Prusy Południowe

Prusy Południowe
Südpreußen
1793–1807
Położenie
Język urzędowy

niemiecki

Stolica

Poznań (1793–1795), Warszawa (1795–1807)

Typ państwa

Prowincja pruska

Zależne od

Prusy

Głowa terytorium

{{{głowa_terytorium_opis}}} Fryderyk Wilhelm

Powierzchnia
 • całkowita


53 000 km²

Liczba ludności (1905)
 • całkowita 


1 400 000

Data powstania

1793

Data likwidacji

1807

Mapa
Podział administracyjny z lat 1795–1806

Prusy Południowe (niem. Südpreußen) – prowincja Królestwa Prus istniejąca w latach 1793–1807 na części ziem zagarniętych w wyniku rozbiorów I Rzeczypospolitej.

Prusy Południowe obejmowały tereny II i częściowo III rozbioru Polski. Stolicą prowincji był Poznań, a następnie Warszawa, lecz administrowano nią bezpośrednio z Berlina poprzez Generalne Dyrektorium (General-Ober-Finanz-Kriegs- und Domänendirektorium). Organizatorem prowincji został minister Otto Karl Friedrich von Voß. Prowincję podzielono na departamenty, a departamenty na powiaty (Kreis) i inspekcje podatkowe. Organem administracji w departamencie była kamera wojenno-ekonomiczna (Kriegs- und Domänen Kammerdepartament), natomiast organem władzy sądowniczej regencja. Organem władzy w powiecie był radca ziemski (landrat). Miasta zostały wydzielone z powiatów i podporządkowane inspekcjom podatkowym (Steuerrätliche Inspektion). W 1807 Prusy Południowe zostały włączone do Księstwa Warszawskiego.

Podział administracyjny w latach 1793–1795

Obwieszczenie o II zaborze pruskim, 1793

Wbrew pierwotnemu projektowi podzielenia Prus Południowych na dwie jednostki administracyjne z siedzibami w Poznaniu i Toruniu, ostatecznie patentem królewskim z 7 kwietnia 1793 roku na obszarze nowej prowincji utworzono 2 departamenty z siedzibą w Poznaniu i Łęczycy. Departament poznański objął obszar dawnych województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego, natomiast departament łęczycki teren województw sieradzkiego z ziemią wieluńską, łęczyckiego, rawskiego, płockiego, brzeskokujawskiego i ziemi dobrzyńskiej. Wobec braku w Łęczycy odpowiednich pomieszczeń dla administracji, siedzibę departamentu 25 maja 1793 przeniesiono do Piotrkowa. Ponieważ departament piotrkowski zajmował znaczny obszar, podjęto starania o wydzielenie z niego departamentu, który objąłby tereny Kujaw i Mazowsza wcielone do Prus Południowych. Na siedzibę trzeciego departamentu wyznaczono w 1795 roku Płock, ale w związku z III rozbiorem stał się on siedzibą departamentu płockiego Prus Nowowschodnich, do których włączono ziemię dobrzyńską i obszar województwa płockiego, wyłączając je z Prus Południowych. Stolicą prowincji Prusy Południowe został Poznań.

  • departament łęczycki, od 25 maja 1793 departament piotrkowski – 27 powiatów
    • powiat częstochowski
    • powiat lutomierski
    • powiat ostrzeszowski
    • powiat piotrkowski
    • powiat radomszczański
    • powiat sieradzki
    • powiat szadkowski
    • powiat warcki
    • powiat wieluński
    • powiat brzeziński
    • powiat łęczycki
    • powiat orłowski
    • powiat zgierski
    • powiat gostyniński
    • powiat rawski
    • powiat sochaczewski
    • powiat brzeski
    • powiat kowalski
    • powiat radziejowski
    • powiat dobrzyński
    • powiat lipnowski
    • powiat rypiński
    • powiat bielski
    • powiat płocki
    • powiat sierpecki
    • powiat szreński
    • powiat wyszogrodzki
  • departament poznański – 17 powiatów
    • powiat babimojski
    • powiat gnieźnieński
    • powiat kaliski
    • powiat koniński
    • powiat kościański
    • powiat krobski
    • powiat krotoszyński
    • powiat międzyrzecki
    • powiat obornicki
    • powiat odolanowski
    • powiat powidzki
    • powiat poznański
    • powiat pyzdrski
    • powiat śremski
    • powiat średzki
    • powiat wągrowiecki
    • powiat wschowski

