Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour”

Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour”
spółka z o.o.

Państwo	Polska
Adres	Jelenia Góra
Data założenia	1946 / 2000
Forma prawna	spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Prezes	Jerzy Eugeniusz Wróbel
Nr KRS	0000108746
Dane finansowe
Kapitał zakładowy	1 300 500 PLN
Położenie na mapie Jeleniej Góry Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour” spółka z o.o.
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour” spółka z o.o.
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour” spółka z o.o.
50°54′21,1799″N 15°43′49,0368″E/50,905883 15,730288
Strona internetowa

Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour” sp. z o.o. Jelenia Góra (PKS „Tour”) – polski przewoźnik drogowy z siedzibą w Jeleniej Górze będący sprywatyzowanym na rzecz spółki pracowniczej oddziałem Państwowej Komunikacji Samochodowej, istniejącym od 1945 roku^[1]. W szczytowym okresie Państwowa Komunikacja Samochodowa w Jeleniej Górze zatrudniała 700 osób^[2].

Przedsiębiorstwo w obecnej formie organizacyjnej funkcjonuje od 1 sierpnia 2000 r.^[1] PKS „Tour” jest współwłaścicielem kilku dawnych oddziałów PKS z regionu Dolnego Śląska^[3].

Historia

Lata 1945–1990

Spółka PKS „Tour” wywodzi się z powstałych w roku 1945 struktur Państwowej Komunikacji Samochodowej, której zasięgiem objęto całą Polskę i powierzono jej przewozy zarówno pasażerów, jak i towarów^[4][5].

W styczniu 1945 r. w Lublinie powołano PKS, której pierwotnym zadaniem była obsługa logistyczna akcji przesiedleńczej i osadniczej na Ziemiach Odzyskanych, a także zaspokojenie potrzeb transportowych obszarów niedostatecznie obsługiwanych przez transport kolejowy^[6].

18 czerwca 1945 roku do Jeleniej Góry przybyła delegacja z organizowanego na bazie 1 Pułku Samochodowego oddziału PKS w Legnicy, celem organizacji miejscowych struktur PKS^[4]. Delegaci wytypowali obiekty przydatne do działalności oraz zorganizowali pierwszy tabor samochodowy – 17 pojazdów odnalezionych w mieście i pozyskanych z demobilu wojskowego^[4]. W sierpniu 1945 roku kierowcy PKS z Jeleniej Góry uczestniczyli w charakterze ekipy technicznej w transporcie z Pilzna do Jeleniej Góry darów UNRRA dla Polski – pierwszego transportu 850 samochodów z demobilu 1 Armii Kanadyjskiej^[7]. Spośród darów jeleniogórska PKS mogła zatrzymać cztery samochody, z których (po uprzednim przygotowaniu) uruchomiono przewozy do Krakowa przez Katowice i do Warszawy przez Legnicę, Wrocław, Łódź^[8]. Innym, osobliwym pojazdem był autobus turystyczny wykonany z przebudowy odnalezionego samochodowego karawanu^[9]. Wraz z przeniesieniem urzędów i instytucji wojewódzkich do Wrocławia uruchomiono początkowo dwa połączenia dziennie ze stolicą województwa^[10]. Kolejnymi otwieranymi kierunkami były miejscowości regionu jeleniogórskiego^[10].

Pierwszą bazę PKS urządzono na ulicy Wolności 38^[10]. Spod słupka na terenie zajezdni odbywały się w 1945 roku odjazdy pierwszych samochodów obsługujących połączenia pasażerskie^[10]. Drugą stacją załadunkową był plac Niepodległości / plac Wyszyńskiego^[10].

Jeleniogórska filia PKS w Legnicy, prowadząca połączenia do Szklarskiej Poręby, Karpacza, Bogatyni, Legnicy, Warszawy, Krakowa, Zielonej Góry, Częstochowy oraz nieregularnie kursy do Dziwiszowa, Staniszowa, Sobieszowa i innych miejscowości w Kotlinie Jeleniogórskiej, została przekazana w 1946 roku pod zarząd PKS Wrocław^[11].

