Pryszczyrnicowate
 (c) Stan Shebs, CC BY-SA 3.0 Bijlia tubwelliae | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | pryszczyrnicowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Aizoaceae F. Rudolphi Syst. Orb. Veg.: 53. 1830 | |
Pryszczyrnicowate, przypołudnikowate[3] (Aizoaceae F. Rudolphi) – rodzina roślin okrytonasiennych należąca do rzędu goździkowców. Obejmuje ok. 124 rodzajów z około 1180 do 1900 gatunkami. Występują one na wszystkich kontynentach w strefie tropikalnej i subtropikalnej, ale największe zróżnicowanie osiągają w południowej Afryce i Australii[2][4]. Rośliny te rosną w miejscach suchych i silnie nasłonecznionych[4], często zasolonych – na pustyniach i wybrzeżach morskich[3]. Zwykle są to rośliny zielne, pokładające się, o liściach naprzeciwległych i mięsistych, magazynujących wodę[2]. Wiele gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne[3], przypołudnik kryształkowy[4] i trętwian czterorożny spożywane są jako warzywa liściowe[5].
Morfologia
- Pokrój
- Przeważnie sukulenty liściowe. Głównie rośliny zielne (jednoroczne i byliny), rzadko krzewy[4].
- Liście
- Naprzeciwległe[2], mięsiste, służące do magazynowania wody. Dla ograniczenia strat wody z powodu transpiracji okryte są grubą skórką lub gęstymi włoskami. U niektórych rodzajów liście są zredukowane, czasem do jednej pary. Formy o silnie zgrubiałych i tępo zakończonych liściach określane bywają „żyjącymi kamieniami”, bowiem do kamieni są podobne. Podobieństwo jest największe w przypadku roślin o liściach maczugowatych, których tylko niewielka, szczytowa część wystaje nad poziom gruntu i jest ona spłaszczona. W tej części wykształca się tzw. okno – pod skórką nie ma tkanki asymilacyjnej (ta układa się wzdłuż ścianek bocznych słupowatego liścia) lecz przepuszczająca do wnętrza liścia tkanka magazynująca wodę[4].
- Kwiaty
- Zebrane w wieloramienne lub dwuramienne wierzchotki lub pojedyncze. Zwykle obupłciowe, promieniste i efektowne – duże i barwne[4]. Okwiat zróżnicowany na kielich i koronę. Kielich składa się z 5 działek, zwykle zielonych, mięsistych i zrośniętych[3]. Koronę tworzą liczne, wąskie i lśniące płatki[4]. Pręciki w różnej liczbie, u form starszych w 1 lub 2 okółkach i odpowiednio w liczbie 4–5 lub 8–10[4]. U większości gatunków pręciki są liczne, w kilku okółkach i czasem zebrane w wiązki[4]. Zalążnia jest pojedyncza, górna lub dolna (wówczas kwiaty z hypancjum[2]), tworzona w różnych rodzajach przez różną liczbę owocolistków[3].
- Owoce
- Zwykle suche, drewniejące, podzielone na dwie lub więcej komór[4] torebki, rzadziej jagody[3]. Owoce suche często z listewkami pęczniejącymi pod wpływem wilgoci (→ higrochazja), dzięki czemu nasiona uwalniane są w krótkotrwałych, sprzyjających okresach[4].
Systematyka
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina siostrzana dla grupy rodzin szkarłatkowatych, nocnicowatych, Petiveriaceae i Sarcobataceae. Wraz z szeregiem innych rodzin tworzy klad określany mianem rzędu goździkowców w obrębie dwuliściennych właściwych[2]:
| caryophylloids |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rodziny
W obrębie rodziny wyróżnia się ok. 124 rodzaje grupowane w pięciu podrodzinach[2][6]:
| pryszczyrnicowate |
| ||||||||||||||||||||||||
podrodzina Sesuvioideae Lindley[7]
- Sesuvium L.
- Trianthema L.
- Tribulocarpus S. Moore
- Zaleya N.L. Burman
podrodzina Aizooideae Arnott[8]
- Aizoanthemopsis Klak
- Aizoanthemum Friedrich
- Aizoon L. – pryszczyrnica
- Gunniopsis Pax
- Tetragonia L. – trętwian
podrodzina Acrosanthoideae Klak[8]
- Acrosanthes Eckl. & Zeyh.
podrodzina Mesembryanthemoideae Ihlenfeldt, Schwantes & Straka
- Mesembryanthemum L. – przypołudnik
podrodzina Ruschioideae Schwantes[6]
- Acrodon N.E.Br.
- Aloinopsis Schwantes
- Amphibolia L.Bolus ex Herre
- Antegibbaeum Schwantes ex C.Weber
- Antimima N.E.Br.
- Apatesia N.E.Br.
- Argyroderma N.E.Br.
- Astridia Dinter
- Bergeranthus Schwantes – bergerantus[9]
- Braunsia Schwantes
- Brianhuntleya Chess., S.A.Hammer & I.Oliv.
- Calamophyllum Schwantes
- Carpanthea N.E.Br. – karpantea
- Carpobrotus N.E.Br. – karpobrot[9]
- × Carruanthophyllum G.D.Rowley
- Carruanthus (Schwantes) Schwantes
- Cephalophyllum (Haw.) N.E.Br. – głowkolist[9]
- Cerochlamys N.E.Br.
- Chasmatophyllum (Schwantes) Dinter & Schwante – szczelinowiec[9]
- Cheiridopsis N.E.Br. – cheiridopsis[9]
- Circandra N.E.Br.