Podział administracyjny w latach 1795–1807

III rozbiór Polski spowodował reorganizację podziału terytorialnego ziem zajętych przez Prusy. Powiaty dobrzyńskie i mazowieckie na prawym brzegu Wisły przyłączono do Prus Nowowschodnich. Pozostały obszar Prus Południowych wraz z zagarniętymi w III rozbiorze obszarami lewobrzeżnego Mazowsza podzielono na 3 departamenty, przenosząc siedzibę władz prowincji z Poznania do Warszawy. Ponadto w 1796 roku zmieniono granice powiatów, które w znacznej części na obszarze Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego przetrwały do reformy rosyjskiej z 1867 roku.

  • departament kaliski – 11 (12) powiatów
    • powiat częstochowski
    • powiat kaliski
    • powiat koniński
    • powiat lutomierski (do 1796)
    • powiat odolanowski
    • powiat ostrzeszowski
    • powiat piotrkowski
    • powiat radomszczański
    • powiat sieradzki
    • powiat szadkowski
    • powiat warcki
    • powiat wieluński
  • departament poznański – 17 powiatów
    • powiat babimojski
    • powiat brzeski
    • powiat gnieźnieński
    • powiat kościański
    • powiat kowalski
    • powiat krobski
    • powiat krotoszyński
    • powiat międzyrzecki
    • powiat obornicki
    • powiat powidzki
    • powiat poznański
    • powiat pyzdrski
    • powiat radziejowski
    • powiat śremski
    • powiat średzki
    • powiat wągrowiecki
    • powiat wschowski
  • departament warszawski – 10 powiatów,
    • powiat błoński
    • powiat brzeziński
    • powiat czerski
    • powiat gostyniński
    • powiat łęczycki
    • powiat orłowski
    • powiat rawski
    • powiat sochaczewski
    • powiat warszawski
    • powiat zgierski

Podział na inspekcje podatkowe 1793–1795

Inspekcjom podatkowym podporządkowano miasta. Wszystkie miasta zostały wydzielone z powiatów i nie podlegały władzy landartów. Na czele inspekcji stał radca podatkowy.

  • departament poznański – 6 inspekcji
    • wschowska (23 miasta)
    • międzyrzecka (23 miasta)
    • rawicka (21 miast)
    • poznańska (19 miast)
    • gnieźnieńska (22 miasta)
    • kaliska (21 miast)
  • departament piotrkowski – 6 inspekcji
    • łęczycka (23 miasta)
    • łowicka (19 miast)
    • sieradzka (19 miast)
    • piotrkowska (24 miasta)
    • gostynińska (18 miast)
    • rypińska (19 miast)

Podział na inspekcje podatkowe 1795–1807

Wykaz miast 1800[1]