Przy jeleniogórskiej PKS powstała w 1946 roku szkoła przyzakładowa kierowców zawodowych, funkcjonująca do końca Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rokrocznie zakład posiadał przeciętnie 60 uczniów.

Od 1950 roku jednostka uzyskała status Ekspozytury Osobowo-Towarowej PKS^[12]. W 1953 r. ekspozytura towarowa została wyodrębniona do osobnej jednostki^[12]. W latach 50. za sprawą dostaw autobusów Star wzrosła liczba pojazdów (do 55)^[12]. Zmieniła się siatka połączeń: zrezygnowano z relacji obsługiwanych przez PKP (do Częstochowy, Krakowa, Warszawy), rozpoczęto natomiast obsługę powiatu lubańskiego i zgorzeleckiego^[12].

W 1956 roku ekspozyturę przekształcono w Oddział PKS w Jeleniej Górze, podległy Wojewódzkiemu Przedsiębiorstwu PKS we Wrocławiu^[2]. Po dostawach czechosłowackich autobusów Škoda i polskich San (H01, H25, H27) Oddział osiągnął rekordową wielkość: tabor liczył 135 pojazdów, natomiast załoga – 700 osób^[2].

Państwowa Komunikacja Samochodowa posiadała w Karpaczu placówkę terenową Oddziału Turystycznego PKS z siedzibą we Wrocławiu. W 1964 roku bazę przekazano z OT pod zarząd Oddziału PKS w Jeleniej Górze. Oddział 9 tamtejszych autokarów turystycznych z bazy w Karpaczu do obsługi linii regularnych, a na terenie zakładu urządził pomocniczą stację obsługi. W Karpaczu przez wiele lat przeprowadzano naprawy główne posiadanych autobusów^[13].

Zgodnie z ówczesnymi trendami, zakład w połowie latach sześćdziesiątych wzbogacił się ośrodek wypoczynkowy w Mikoszewie koło Gdańska^[13]. Na terenie ośrodka znajdowało się 27 czteroosobowych domków kempingowych oraz barak socjalny, mieszczący świetlicę, stołówkę i biura. Ośrodek był wyposażony dostęp do energii elektrycznej i bieżącej wody.

Na potrzeby budowanego kombinatu w Turoszowie (Kopalnia Węgla Brunatnego Turów i elektrownia) Oddział PKS w Jeleniej Górze powołał Ekspozyturę PKS w Sieniawce, którą wkrótce przekazano nowo utworzonemu Oddziałowi PKS w Zgorzelcu^[14]. Budowa kombinatu turoszowskiego skłoniła władze centralne także do utworzenia odrębnego Oddziału PKS w Lubaniu^[14].

Zatrudnienie w latach 1965–1974 spadło do niecałych 500 osób, a liczba autobusów do 120 (Jelcz RTO, San H27, San H100)^[15].

Od lat 70. XX wieku transport w gminach sąsiadujących bezpośrednio z Jelenią Górą przejmowało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Jeleniej Górze, przekształcone później w Miejski Zakład Komunikacyjny w Jeleniej Górze.

Przed 1974 rokiem zrezygnowano z obsługi konduktorskiej na rzecz sprzedaży i kontroli biletów przez kierowców^[15]. Do roku 1978 w zakładzie pracowało 450 osób^[15]. PKS powierzono obsługę kontraktu zagranicznego – obsługę przewozów pracowniczych przy budowie kombinatu chemicznego w Halle-Neustadt^[16]. Nadal zmniejszała się liczba pracowników, w 1979 roku było ich 350 przy podobnej jak dotychczas ilości autobusów^[16]. Na początku lat 80. zakład zatrudniał 280 osób, dysponując 120 autobusami typu Jelcz RTO, PR100, M11, L11, pojazdami Sanos, Autosan H9, H10, Ikarus 285 oraz Ikarus-Zemun IK160P^[17].

