Przęślowate

	Przęślowate
	Przęślowate
	; Przęśl dwukłosowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	gniotowe
Rząd	gniotowce
Rodzina	przęślowate
	Nazwa systematyczna
	Ephedraceae Dumort.; Anal. Fam. Pl.: 11, 12. 1829
	Typ nomenklatoryczny
	Ephedra L. (1753)
	Zasięg występowania

Kwiaty żeńskie Ephedra foliata

Nasiona Ephedra distachya otoczone zmięśniałymi przysadkami

Przęślowate (Ephedraceae) – monotypowa rodzina z rzędu gniotowców (Gnetales). Należy tu jeden rodzaj – przęśl (Ephedra L.) z 71 gatunkami^[5]. Rośliny te występują na terenach suchych, najczęściej na stepach i pustyniach. Największe zróżnicowanie gatunkowe znajduje się w południowo-wschodniej Europie i zachodniej Azji. W sumie na szerokim obszarze rozciągającym się od Wysp Kanaryjskich, poprzez południową Europę i północną Afrykę, po wschodnią Azję występuje ponad 40 gatunków z tego rodzaju, ok. 14 gatunków rośnie w Ameryce Północnej (zachodnia część USA i północna Meksyku) oraz ok. 13 w Ameryce Południowej (w Andach i Patagonii)^[6]. W granicach współczesnej Polski przęśle nie występują, ale przęśl dwukłosowa rośnie niedaleko – w zachodniej Ukrainie i na Słowacji^[7]^[8]. Rośliny te rzadko są uprawiane, zwykle tylko w kolekcjach ogrodów botanicznych^[8] i jako ciekawostki botaniczne^[9]. Dzięki zawartości tanin i alkaloidu efedryny wykorzystywane były i są leczniczo^[10].

Morfologia

Kwitnąca Ephedra fragilis

Pokrój Ephedra viridis

Pokrój: Niewysokie rośliny o pokroju krzewiastym (zazwyczaj do ok. 1 m wysokości^[9]), rzadziej niewysokie drzewa (do 5 m wysokości^[8]^[9]) lub pnącza^[6]. Wzniesione lub płożące łodygi są cienkie, zielone, żółtozielone lub sine, miotlasto rozgałęzione, często okółkowo, na przekroju są okrągłe, podłużnie są kreskowane lub delikatnie żebrowane, mają długie międzywęźla i nieco zgrubiałe węzły – przypominają nieco skrzypy^[6]^[8]^[11]. Łodygi pełnią funkcje asymilacyjne^[8].
Liście: Drobne, łuskowate i szybko opadają. Wyrastają w węzłach naprzeciwlegle lub w okółkach po trzy, u nasady połączone w krótką, błoniastą pochwę^[6]^[8]. Końce liści są tępe lub zaostrzone do szczeciniasto wyciągniętych^[12]. Zwykle nie pełnią funkcji asymilacyjnej^[11] i są brązowe^[9].
Organy generatywne: Nazywane w tej grupie już kwiatami, są jednopłciowe, a rośliny są dwupienne – jedne wytwarzają tylko kwiaty męskie, inne – tylko żeńskie^[6]^[8]. Rzadko zdarzają się kwiatostany obupłciowe. W kwiatach męskich mikrosporangia zrośnięte są po 2–8 w mikrosynangium wyrastające na trzoneczku spomiędzy dwóch łusek przypominających okwiat u okrytonasiennych. Kwiaty męskie wsparte dodatkowo łuskowatą przysadką zebrane są po kilka w kłos. W kwiatach żeńskich pojedynczy zalążek osadzony jest podobnie między dwoma łuskami. Między nimi a zalążkiem znajduje się integument na szczycie wyciągnięty w długą rurkę mikropylarną. Kwiaty żeńskie wsparte są przysadkami^[7], które podczas dojrzewania nasion stają się skórzaste i suche^[6] albo mięśnieją i stają się żywo zabarwione (od barwy żółtej do ciemnobrązowej^[10], często czerwone^[7]) przypominając w efekcie owoce okrytonasiennych^[7]. Nasiona u części gatunków są oskrzydlone^[9].

