Przedsiębiorstwo rodzinne

Przedsiębiorstwo rodzinne – trygonalny w swej budowie organizm rynkowy obejmujący rodzinę, działalność gospodarczą i jednostki, który funkcjonuje według różnych, ale zaadaptowanych wzajemnie celów, a i ich realizacji poświęca swoją energię w perspektywie wielopokoleniowej poprzez zarządzanie i kontrolę jego działalności i własności^[1].

Definicje pojęcia

Chronologiczny układ pojęć przedsiębiorczości rodzinnej^[2]:

• Kiedy zidentyfikowano bliską zależność między przynajmniej dwoma pokoleniami rodziny a przedsiębiorstwa i kiedy powiązanie to ma zarówno wpływ na działalność przedsiębiorstwa, jak i na cele i działania rodziny^[3].

• Przedsiębiorstwo, które w praktyce jest prowadzone przez członków jednej rodziny^[4].

• Kontrolowana własność pozostaje w rękach jednej osoby lub kilku osób z jednej rodziny^[5].

• Przedsiębiorstwo dochodowe, które jest oparte na bazie prawa własności lub spółki. Jeżeli część akcji jest własnością publiczną, rodzina także ma obowiązek prowadzić tę działalność^[6].

• Są tymi, którzy swoją politykę oraz kierunki mocno uzależniają od wpływu jednego lub kilku członków rodziny. Wpływ ten jest uzyskiwany poprzez argumenty własności lub czasem bezpośredniego uczestnictwa członków rodziny w zarządzaniu przedsiębiorstwem^[7].

• Każde przedsiębiorstwo, w którym większość udziałów własności lub kontroli znajduje się w rękach jednej rodziny i w którym dwóch lub więcej członków rodziny jest lub było kiedyś bezpośrednio związanych z jego działalnością^[8].

• Przedsiębiorstwo, w którym dwóch lub więcej ważnych członków rodziny wpływa na kierunek w nim obrany^[9].

• Przedsiębiorstwo, które jest własnością jednej lub dwóch rodzin i jest przez nie prowadzone^[10].

• Firma jest często nazwiskiem rodziny.

• prowadzona jest działalność gospodarcza, w której jeden lub więcej ważnych członków rodziny wywiera wpływ na kierunek działania przedsiębiorstwa, stosując do tego zależności więzów krwi, stanowiska kierownicze lub prawa wynikające z praw własności^[11].

• Jest rodzajem małego przedsiębiorstwa założonego przez jedną lub kilka osób, które miały pomysł, ciężko pracowały, aby go rozwinąć oraz rozwinęły się, zazwyczaj z udziałem niewielkiego kapitału oraz utrzymując własność (lub jej większą część) w swoich rękach^[12].

• Przedsiębiorstwo, w którym członkowie rodziny mają usankcjonowaną prawnie kontrolę nad własnością^[13].

• Organizacja, w której najważniejsze decyzje dotyczące działalności i plany przekazywania przywództwa są podejmowane pod wpływem członków rodziny, którzy funkcjonują w firmie jako jej menedżerowie lub zasiadają w zarządzie^[14].

• w której rodziny lub/oraz grupa rodzin kontroluje więcej niż 50% udziałów uprawniających do głosowania,i/lub znacząca część kadry z najwyższego szczebla kierowniczego pochodzi z jednej rodziny^[15].

• Jest to przedsiębiorstwo, które prowadzi jedna lub więcej rodzin, które mają w pewnym stopniu wpływ na zarządzanie organizacją i ten wpływ wystarcza do ciągłego kontrolowania działalności firmy^[16].

• Całość własności musi pozostać przy rodzinie, przynajmniej jeden z właścicieli musi być zatrudniony w przedsiębiorstwie, inny zaś członek rodziny musi pomagać w działalności gospodarczej, nawet jeśli nie będzie w niej oficjalnie zatrudniony^[17].

• Przedsiębiorstwo, w którym jedna rodzina posiada większość udziałów i całkowicie kontroluje działalność^[18].

• Jeżeli członkowie rodziny posiadają przynajmniej 60% udziałów^[19].

• Przedsiębiorstwo, w którym decyzje dotyczące własności lub zarządzania są podejmowane z uwzględnieniem związków z członkami rodziny lub rodzin^[20].

• Jest tym, co zazwyczaj nazywamy interesem rodzinnym. Tutaj występuje lub oczekuje się, by młodzi przejęli po starszych kierowanie firmą^[21].

• Własność i sposób prowadzenia przedsiębiorstwa jest zdominowany przez grupę osób „emocjonalnie bliskich sobie”^[22].

• przedsiębiorstwo rodzinne to takie, w którym powyżej 50% udziałów jest w posiadaniu członków największej jednolitej rodziny powiązanych więzami krwi lub małżeństwa, a sama firma jest postrzegana przez jej prezesa lub dyrektora jako rodzinna^[23].