Lata 1990–2000

Zarządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej dotychczasowe 233 oddziały Państwowej Komunikacji Samochodowej zostały podzielone na 167 samodzielnych przedsiębiorstw państwowych, których organem założycielskim został Minister^[5]. Z dniem 1 czerwca 1990 roku utworzono Państwowe Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Jeleniej Górze.

W lata 90. PPKS Jelenia Góra wkroczyło zatrudniając 235 osób^[18]. Poza wycofaniem Jelczy RTO, tabor wzbogaciły pierwsze autobusy marek zachodnioeuropejskich: Setra i Mercedes-Benz^[18]. Liczba pojazdów pozostała bez zmian^[18].

Z powodu lawinowego wzrostu bezrobocia na skutek realizacji Planu Balcerowicza oraz rozwoju motoryzacji indywidualnej na liniach PPKS z całej Polski spadła liczba pasażerów^[5]. Pasażerów PPKS odbierali również prywatni przewoźnicy, których powstanie umożliwiła pełna deregulacja transportu samochodowego Ustawą Wilczka z 1989 roku^[5]. Przedsiębiorstwa PKS, przez lata funkcjonując dzięki otrzymywanym dotacjom zostali zmuszeni do kierowania się rachunkiem ekonomicznym^[19]. W ciągu dekady na istniejących od lat liniach komunikacyjnych o największej rentowności żywiołowo rozwinęli się przedsiębiorcy dysponujących mniejszym i nowocześniejszym taborem niż PKS, którzy z czasem zaczęli skutecznie ubiegać się o dotacje do stosowanych biletów ulgowych^[20][21][5]. Konkurencja, nie zawsze uczciwa, wymusiła obniżenie cen biletów, wpłynęła jednak na pogorszenie wyników ekonomicznych przedsiębiorstw^[5]. Przewoźnicy dawnej Państwowej Komunikacji Samochodowej w 1994 roku zjednoczyli się w Polskiej Izbie Gospodarczej Transportu Samochodowego i Spedycji, następnie prowadzili lobbing na rzecz ustawowego ograniczenia dostępu do rynku przewozów^[5]. Oczekiwane regulacje, polegające na licencjonowaniu przewoźników i powołanie egzekwującej przestrzeganie przepisów Inspekcji Transportu Drogowego nadeszły z dużym opóźnieniem – dopiero w roku 2001^[5].

Zarząd jeleniogórskiego PPKS w latach dziewięćdziesiątych, próbując odnaleźć się w nowych realiach podjął szereg działań, które po upływie lat zostały ocenione jako negatywne: sprzedaż nieruchomości (placu postojowego, stacji paliw, fragmentu dworca, ośrodka wczasowego w Mikoszowie), nabycie wyeksploatowanych autobusów używanych^[18].

Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej w październiku 1996 roku przekazało kompetencje organu założycielskiego przedsiębiorstw PKS wojewodom^[5]. Wobec niekorzystnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa zagrażającej bankructwem, jeszcze w 1996 roku wojewoda jeleniogórski powołał w PPKS zarząd komisaryczny^[18]. Nowy zarząd zmienił strategię, nabywając nowe pojazdy produkcji krajowej oraz sprowadzając używane autokary turystyczne o wysokim standardzie poprzednio eksploatowane na terenie Niemiec^[18]. Zorganizowano dział marketingu i zezygnowano z nierentownego połączenia dalekobieżnego do Warszawy, w zamian uruchamiając linię do Wrocławia, w odpowiedzi na likwidację części połączeń przez PKP^[22]. Załoga przedsiębiorstwa na koniec lat 90. liczyła 180 osób, a tabor autobusowy – 78 pojazdów^[1]. Przy sprowadzaniu autokarów z zagranicy preferowano marki Neoplan i Bova^[1]. Na terenie dworca autobusowego postawiono nową, kontenerową stację paliw oraz uruchomiono myjnię^[23].

