyszogrod)42KrPolska
POL Zakroczym COA.svgZakroczymZakroczim292płockiwyszogrodzki (Wyszogrod)69KrPolska
POL Lipno COA.svgLipnoLipno488płockilipnowski (Lipno)88KrPolska
POL gmina Bobrowniki (powiat lipnowski) COA.svgBobrownikiBobrownik100płockilipnowski (Lipno)61KrPolska
POL Dobrzyń nad Wisłą COA.svgDobrzyń nad WisłąDobrzyn an der Weichsel830płockilipnowski (Lipno)162KrPolska
POL Nekla COA.svgDobrzyń nad DrwęcąDobrzyn an der Drewenz150płockilipnowski (Lipno)43SzPolska
POL gmina Kikół COA.svgKikółKikol200płockilipnowski (Lipno)64SzPolska
POL Rypin COA.svgRypinRypin250płockilipnowski (Lipno)72KrPolska
POL Skępe COA.svgSkępeSkompe320płockilipnowski (Lipno)85SzPolska

Przypisy

  1. ↑ a b Holsche A C. von: Geographie und Statistik von West-, Süd- und Neu-Ostpreussen, nebst einer kurzen Geschichte des Königreichs Polen bis zu dessen Zertheilung.
  2. ↑ Dym = wiejska chałupa lub zagroda, stanowiące podstawę do obliczania świadczeń podatkowych.
  3. ↑ Kr = miasto królewskie; Sz = miasto szlacheckie.

Bibliografia

  • Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.
  • Jan Wasicki: Ziemie Polskie Pod Zaborem Pruskim: Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen), 1795-1806, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Historii i Nauk Społecznych, Prace Komisji Historycznej, Vol. XX, Part 1, Praca Wydana z Zasiłku Polskiej Akademii Nauk, Poznań 1963, p. 238, Zł.62
Ziemie I Rzeczypospolitej pod zaborami 1772–1807
Rosja
Prusy
Austria

Ziemie I Rzeczypospolitej w 1795

Media użyte na tej stronie

Zapyskis COA.jpg
Coat of arms of Zapyškis, Lithuania
Rzeczpospolita Rozbiory 4a.png
Autor: Original author was Halibutt, translation by Alokasta, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa rozbiorów Polski
POL Gmina Boćki COA.svg
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .
POL gmina Dąbrowa Białostocka COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
Vilkaviškis CoA.svg
Coat of arms of Vilkaviškis.
Stawiski Herb.svg
Autor: User:Guziec, Licencja: CC BY 2.5
Herb Stawisk
Herb Tykocin.jpg
Herb Tykocina
POL gmina Sochocin COA.svg
Herb gminy Sochocin
POL gmina Narew COA (XXXVII-217-10).svg
Herb gminy Narew wg „Uchwała Nr XXXVII/217/10 Rady Gminy Narew z dnia 14 października 2010r. w sprawie herbu, flagi i pieczęci Gminy Narew”.
POL gmina Kikół COA.svg
Herb gminy Kikół
Robert Wilkinson - Prussia.pdf
Date: London / 1814 Size: 11.5 x 9 inches
Seirijai COA.svg
Coat of arms of Seirijai, Lithuania
POL Gmina Strzegowo COA.svg
Gmina Strzegowo coat of arms
POL Chorzele COA.svg
Herb miasta Chorzele
POL Raciąż COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
SudargasCOA.jpg
Sudargo herbas.
POL Suwałki COAII.svg
Herb Mista Suwałk
Sin escudo.svg
This is a filler for wherever a coat of arms is missing (in an infobox, for example). – You can find more information about coats of arms on WikiProject Heraldry and vexillology.
POL herb gminy janowo.svg
Autor: Kacper Dębski (vector version), Licencja: CC BY-SA 3.0
Herb Gminy Janowo
Leipalingis COA.svg
Leipalingis coat of arms
POL Wyszków COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
POL Sierpc COA.svg
Sierpc coat of arms
POL Różan COA.svg
Herb miasta Różan
POL gmina Andrzejewo COA.svg
Herb gminy Andrzejewo
POL gmina Wizna COA.svg
Coat of arms of Gmina Wizna
POL Bieżuń COA.svg
Herb Bieżunia
POL gmina Jeleniewo COA.svg
Herb gminy Jeleniewo, powiat suwalski, podlaskie, Polska
Preussen-1806.jpg
Prussia, 1801-1807
POL gmina Bodzanów COA.svg
Gmina Bodzanów coat of arms
POL gmina Krasnopol COA.svg
Herb gminy Krasnopol
Coat of arms of Alytus (Lithuania).svg
Coat of arms of Alytus (Lithuania)
Odelsk herb.png
Autor: Kaes135, Licencja: CC BY-SA 4.0
Herb Odelska