Przełęcz Radoszycka

Przełęcz Radoszycka
Węgierski słup graniczny na przełęczy z 1896 r. delimitujący granicę Królestwa Węgier i Galicji.
Państwo	Polska  Słowacja
Wysokość	684 m n.p.m.
Pasmo	Beskid Niski
Położenie na mapie Beskidu Niskiego Przełęcz Radoszycka
49°17′18″N 22°01′01″E/49,288333 22,016944

Herb Królestwa Węgier na słupie granicznym

Przełęcz Radoszycka, także: Przełęcz Beskid nad Radoszycami, słow. Laborecký priesmyk, 684 m n.p.m. – przełęcz w głównym grzbiecie wododziałowym Karpat, we wschodniej części Beskidu Niskiego w pobliżu Radoszyc. Stanowi przejście z doliny Osławicy (na północy) w dolinę Laborca (na południu). Siodłem przełęczy przebiega granica Polski ze Słowacją.

Przełęcz Radoszycka już w starożytności (około 50 lat po narodzeniu Chrystusa) była jednym z miejsc, w których szlak handlowy z południa na północ Europy przekraczał główny grzbiet Karpat. W średniowieczu przez przełęcz biegł szlak handlowy między Polską a Węgrami, używany zwłaszcza przez kupców sandomierskich. Współcześnie na przełęcz od strony polskiej biegnie Droga wojewódzka nr 892 z Zagórza, zaś po stronie słowackiej droga wojewódzka nr 575 z Medzilaborec. Znajdowało się tu drogowe przejście graniczne Radoszyce-Palota, czynne od 1 lutego 2005, a zlikwidowane w dniu 21 grudnia 2007. Poprzednio, zanim położono asfaltową drogę dojazdową od polskiej strony, było to przejście turystyczne. Do dzisiaj zdarzają się jakkolwiek wyrywkowe kontrole Straży Granicznej, której patrol stoi nieopodal tzw. cudownego źródła.

Okolice Przełęczy Radoszyckiej były zasiedlane z inicjatywy polskiej, od północy, przez ludność polską i ruską, począwszy od późnego średniowiecza. Po rozbiciu w 1657 r. najazdu wojsk siedmiogrodzkich Jerzego Rakoczego ich część, wycofując się na południe, spustoszyła te okolice do tego stopnia, że wymagały ponownego zasiedlenia. Do czasu wysiedleń w ramach akcji "Wisła" po obu stronach przełęczy mieszkała ludność rusińska, blisko związana kulturowo i gospodarczo mimo utrudnień spowodowanych podziałem przez granicę po 1918 r.

Na przełęczy stoi pochodzący z 1893 r. obelisk z herbem Królestwa Węgier, stanowiący niegdyś znak graniczny.

Grzbietem przez Przełęcz Radoszycką prowadzi niebiesko znakowany, tzw. "graniczny" szlak turystyczny (odcinek Czeremcha – Nowy Łupków). Równolegle do niego biegnie czerwony szlak słowacki.

10 września 1939 r. przez przełęcz wkroczyły na teren Polski okupacyjne wojska słowackie. Z kolei 23 czerwca 1941 r. przez przełęcz przemaszerowały słowackie oddziały uczestniczące u boku hitlerowskich Niemiec w wojnie przeciwko Związkowi Radzieckiemu.

Poprzednią (patrząc z zachodu na wschód) ważną komunikacyjnie przełęczą w granicznym łańcuchu Karpat jest Przełęcz Beskid nad Czeremchą, a kolejną – Przełęcz Łupkowska.

Bibliografia

• Beskid Niski. Mapa turystyczna 1:50 000, wyd. Compass, Kraków 2004, ​ISBN 83-89165-54-6​;
• Krukar Wojciech, Kryciński Stanisław, Luboński Paweł, Olszański Tadeusz A. i in.: Beskid Niski. Przewodnik, wyd. II poprawione i aktualizowane, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2002, ​ISBN 83-85557-98-9​;
• Krygowski Władysław: Beskid Niski, Pogórze Ciężkowickie (część wschodnia) i Pogórze Strzyżowsko-Dynowskie (część zachodnia), wyd. II poprawione i uzupełnione, wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1977.