HerbMiastoNazwa niem. 1800Ludność 1800Departament 1800Powiat 1800Inspekcja podatkowaTyp[2]Obecna lokacja
POL Dolsk COA.svgDolskDolzig810poznańskiśremski (Szrim)wschowskaKrPolska
POL Wschowa COA.svgWschowaFraustadt6670poznańskiwschowski (Fraustadt)wschowskaKrPolska
POL Gostyń COA.svgGostyńGostin1803poznańskikrobski (Kroeben)wschowskaSzPolska
POL Grodzisk Wielkopolski COA.svgGrodziskGrätz2750poznańskikościański (Kosten)wschowskaSzPolska
POL Kościan COA.svgKościanKosten1508poznańskikościański (Kosten)wschowskaKrPolska
POL Koźmin Wielkopolski COA.svgKoźminKozmin1981poznańskikrotoszyński (Krotoszyn)pyzdrskaSzPolska
POL Krobia COA.svgKrobiaKroeben993poznańskikrobski (Kroeben)wschowskaKrPolska
POL Krzywiń COA.svgKrzywińKrzywin541poznańskikościański (Kosten)wschowskaSzPolska
POL Leszno COA.svgLesznoLissa9008poznańskiwschowski (Fraustadt)wschowskaSzPolska
POL Poniec COA.svgPoniecPuniz1444poznańskikrobski (Kroeben)wschowskaSzPolska
POL Rakoniewice COA.svgRakoniewiceRackwiz1203poznańskikościański (Kosten)wschowskaSzPolska
POL Rydzyna COA.svgRydzynaReisen1483poznańskiwschowski (Fraustadt)wschowskaSzPolska
POL gmina Rostarzewo COA.svgRostarzewoRostarzewo466poznańskikościański (Kosten)wschowskaSzPolska
POL gmina Piaski COA.jpgPiaskiSandberg341poznańskikrobski (Kroeben)wschowskaSzPolska
POL Szlichtyngowa COA.svgSzlichtyngowaSchlichtingsheim819poznańskiwschowski (Fraustadt)wschowskaSzPolska
POL Śmigiel COA.svgŚmigielSchmiegel2491poznańskiwschowski (Fraustadt)wschowskaSzPolska
Święciechowa.jpgŚwięciechowaSchwazkau1313poznańskiwschowski (Fraustadt)wschowskaSzPolska
POL Osieczna COA.svgOsiecznaStorchnest1043poznańskiwschowski (Fraustadt)wschowskaSzPolska
POL Wielichowo COA.svgWielichowoWillichau567poznańskikościański (Kosten)wschowskaSzPolska
POL Wolsztyn COA.svgWolsztynWollstein1688poznańskibabimojski (Bomst)wschowskaSzPolska
POL Zaborów (dzielnica Leszna) COA.jpgZaborowoZaborowo954poznańskiwschowski (Fraustadt)wschowskaSzPolska
POL Zbąszyń COA.svgZbąszyńBenschen1059poznańskibabimojski (Bomst)międzyrzeckaSzPolska
POL gmina Pszczew COA.svgPszczewBetsche617poznańskimiędzyrzecki (Meseriz)międzyrzeckaSzPolska
Herb Międzychodu.jpgMiędzychódBirnbaum1715poznańskimiędzyrzecki (Meseriz)międzyrzeckaSzPolska
POL gmina Bledzew COA.svgBledzewBlesen689poznańskimiędzyrzecki (Meseriz)międzyrzeckaSzPolska
POL Babimost COA.svgBabimostBomst1376poznańskibabimojski (Bomst)międzyrzeckaKrPolska
DEU Wappen Bratz.jpgBrójceBraetz1141poznańskibabimojski (Bomst)międzyrzeckaKrPolska
POL Sieraków COA.svgSierakówCzirke1104poznańskimiędzyrzecki (Meseriz)międzyrzeckaSzPolska
POL Kamionna (województwo wielkopolskie) COA.svgKamionnaKähme462poznańskimiędzyrzecki (Meseriz)międzyrzeckaSzPolska
POL Kargowa COA.svgKargowaKarge1683poznańskibabimojski (Bomst)międzyrzeckaSzPolska
POL Kopanica COA.svgKopanicaKopniz496poznańskibabimojski (Bomst)międzyrzeckaSzPolska
POL Międzyrzecz COA.svgMiędzyrzeczMeseriz3539poznańskimiędzyrzecki (Meseriz)międzyrzeckaKrPolska
POL Wartosław COA.jpgWartosławNeubrük674poznańskiobornicki (Obornik)międzyrzeckaSzPolska
POL Nowy Tomyśl COA.svgNowy TomyślNeutomischel435poznańskibabimojski (Bomst)międzyrzeckaSzPolska
POL Obrzycko COA.svgObrzyckoObersitzko1670poznańskiobornicki (Obornik)międzyrzeckaSzPolska
POL Ostroróg COA.svgOstrorógOstrorog / Scharfenorth451poznańskiobornicki (Obornik)międzyrzeckaSzPolska
POL Pniewy COA.svgPniewyPinne1053poznańskipoznański (Posen)międzyrzeckaSzPolska
POL Szamotuły COA.svgSzamotułySamter1258poznańskiobornicki (Obornik)międzyrzeckaSzPolska
POL Lwówek COA.svgLwówekNeustadt1705poznańskibabimojski (Bomst)międzyrzeckaSzPolska
POL Skwierzyna COA.svgSkwierzynaSchwerin3291poznańskimiędzyrzecki (Meseriz)międzyrzeckaKrPolska
POL Trzciel COA.svgTrzcielTirschtiegel1898poznańskibabimojski (Bomst)międzyrzeckaSzPolska
POL Wronki COA.svgWronkiWronke1562poznańskiobornicki (Obornik)międzyrzeckaSzPolska

