Przedpoście

Przedpoście (łac. Tempus Septuagesimæ – dosł. czas siedemdziesiątnicy) – okres liturgiczny w katolicyzmie i niektórych denominacjach protestantyzmu[1], poprzedzający bezpośrednio okres wielkiego postu i przygotowujący cały Kościół do niego. Przedpoście w większości Kościołów rozpoczyna się od tzw. Niedzieli siedemdziesiątnicy (Dominica Septuagesimae) i obejmuje również Niedzielę sześćdziesiątnicy (Dominica Sexagesimae) oraz Niedzielę Pięćdziesiątnicy (Dominica Quinquagesimae). Niedziele te przypadają kolejno w siódmym, szóstym i piątym dziesiątku dni przed Niedzielą wielkanocną. Okres 70 dni nawiązuje do okresu 70 lat niewoli babilońskiej[2].

Pochodzenie

Pierwsze wzmianki o tym okresie pochodzą z sakramentarza papieża św. Gelazego z V w. W VI w. formalnie zatwierdził go i wprowadził do życia całego Kościoła papież św. Grzegorz Wielki. W czasie Przedpościa obowiązywał złagodzony post, został on zniesiony przez papieża Innocentego IV[3]. Zwyczaj Przedpościa wiąże się z chrześcijaństwem wschodnim. U jego genezy leży potrzeba uzupełnienia 40 dni wielkiego postu, których brak po odliczeniu sobót i niedziel tego okresu. Na zachodzie przyjęty przez klasztory galijskie, a następnie włączony do liturgii rzymskiej[4].

Liturgia katolicka

W kalendarzu liturgicznym po reformie Pawła VI z 1969 roku, okres ten został zniesiony. Pozostał jednak obowiązujący w kalendarzu liturgicznym dla nadzwyczajnej formy rytu rzymskiego z 1962 roku, używanego obecnie głównie przez katolickich tradycjonalistów i starokatolików. Niedziela siedemdziesiątnicy przypaść może w zależności od roku w okresie od 18 stycznia do 21 lutego.

W nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego w niedziele te obowiązuje fioletowy (pokutny) kolor ornatów. Czytania i ewangelie akcentują zgubne dla ludzkości skutki grzechu oraz zbawienną drogę, którą wskazuje ludziom Jezus Chrystus. W niedziele opuszcza się śpiew Gloria oraz aklamację Alleluia zastępując ją samym Traktusem (Psalmem). W dni powszednie wolne od świąt odprawia się msze z ostatniej niedzieli, pomijając Credo oraz Traktus odmawiając prefację zwykłą (jak w częściach stałych mszy świętej).

Niedziele przedpościa nazywa się również w staropolskiej tradycji kolejno niedzielami: Starozapustną, Mięsopustną, Zapustną. Wiąże się to z tym, że w dni te zachowywano łagodny post, odzwyczajając się stopniowo od spożywania pewnego rodzaju pokarmów przed nadejściem wielkiego postu.

Niedziele te również nazywane są od pierwszych słów mszalnej antyfony na wejście (introitu) – spotyka się zatem nazwy: Dominica Circumdederunt, Dominica Exsurge, Dominica Esto mihi.

Oznaczenie niedziel poprzedzających Wielki Post
Niedziela
przed Wielkanocą
Liczba dni
do Wielkanocy
Nazwa łacińska[5]Nazwa polska[6][7]Ludowa/zwyczajowa
nazwa niedzieli[6][7][8][9]
963Septuagesima
[Dominica in Septuagesima (hebdomade)]
Siedemdziesiątnica[a]
starozapustna,
(lub: niedziela starego zapustu,
albo: starego mięsopustu)
856Sexagesima
[Dominica in Sexagesima (hebdomade)]
Sześćdziesiątnica[a]mięsopustna
(lub: przedzapustna)
749QuinquagesimaPięćdziesiątnica[a]zapustna
(lub: młody mięsopust)

Liturgia luterańska w Niemczech i w Polsce

Według reformy kalendarza z roku 2019 przedpoście ma sztywną datę początkową: 3 lutego, czyli dzień po Święcie Ofiarowania Pańskiego i Oczyszczenia Marii Panny, które kończy Czas po Epifanii. Liczba niedziel wypadających w przedpościu jest zatem ruchoma i waha się od pięciu do jednej. Poszczególne niedziele noszą nazwy: 5. niedziela przed Postem (Czasem pasyjnym), 4. niedziela przed Postem (Czasem pasyjnym), 3. niedziela przed Postem (Czasem pasyjnym) – Septuagesimae, Przedostania niedziela przed Postem (Czasem pasyjnym) – Sexagesimae, Niedziela przed Postem (Czasem pasyjnym) – Estomihi. W przedpościu obowiązuje zielna barwa liturgicza, nie pomija się Gloria, ani Alleluia.

Uwagi

  1. a b c „Nadawano tym niedzielom te nazwy dla tego, iż przypadały w 70, względnie 60, 50, 40 dniach przed Wielkanocą. W istocie samej wielki post nie trwał ani siedemdziesiąt, względnie sześćdziesiąt, względnie pięćdziesiąt dni spełnia, gdyż od niedzieli Starozapustnej liczymy do Wielkanocy tylko dni sześćdziesiąt i trzy, od Mięsopustnej pięćdziesiąt i sześć, od Zapustnej czterdzieści i dziewięć. Mimo to nazwy te się utarły i pozostały do dziś”[5]. „Słownik polszczyzny XVI wieku” precyzuje:
    • »niedziela starego zapustu (a. starego mięsopustu)« = siedemdziesiątnica, dziewiąta niedziela przed Wielkanocą, pierwsza z trzech niedziel poprzedzających środę popielcową,
    • »niedziela mięsopustna, przedzapustna«  = sześćdziesiątnica, ósma niedziela przed Wielkanocą, druga przed środą popielcową,
    • »niedziela zapustna, młody mięsopust«  = pięćdzieątnica, siódma niedziela przed Wielkanocą, poprzedzająca środę popielcową[8].

Przypisy

  1. Przedpoście w Kościele Ewangelicko-Augsburskim.
  2. Ks. Jan Wierusz-Kowalski, Liturgika, wyd. 2, Warszawa, 1956.
  3. Przedpoście – Tradycja Katolicka.
  4. Przedpoście – Sanctus.pl.
  5. a b Witold Nowakowski: Obrzędy wielkopostne. Objaśnienia ceremonii, używanych w Kościele katolickim w czasie Wielkiego Postu. Ze szczególnem uwzględnieniem modlitw liturgicznych. Poznań: Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha, 1909, s. 5–10.
  6. a b Rzymsko-Katolickiego Towarzystwa Dobroczynności: Kalendarz Rzymsko-Katolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu na rok zwyczajny 1897. Petersburg: 1896, s. 1–5.
  7. a b Ministerstwo Spraw Wojskowych. Departament Naukowo-Szkolny. Sekcja 4: Kalendarz Żołnierski na rok 1920. Warszawa: Wydawnictwo Księgarni Wojskowej Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1919, s. 48–50.
  8. a b Red. (Instytut Badań Literackich PAN): Słownik polszczyzny XVI wieku: „Niedziela”. (wydanie internetowe): Zakład Narodowy im. Ossolińskich. /Instytut Badań Literackich PAN – Pracownia Słownika Polszczyzny XVI wieku. ISBN 978-83-65573-85-8.
  9. Kalendarz Jasnogórski. „Tygodnik NIEDZIELA”, 1933.