Biologia

Rozwój: Mikrospory rozwijają się już w mikrosporangiach i stopień uproszczenia mikrogametofitu jest kolejną cechą bardzo podobną do okrytonasiennych. W zalążni rozwija się pojedyncza makrospora tworząc duże i wielokomórkowe przedrośle zakończone na szczycie zwykle dwiema rodniami. W sąsiedztwie rodni ścianka makrosporangium degeneruje tworząc komorę pyłkową. Ziarna pyłku (mikrospory) transportowane przez wiatr, prawdopodobnie także przenoszone przez owady, wciągane są do zalążni za pomocą wysychającej kropli słodkiego płynu (to on wabi owady). Z mikrospory rozwija się łagiewka pyłkowa przenosząca haploidalne jądra męskiego gametofitu. Jedno z tych jąder zapładnia komórkę jajową, drugie zlewa się z jądrem komórki kanałowo-brzusznej, lecz nie dzieli się dalej, jak to ma miejsce w przypadku zapłodnienia podwójnego u okrytonasiennych^[7].
Rozsiewanie: Nasiona otoczone mięsistymi i żywo zabarwionymi przysadkami rozsiewane są przez ptaki, natomiast te otoczone suchymi, skórzastymi przysadkami rozsiewane są przez wiatr^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Simpsona (2010)^[13] i APweb^[2]

gniotowce

Ephedraceae – przęślowate

	Welwitschiaceae – welwiczjowate

	Gnetaceae – gniotowate

Podział i wykaz gatunków

Rodzaj: Ephedra Linnaeus, Sp. Pl. 1040. 1 Mai 1753 (gatunek typowy: E. distachya Linnaeus)^[14]

Wykaz gatunków^[5]

Ephedra alata Decne.
Ephedra altissima Desf.
Ephedra americana Humb. & Bonpl. ex Willd.
Ephedra antisyphilitica Berland. ex C.A.Mey.
Ephedra aphylla Forssk.
Ephedra × arenicola H.C.Cutler
Ephedra aspera Engelm. ex S.Watson
Ephedra aurantiaca Takht. & Pachom.
Ephedra boelckei F.A.Roig
Ephedra botschantzevii Pachom.
Ephedra breana Phil.
Ephedra brevifoliata Ghahr.
Ephedra californica S.Watson
Ephedra chilensis C.Presl
Ephedra compacta Rose
Ephedra coryi E.L.Reed
Ephedra cutleri Peebles
Ephedra dahurica Turcz.
Ephedra dawuensis Y.Yang
Ephedra distachya L. – przęśl dwukłosowa, przęśl ostra
Ephedra × eleutherolepis V.A.Nikitin
Ephedra equisetina Bunge – przęśl skrzypowata
Ephedra fasciculata A.Nelson
Ephedra fedtschenkoae Paulsen
Ephedra foeminea Forssk.
Ephedra foliata Boiss. ex C.A.Mey.
Ephedra fragilis Desf.
Ephedra frustillata Miers
Ephedra funerea Coville & C.V.Morton
Ephedra gerardiana Wall. ex Klotzsch & Garcke
Ephedra gracilis Phil. ex Stapf
Ephedra holoptera Riedl
Ephedra intermedia Schrenk & C.A.Mey.
Ephedra kardangensis P.Sharma & P.L.Uniyal
Ephedra khurikensis P.Sharma & P.L.Uniyal
Ephedra laristanica Assadi
Ephedra likiangensis Florin
Ephedra lomatolepis Schrenk
Ephedra major Host
Ephedra milleri Freitag & Maier-St.
Ephedra minuta Florin
Ephedra monosperma J.G.Gmel. ex C.A.Mey.
Ephedra multiflora Phil. ex Stapf
Ephedra nevadensis S.Watson
Ephedra ochreata Miers
Ephedra oxyphylla Riedl
Ephedra pachyclada Boiss.
Ephedra pangiensis Rita Singh & P.Sharma
Ephedra pedunculata Engelm. ex S.Watson
Ephedra pentandra Pachom.
Ephedra procera C.A.Mey.
Ephedra przewalskii Stapf
Ephedra pseudodistachya Pachom.
Ephedra regeliana Florin
Ephedra rhytidosperma Pachom.
Ephedra rituensis Y.Yang, D.Z.Fu & G.H.Zhu
Ephedra rupestris Benth.
Ephedra sarcocarpa Aitch. & Hemsl.
Ephedra saxatilis (Stapf) Royle ex Florin
Ephedra sinica Stapf – przęśl chińska
Ephedra somalensis Freitag & Maier-St.
Ephedra strobilacea Bunge
Ephedra sumlingensis P.Sharma & P.L.Uniyal
Ephedra tilhoana Maire
Ephedra torreyana S.Watson
Ephedra transitoria Riedl
Ephedra triandra Tul.
Ephedra trifurca Torr. ex S.Watson
Ephedra trifurcata Zöllner
Ephedra tweedieana C.A.Mey.
Ephedra viridis Coville
Ephedra vvedenskyi Pachom.
Ephedra yangthangensis P.Sharma & Rita Singh