W ramach transformacji wolnorynkowej przełomu lat 80. i 90. państwowe przedsiębiorstwa PKS zostały przewidziane do prywatyzacji. Od 1998 roku decyzji o wyborze ścieżki prywatyzacyjnej (pośredniej lub bezpośredniej) decydował wojewoda pełniący nadzór właścicielski nad konkretnym PPKS^[24]. Z inicjatywą prywatyzacji mógł wyjść organ założycielski, dyrektor i rada pracownicza lub minister skarbu państwa^[25]. Popularną w grupie przedsiębiorstw PKS formą prywatyzacji bezpośredniej, specyficzną dla Polski, stała się prywatyzacja pracownicza, polegająca na wniesieniu do spółki lub oddaniu w odpłatne użytkowanie spółce pracowniczej wszystkich składników materialnych i niematerialnych dotychczasowego PPKS^[26]. Taką formę zmiany własności, ocenianą jako najtrudniejszą w realizacji, wybrało w sumie 49 przedsiębiorstw^[26][27]. Właścicielem majątku dotychczasowego PPKS w takim scenariuszu pozostawał nadal Skarb Państwa, któremu podmiot użytkujący spłacał najdłużej przez 10 lat raty leasingowe^[26]. Do spółki pracowniczej obejmującej dotychczasowe przedsiębiorstwo państwowe musiała przystąpić ponad połowa pracowników, którzy powinni wnieść kapitał akcyjny w wysokości co najmniej 20% funduszu założycielskiego i funduszu przedsiębiorstwa^[26].

Po roku 2000

Z dniem 1 sierpnia 2000 r. dotychczasowe przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą: Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Jeleniej Górze zostało oddane w odpłatne używanie spółce pracowniczej^[1]. Podmiot przyjął nazwę Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour”^[1]. Większość udziałów w PKS „Tour”, co typowe przy prywatyzacji PPKS na rzecz spółki pracowniczej, objęło ostatnie kierownictwo PPKS Jelenia Góra^[27]. W ciągu 5 lat działalności spółka zwiększyła zatrudnienie do 190 osób i tabor do 88 pojazdów^[23].

Po roku 2000 przedsiębiorstwo ograniczyło sieć połączeń regionalnych^[28]. Spółka utraciła kontrakty z gminami na realizację przewozów szkolnych na rzecz innych prywatnych przewoźników^[28]. Konkurencja ze strony przewoźników posiadających mikrobusy spowodowała ograniczenie kursów lokalnych, między innymi do Szklarskiej Poręby i Karpacza^[28]. W zamian władze PKS „Tour” skupiły się dalszej rozbudowie floty autokarów i rozwoju połączeń dalekobieżnych^[28]. Uruchomiono nowe kursy: do Kołobrzegu, Słupska, Buska Zdroju oraz dodatkowe do Szczecina i Zakopanego. Przewozy dalekobieżne i międzynarodowe były szczególnie rentowne do pojawienia się w Polsce tanich linii lotniczych w 2004 roku^[25].

Wobec zapaści technologicznej wynikającej z wieloletniego braku konserwacji linii kolejowej nr 274^[29] PKS „Tour” uruchomiło całodzienne połączenia pospieszne w relacji Jelenia Góra – Wrocław, dedykowane w dużej mierze studentom^[28]. Przewozy w tej relacji podjął również inny przewoźnik^[28], a konkurencja z PKS poskutkowała obniżką cen biletów. Po roku 2007 trasa kolejowa została wyremontowana, a przewoźnicy operujący na linii wprowadzili nowoczesny tabor (pojazdy Newag Impuls, Pesa Dart, ED250 Pendolino). Na skutek poprawy oferty kolejowej spadła liczba korzystających z autokarów. Konkurent PKS wycofał się z obsługi trasy do Wrocławia, natomiast PKS „Tour” ograniczyło liczbę połączeń.