- Cleretum N.E.Br. – dorotka
- Conicosia N.E.Br.
- Conophytum N.E.Br. – konofit
- Cylindrophyllum Schwantes
- Deilanthe N.E.Br.
- Delosperma N.E.Br. – delosperma
- Dicrocaulon N.E.Br.
- Didymaotus N.E.Br.
- Dinteranthus Schwantes
- Diplosoma Schwantes
- Disphyma N.E.Br.
- Dracophilus (Schwantes) Dinter & Schwante
- Drosanthemopsis Rauschert
- Drosanthemum Schwantes
- Eberlanzia Schwantes
- Ebracteola Dinter & Schwantes
- Enarganthe N.E.Br.
- Erepsia N.E.Br. – erepsja[9]
- Esterhuysenia L.Bolus
- Faucaria Schwantes – faukaria[9]
- Fenestraria N.E.Br. – okienkowiec[9]
- Frithia N.E.Br.
- Gibbaeum Haw. ex N.E.Br. – garbatka[9]
- Glottiphyllum Haw. – językowiec[9]
- Hallianthus H.E.K.Hartmann
- Hammeria Burgoyne
- Hartmanthus S.A.Hammer
- Hereroa (Schwantes) Dinter & Schwante – hereroa[9]
- Hymenogyne Haw.
- Jacobsenia L.Bolus & Schwantes
- Jensenobotrya A.G.J.Herre
- Jordaaniella H.E.K.Hartmann
- Juttadinteria Schwantes
- Khadia N.E.Br.
- Lampranthus N.E.Br.
- Lapidaria Dinter & Schwantes – lapidaria
- Leipoldtia L.Bolus
- Lemonanthemum Klak
- Lithops N.E.Br. – litops, kamyk
- Machairophyllum Schwantes
- Malephora N.E.Br.
- Malotigena Niederle
- Marlothistella Schwantes
- Mestoklema N.E.Br. ex Glen
- Meyerophytum Schwantes
- Mitrophyllum Schwantes
- Monilaria Schwantes
- Mossia N.E.Br.
- Muiria N.E.Br.
- Namaquanthus L.Bolus
- Namibia (Schwantes) Dinter & Schwante
- Nananthus N.E.Br.
- Nelia Schwantes
- Neohenricia L.Bolus
- Octopoma N.E.Br.
- Oophytum N.E.Br.
- Orthopterum L.Bolus
- Oscularia Schwantes
- Ottosonderia L.Bolus
- Peersia L.Bolus
- Phiambolia Klak
- Pleiospilos N.E.Br. – plejospilos[9]
- Prepodesma N.E.Br.
- Psammophora Dinter & Schwantes
- Rabiea N.E.Br. – rabiea[9]
- Rhinephyllum N.E.Br.
- Rhombophyllum (Schwantes) Schwantes – rombowiec[9]
- Roosia van Jaarsv.
- Ruschia Schwantes – ruschia[9]
- Ruschianthus L.Bolus
- Ruschiella Klak
- Saphesia N.E.Br.
- Sarcozona J.M.Black
- Schlechteranthus Schwantes
- Schwantesia Dinter
- Scopelogena L.Bolus ex A.G.J.Herre
- Skiatophytum L.Bolus
- Smicrostigma N.E.Br.
- Stayneria L.Bolus
- Stoeberia Dinter & Schwantes
- Stomatium Schwantes
- Tanquana H.Hartmann & Liede
- Titanopsis Schwantes
- Trianthema L.
- Trichodiadema Schwantes – diadema[9]
- Vanheerdea L.Bolus ex H.E.K.Hartmann
- Vanzijlia L.Bolus
- Vlokia S.A.Hammer
- Wooleya L.Bolus
- Zeuktophyllum N.E.Br.
- Pozycja systematyczna rodziny w systemie Reveala (1994-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa goździkowe (Caryophyllidae Takht.), nadrząd Caryophyllanae Takht., rząd goździkowce (Caryophyllales Perleb), rodzina przypołudnikowate (Aizoaceae F. Rudolphi)[10].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-12-18] (ang.).
- ↑ a b c d e f Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 712-713. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 429-433. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 27-28. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b List of Genera in AIZOACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2017-12-18] (ang.).
- ↑ Katharina Bohley, Olga Joos, Heidrun Hartmann, Rowan Sage, Sigrid Liede-Schumann, Gudrun Kadereit. Phylogeny of Sesuvioideae (Aizoaceae) – Biogeography, leaf anatomy and the evolution of C4 photosynthesis. „Perspectives in Plant Ecology, Evolution and Systematics”. 17, 2, s. 116-130, 2015. DOI: 10.1016/j.ppees.2014.12.003.
- ↑ a b C. Klak, P. Hanáček, PV. Bruyns. Out of southern Africa: Origin, biogeography and age of the Aizooideae (Aizoaceae).. „Mol Phylogenet Evol”. 109, s. 203-216, Apr 2017. DOI: 10.1016/j.ympev.2016.12.016. PMID: 27998816.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 91-92.
- ↑ Crescent Bloom: Caryophyllaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-09-17].
Media użyte na tej stronie
Oophytum nanum
Autor: photographed by Ivan I. Boldyrev, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Titanopsis calcara (plant collection of Ivan I. Boldyrev, Berdsk, Russia)
Autor: Olei, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Please report references to olei@despammed.com.
Autor: Christer Johansson, Licencja: CC BY-SA 2.5
English: Flowering Frithia pulchra (Aizoaceae), my own plant