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Holsche A C. von: Geographie und Statistik von West-, Süd- und Neu-Ostpreussen, nebst einer kurzen Geschichte des Königreichs Polen bis zu dessen Zertheilung.
  2. ↑ Kr = miasto królewskie; Sz = miasto szlacheckie

Bibliografia

  • Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.
  • Jan Wąsicki, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806. Studium historycznoprawne, Zakład imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1957.
  • Jerzy Kozłowski, Administracja Wielkopolski pod pruskim zaborem 1793–1918, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Poznaniu, Wydawnictwo Terra, Poznań 2000.
Ziemie I Rzeczypospolitej pod zaborami 1772–1807
Rosja
Prusy
Austria

Ziemie I Rzeczypospolitej w 1795

Prusy Południowe (1793–1807)
1793–1795
1795–1807

Prusy Południowe (1795–1807)

Media użyte na tej stronie

Rzeczpospolita Rozbiory 4a.png
Autor: Original author was Halibutt, translation by Alokasta, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa rozbiorów Polski
South Prussia 1795–1806 administrative map with departments, districts and all towns.jpg
Autor: Qqerim, Licencja: CC BY 3.0
Prusy Południowe wg stanu z 1795–1806 – mapa administracyjna przedstawiając departamenty, powiaty and i wszystkie miasta (w języku polskim).

Kolor żółty – departament poznański; kolor różówy – departament kaliski; kolor seledynowy – departament warszawski. Granica między I a II rozbiorem Polski (1793/1795) pokazana w granicach departamentu warszawskiego.

Wszystkie miejscowości posiadające prawa miejskie w latach 1793–1806 są pokzane.
Patent obwieszczajacy zabor pruski 1793.jpg
"Patent obwieszczaiący", Poznań 1793
POL gmina Piaski COA.jpg
Herb Piasków (powiat gostyński)
Preußen 1440-1795 und 1807-1866.jpg
Prussia 1440–1795 and 1807–1866.
POL Kościan COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
POL Gostyń COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
POL Wartosław COA.jpg
Autor: This image is in the public domain according to Article 4, case 2 of the Polish Copyright Law Act of February 4, 1994 (Dz. U. z 2017 r. poz. 880 with later changes) "normative acts and drafts thereof as well as official documents, materials, signs and symbols are not subject to copyrights". Hence it is assumed that this image has been released into public domain. However in some instances the use of this image in Poland might be regulated by other laws., Licencja: CC0
Herb Wartosławia / Nowego Mostu (Neubrück)
POL Babimost COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
POL Kamionna (województwo wielkopolskie) COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
  • nałęcz: drawn by Piotr PioM Jaworski
POL Lwówek COA.svg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
DEU Wappen Bratz.jpg
Autor: Otto Hupp, Licencja: CC0
Historical coat of arms of the town Brätz (now Brójce, Lubusz Voivodeship, Poland)
Herb Międzychodu.jpg
Autor: Promocja Międzychód, Licencja: CC BY-SA 4.0
Międzychód Commune Coat of Arms
POL gmina Rostarzewo COA.svg
Gmina Rostarzewo coat of arms
POL Zaborów (dzielnica Leszna) COA.jpg
Herb Zaborowa (dzielnicy Leszna)
POL Szlichtyngowa COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]