Od 2005 r. rozpoczęła się likwidacja przedsiębiorstw wywodzących się z dawnej PKS, które były najmniej efektywne i przynosiły straty^[26]. Na Dolnym Śląsku zbankrutowały przedsiębiorstwa PKS w Wałbrzychu i Zgorzelcu, upadłość ogłosił również PKS Lubań^[26]. Dla ochrony rynku możliwej w granicach prawa PKS „Tour” zaangażowało się w tworzenie spółek pracowniczych z udziałem kapitału zewnętrznego, które przejęły dawne oddziały PKS w Legnicy, Lubinie, Lubaniu, Świdnicy i Wołowie^[3]. Spółka PKS „Tour” poprzez zaangażowanie kapitałowe w dolnośląskie „pekaesy” stała się istotnym inwestorem branżowym^[26][30].

Przedsiębiorstwo PKS „Tour” w 2004 roku utworzyło konsorcjum, które wraz z kontrolowanym przez siebie PKS Świdnica, PKS Wołów oraz miejscowymi pracownikami wykupiło od Skarbu Państwa PPKS w Lubinie^[31][32][30]. Pod koniec 2004 roku spółka pracownicza z udziałem PKS „Tour” przejęła PPKS Legnica, o wykup którego rywalizowano ze sprywatyzowanym wcześniej PKS Żary^[33].

Działalność

Połączenia

Według stanu na 4 sierpnia 2018 r. PKS „Tour” posiadało w rozkładzie jazdy następujące połączenia regionalne z dworca w Jeleniej Górze^[34]:

• połączenia „szkolne” (pojedyncze pary połączeń kursujące wyłącznie w dni nauki szkolnej, przyjazd do Jeleniej Góry ok. 07:00, odjazd ok. 14:00–15:00):
  • Bolków
  • Lubomierz
  • Chrośnica
  • Świeradów-Zdrój przez Gryfów Śląski, Mirsk
  • Wleń
• połączenia regionalne (tj. w obrębie województwa dolnośląskiego):
  • Karpacz przez Kowary (linia 100)
  • Gryfów Śląski przez Lubomierz
  • Lwówek Śląski przez Wleń
  • Szklarska Poręba przez Piechowice
  • Wrocław przez Bolków
• połączenia dalekobieżne ^[a](pojedyncze pary połączeń uruchamiane naprzemienne z innymi przewoźnikami):
  • Koszalin – naprzemiennie z PKS Koszalin,
  • Kołobrzeg – naprzemiennie z Arriva Bus Transport Polska oddział Kołobrzeg;
  • Słupsk (w wakacje Ustka) przez Świerzawę
  • Szczecin

Ponadto uruchamiano linię regionalną pomijającą dworzec w Jeleniej Górze:

• Karpacz – Szklarska Poręba.

Współpraca z innymi przewoźnikami i organizatorami

Zweckverband Verkehrsverbund Oberlausitz-Niederschlesien

W dniu 03.12.2008 r. w bolesławieckim ratuszu Przewozy Regionalne, MZK Bolesławiec oraz przedsiębiorstwa PKS powiatu bolesławieckiego, karkonoskiego, powiatu lubańskiego, lwóweckiego oraz zgorzeleckiego (w tym PKS „Tour” Jelenia Góra) podpisały porozumienie o sprzedaży i wzajemnym honorowaniu biletów EURO-NYSA-Ticket na obszarze ich ważności w Polsce^[35]

PolskiBus.com

PKS „Tour” uruchamiało połączenia w ramach sieci połączeń partnerskich PolskiBus.com. Były to połączenia łączone z przesiadką we Wrocławiu oraz dotychczasowe połączenia własne w ramach funkcjonujących linii nad Morze Bałtyckie^[36][37].