Znaczenie w kulcie hinduistycznym

W przęśli upatruje się rośliny rytualnej, znanej wedyjskim wieszczom jako soma. Znaleziono przęśl na stanowiskach archeologicznych na domniemanej trasie wędrówki Ariów^[15].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Gnetales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-05-08] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19, 2011, s. 55–70 [dostęp 2021-03-24] .
↑ ^a ^b James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium (ang.). [dostęp 2011-05-08].
↑ ^a ^b Ephedra Tourn. ex L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-13].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g K.U.Kramer, P.S. Green (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. I. Pteridophytes and Gymnosperms. Berlin, Heidelberg, New York, London, Paris, Tokyo, Hongkong, Barcelona: Springer-Verlag, 1990, s. 379-382. ISBN 0-387-51794-4.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Szweykowska Alicja, Szweykowski Jerzy 1993. Botanika. T.2. Systematyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. ISBN 83-01-10951-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna strony=719-720, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 54. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 78. ISBN 978-1842466346.
↑ ^a ^b Liguo Fu, Yong-fu Yu, Harald Riedl: Ephedraceae Dumortier. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-13].
↑ Ephedra Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-13].
↑ Michael G. Simpson: Plant Systematics. Elsevier Academic Press, 2010. ISBN 978-0-12-374380-0.
↑ Index Nominum Genericorum (ING) (ang.). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2011-05-09].
↑ Joanna Jurewicz: Wędrówka za przestrzenią. Wybrane hymny Rygwedy. Wyd. 1. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, 2013, s. 10. ISBN 978-83-7151-001-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Gnetales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-05-08] (ang.).

[Christenhusz-3] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19, 2011, s. 55–70 [dostęp 2021-03-24] .

[reveal-4] James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium (ang.). [dostęp 2011-05-08].

[powo-5] Ephedra Tourn. ex L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-13].

[kramer-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g K.U.Kramer, P.S. Green (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. I. Pteridophytes and Gymnosperms. Berlin, Heidelberg, New York, London, Paris, Tokyo, Hongkong, Barcelona: Springer-Verlag, 1990, s. 379-382. ISBN 0-387-51794-4.

[szwey-7] Szweykowska Alicja, Szweykowski Jerzy 1993. Botanika. T.2. Systematyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. ISBN 83-01-10951-3.

[slownik-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna strony=719-720, 2003. ISBN 83-214-1305-6.

[philips-9] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 54. ISBN 0-333-73003-8.

[maarten-10] Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 78. ISBN 978-1842466346.

[china-11] Liguo Fu, Yong-fu Yu, Harald Riedl: Ephedraceae Dumortier. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-13].

[am_genus-12] Ephedra Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-13].

[simpson-13] Michael G. Simpson: Plant Systematics. Elsevier Academic Press, 2010. ISBN 978-0-12-374380-0.

[ing-14] Index Nominum Genericorum (ING) (ang.). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2011-05-09].

[15] Joanna Jurewicz: Wędrówka za przestrzenią. Wybrane hymny Rygwedy. Wyd. 1. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, 2013, s. 10. ISBN 978-83-7151-001-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne