Pryscjan z Lidii

Pryscjan z Lidii
Data i miejsce urodzenia

V/VI w.
Lidia

Data i miejsce śmierci

po 532
Ateny

Język

grecki

Dziedzina sztuki

filozof

Ważne dzieła

Metafraza Teofrasta i Kilka rad dla króla perskiego Chosroesa

Pryscjan z Lidii (gr.: Πρισκιανός Λυδός, Priskianós Lydós, łac.: Priscianus Lydus; zm. po 532 r.) – bizantyński filozof neoplatoński, uczeń Damascjusza.

Życie

O życiu Pryscjana prawie nic nie wiadomo. Pochodził z Lidii, skąd przybył do Aten, gdzie podjął studia filozoficzne u Damascjusza, od 515 roku kierownika szkoły ateńskiej. Szkoła, funkcjonująca od początku jako bractwo kultowe (thiasos) ku czci Muz pokrywała koszty ofiar z dochodów z posiadłości ziemskiej ofiarowanej przez jej założyciela. W 529 roku cesarz Justynian I skonfiskował ją jako pogański fundusz kultowy, pozbawiając tym samym nielicznych członków szkoły głównego źródła utrzymania. Wprawdzie nadal wolno im było studiować we własnym gronie filozofię platońską i religijny neoplatonizm, jednak jako poganie, nie mogli publicznie nauczać młodzieży chrześcijańskiej. Cesarz wstrzymał też wypłacanie pensji państwowej wszystkim ówczesnym nauczycielom filozofii. Wskutek tego siedmiu ostatnich członków szkoły: Damascjusz i jego sześciu uczniów: Symplicjusz, Pryscjan, Eulaliusz, Hermiasz, Diogenes i Izydor wyemigrowali w 531 roku do Persji, na dwór, sprzyjającego hellenizmowi, króla Chozroesa I. Szybko jednak rozczarowali się stosunkami panującymi w Persjii[1]. W 532 roku został zawarty traktat pokojowy między Persją a Bizancjum. W jednym z postanowień traktatu gwarantowano filozofom przebywającym w Persji powrót do Bizancjum i swobodę wyznawania religii. Po rocznym, lub dwuletnim, pobycie w Persji wygnańcy powrócili więc do Bizancjum i za zgodą cesarza zamieszkali ponownie w Atenach, gdzie musieli sobie radzić pozbawieni dochodów z działalności bractwa akademickiego i opłat uczniowskich[2][3].

Część badaczy (M. Tardieu, C. Luna), wysunęła hipotezę, że po opuszczeniu dworu perskiego filozofowie ateńscy mogli zamieszkać na granicy imperium perskiego w Harranie (Carrhae), do X wieku, centrum intelektualnym hellenizmu syryjskiego, gdzie mogli swobodnie wyznawać swoją pogańską religię. Zwracają oni uwagę na fakt, że twórczość Symplicjusza była dobrze znana w środowisku syryjskim, aluzje do niej znajdują się np. w syryjskim dziele Pawła Persa oraz na okoliczność, że Pryscjan poświęcił Chozroesowi swe główne dzieło[4].

Twórczość

Pryscjan pozostawił po sobie Metafrazę Teofrasta i zachowane w przekładzie łacińskim z IX wieku Kilka rad dla króla perskiego Chosroesa (Solutiones eorum de Quibus dubitavit Chosroes Persarum rex, w skrócie: Solutiones ad Chosroem)[2]. W pierwszym dziele komentuje z punktu neoplatońskiego Teofrastową koncepcję duszy, skupiając się szczególnie na władzach duszy: poznaniu zmysłowym, wyobraźni i intelekcie. W drugim, mającym charakter encyklopedyczny, omawia szereg zagadnień z różnych dziedzin wiedzy, poruszając między innymi takie tematy jak: dusza, sen, marzenia, pory roku, jadowite zwierzęta czy wiatry.

Recepcja

We wczesnym średniowieczu Kilka rad dla króla perskiego Chosroesa zostało przetłumaczone na łacinę. Tłumacza najczęściej wskazuje się w kręgu uczonych mnichów irlandzkich, czasem wskazuje się na Szkota Eriugenę, choć ta identyfikacja wydaje się kontrowersyjna[5]. W XIII wieku Wincenty z Beauvais cytuje z Solutiones ad Chosroem w swej encyklopedycznej pracy Speculum Naturale, w której myli Pryscjana ze słynnym gramatykiem Pryscjanem z Cezarei.

W latach osiemdziesiątych XV wieku Marsilio Ficino przetłumaczył Metafrazę Teofrasta Pryscjana na łacinę. Napisał też do niej łaciński komentarz. Jego tłumaczenie zostało wydane w 1497 w Wenecji u Alda Manuzia. W 1541 roku został wydrukowany w Bazylei grecki tekst dzieła przy okazji publikowania po raz pierwszy prac Teofrasta.

Solutiones ad Chosroem zapoznane w epoce nowożytnej, zostały na nowo odkryte w XIX wieku przez Jules'a Quicherata i częściowo wydane w 1853 roku.

Awerroista Francesco Piccolomini w opublikowanym w 1602 roku komentarzu Symplicjusza do Arystotelesowej De anima, doszedł do wniosku, że autorem komentarza nie jest Symplicjusz lecz Pryscjan[6]. Hipoteza ta, zapomniana w następnych wiekach, w XX wieku została podjęta na nowo. Za autorstwem Pryscjana opowiada się szczególnie Carlos Steel, Ilsetraut Hadot skłania się do przypisania go Symplicjuszowi. Wedle trzeciej koncepcji autorem komentarz jest bliżej nieznany Pseudo-Symplicjusz[7].

Przypisy

  1. ↑ Sinko 1959 ↓, s. 751-752.
  2. ↑ a b Sinko 1959 ↓, s. 827.
  3. ↑ Armstrong 2008 ↓, s. 317.
  4. ↑ Lagerlund 2011 ↓, s. 69-70.
  5. ↑ d’Alverny 1977 ↓, s. 145-160.
  6. ↑ Francesco Piccolomini: Expositio in tres libros Aristotelis de anima, Wenecja 1602, fol. 216r. Zobacz też Bruno Nardi: Saggi sull’Aristotelismo padovano dal secolo XIV al XVI. t. 1, Florencja 1958, S. 431.
  7. ↑ Za Symplicjuszem: Ilsetraut Hadot: The life and work of Simplicius in Greek and Arabic sources. W: Richard Sorabji (red.): Aristotle Transformed. Londyn 1990, S. 290–292; Ilsetraut Hadot: Simplicius or Priscianus? On the Author of the Commentary on Aristotle’s De Anima (CAG XI): A Methodological Study. W: Mnemosyne. t. 55, 2002, S. 159–199. Za Pryscjanem: Pamela Huby, Carlos Steel: Priscian: On Theophrastus on Sense-Perception, with ‘Simplicius’: On Aristotle On the Soul 2.5–12. Duckworth, Londyn 1997, ISBN 0-7156-2752-X, S. 105–140; Matthias Perkams: Priscian of Lydia, Commentator on the De anima in the Tradition of Iamblichus. W: Mnemosyne. t. 58, 2005, S. 510–530; Matthias Perkams: Selbstbewusstsein in der Spätantike. Berlin 2008, S. 149–153. Przeciw obu atrybucjom: John F. Finamore, John M. Dillon (red.): Iamblichus De anima. Lejda 2002, S. 18–24; Henry J. Blumenthal (tłum.): "Simplicius": On Aristotle, On the Soul 3.1–5. Duckworth, Londyn 2000, ISBN 0-7156-2896-8, S. 1–7; Pamela Huby: Theophrastus of Eresus. Sources for his life, writings, thought and influence. Commentary, t. 4: Psychology (Texts 265–327). Lejda 1999, S. 65.

Bibliografia

  • A. H. Armstrong (red.): The Cambridge History of Late Greek and Early Medieval Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-521-04054-9.
  • Henrik Lagerlund (red.): Medieval Philosophy. Springer, 2011. ISBN 978-1-4020-9728-7.
  • Tadeusz Sinko: Zarys historii literatury greckiej. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959.
  • Thérèse d’Alverny: Les „Solutiones ad Chosroem“ de Priscianus Lydus et Jean Scot. W: Jean Scot Érigène et l’histoire de la philosophie. Paryż: 1977..