Koleje Dolnośląskie

15 października 2017 roku wprowadzono ofertę biletów zintegrowanych z połączeniami Kolei Dolnośląskich dla podróżnych korzystających z przesiadek między pociągami KD a autobusami PKS „Tour” linii nr „100” Jelenia Góra – Karpacz Górny^[38]. Oferta polega na łączonej sprzedaży w kasach kolejowych biletu kolejowego i autobusowego według cen obniżonych względem standardowych cenników, co umożliwia podróż w cenie niższej niż przy zakupie dwóch odrębnych biletów^[38]. Rozkład linii nr „100” według stanu na październik 2017 roku PKS zawierał 16 połączeń od poniedziałku do soboty oraz 9 połączeń w niedziele i święta w ciągu całego roku^[38]. Według portalu miesięcznika Rynek Kolejowy z końca października 2017 r. oferta zintegrowana nie funkcjonowała w sposób zadowalający, z uwagi na niedostateczną korelację rozkładu jazdy autobusów z godzinami przyjazdów i odjazdów pociągów^[39].

Niektóre autobusy PKS „Tour” otrzymały malaturę nawiązującą do wyglądu pociągów Kolei Dolnośląskich. Oferta zintegrowana ma funkcjonować do czasu ewentualnej reaktywacji zamkniętej w roku 2000 linii kolejowej do Karpacza.

„Super PKS”

Od lutego 2018 r. przedsiębiorstwo uczestniczy w sieci połączeń SuperPKS. Do sieci włączono połączenia regionalne do Wrocławia i Karpacza oraz dalekobieżne do Koszalina, Słupska oraz Szczecina^[40].

Tabor

Jak wyjaśniał czytelnikom portalu Infobus.pl w 2005 roku prezes PKS „Tour”, polityka taborowa firmy została oparta na zakupie używanych 3-5 letnich autokarów z przebiegiem mniejszym niż 500 000 km. Preferowanymi przez przedsiębiorstwo markami były Neoplan i Bova^[41].

Według stanu na 4 grudnia 2018 r. firma posiadała co najmniej:

• 20 autokarów Bova Futura
• 5 autokarów Bova Magiq,
• 1 autokar Setra S 417 HDH^[42].

Do prowadzenia komunikacji regionalnej wg bazy danych Phototrans.eu firma wykorzystuje autobusy lokalne produkcji koncernu EvoBus (marki Mercedes-Benz i Setra)^[43].

Grupa kapitałowa

Według stanu na 5 sierpnia 2018 r. PKS „Tour” Jelenia Góra posiada udziały w następujących spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością^[3]:

• Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Voyager” w Lubaniu – 893 udziały o łącznej wartości 446.500,00 zł (81% udziałów)
• Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Świdnicy spółka z o.o. w upadłości likwidacyjnej – 5050 udziałów o łącznej wysokości 2.525.000,00 zł (76% udziałów);
• Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Trans-Pol” w Jaworze – 8.553 udziały o łącznej wysokości 4.276.500,00 zł (68% udziałów);
• Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Wołowie – 550 udziałów o łącznej wysokości 275.000 (10% udziałów);

Według informacji z 2015 roku spółka PKS „Tour” Jelenia Góra posiadała 80 procent akcji w PKS Lubin^[44].

W 2010 roku grupa starała się o przejęcie zbywanego przez Skarb Państwa PKS Oława^[45].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Zbigniew Kulik. Organizacja komunikacji samochodowej w regionie jeleniogórskim w pierwszych latach po wyzwoleniu. „Rocznik Jeleniogórski”. XXI, s. 127–142, 1983. Jelenia Góra. 
• Mieczysław Gutkowski (red.): 40 lat działalności Państwowej Komunikacji Samochodowej. Kielce: Federacja Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych Pracowników Państwowej Komunikacji Samochodowej w PRL, 1986, s. 107.
• Janusz Hebda, Paweł Karmelita, Janusz Rafiński. Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej w Jeleniej Górze 1945-2005. „Rocznik Jeleniogórski”. XXXVII, s. 207–220, 2005. Jelenia Góra. ISSN 0080-3480. 
• Transport samochodowy. W: Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański: Deregulacja i przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE. T. 257. Warszawa: 2017, s. 99–150, seria: Prace Geograficzne. ISBN 978-83-61590-74-3.

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa PKS „Tour” Jelenia Góra