• przedsiębiorstwa, w których założyciel lub inny członek rodziny jest menedżerem, dyrektorem lub indywidualnie (grupowo) posiada znaczny pakiet akcji^[24].

• przedsiębiorstwo będące własnością członków rodziny, którzy za jej pośrednictwem realizują nieformalną wizję działalności biznesowej i mają intencję przekazać je następnemu pokoleniu, lub zostało już przekazane obecnym właścicielom przez poprzednie pokolenie/a (s. 284)^[25].

• rodzinna działalność gospodarcza cechuje się koncentracją własności, kontroli oraz utrzymywaniem przez członków rodzin kluczowych pozycji zarządzania nawet po tym, gdy wycofali się założyciele^[26].

Definicję tę należy odróżnić od pojęcia ang: home business („home-based business” lub w skrócie „HBB”).

Definicje z polskich ośrodków akademickich

Subiektywizm a obiektywizm w definiowaniu przedsiębiorstwa rodzinnego

Dwa nurty klasyfikacyjne pojęcia przedsiębiorstwo rodzinne

• Przedsiębiorstwo rodzinne powinno być: podstawą życia rodziny, zarządzane ze znaczącym udziałem rodziny, miejscem, gdzie rodzina buduje swoje poczucie wartości i realizuje swoje marzenia, dla rodziny wartością, z której rodzina jest dumna, być chronione, nawet wbrew oczywistym argumentom ekonomicznym^[27].

• Interes rodzinny różni się od innych […] aktywnym uczestnictwem co najmniej jednej osoby z rodziny w zarządzaniu lub tworzeniu wartości przedsięwzięcia gospodarczego, w którym, przynajmniej perspektywicznie, inna osoba z ekskluzywnego kręgu rodzinnego ma cele: kontynuacji działalności gospodarczej po odejściu założyciela poprzez aktywną kontrolę tegoż oraz realizacji przekazywania wartości niematerialnych (kultury przedsiębiorstwa) lub ich adaptacji do współczesności^[28].

• interesy rodzinne to te, których założyciele i ich potomstwo bądź krewni stanowią kapitał ludzki spółki i jednocześnie sprawują funkcje kierownicze, menedżerskie bądź pozostają w zarządzie^[29].

• Przedsiębiorstwo rodzinne to podmiot gospodarczy, w którym rodzina ma dominujący udział w jego strukturze własnościowej, w procesie podejmowania kluczowych decyzji biznesowych oraz w sprawowaniu funkcji nadzorczych – z intencją długofalowego rozwoju i z myślą o przyszłych pokoleniach^[30].

• Przedsiębiorstwo rodzinne, w którym wartości rodziny właścicielskiej wpływają na kreowanie wartości biznesu^[31].

• Przedsiębiorstwo rodzinne to organizacja gospodarcza oparta na więziach i zależnościach rodzinnych, która dąży do trwałego utrzymania w przyszłości decydującego wpływu rodziny na biznes poprzez udział we własności, zarządzaniu i odpowiedzialności, z zamiarem przekazania go następnym pokoleniom^[32].

• Przedsiębiorstwo, którego podstawowe zasoby ludzkie stanowi rodzina kształtująca bezpośrednio jego działalność^[33].

• Przedsiębiorstwo o dowolnej formie prawnej, którego kapitał w całości lub w decydującej części znajduje się w posiadaniu rodziny, przynajmniej jeden jej członek wywiera decydujący wpływ na kierownictwo lub sam sprawuje funkcję kierowniczą z zamiarem trwałego utrzymania przedsięwzięcia w rękach rodziny^[34].

• Niezależnie od wielkości i formy prawnej rodzina (rodziny) właścicieli wywiera wpływ bezpośredni lub pośredni na kierownictwo przedsiębiorstwa lub sprawuje funkcję kierowniczą, którego kapitał w całości lub w decydującej części znajduje się w rękach rodziny z zamiarem utrzymania w rękach rodziny rozumianej jako dwie lub większa liczba osób, które są związane jako mąż i żona, wspólnie żyjący partnerzy (kohabitanci) – osoby płci przeciwnej lub jako rodzic i dziecko. Tak więc rodzina obejmuje parę bez dzieci lub parę z jednym lub większą liczbą dzieci, albo też samotnego rodzica z jednym bądź większą liczbą dzieci^[35].

• Podmiot gospodarczy o dowolnej formie prawnej, w którym dokonała się sukcesja rodzinna, lub^[36]:
  • co najmniej dwóch członków rodziny wspólnie pracuje w tym przedsiębiorstwie,
  • co najmniej jeden członek rodziny ma istotny wpływ na zarządzanie,
  • członkowie rodziny posiadają znaczące lub większościowe udziały w przedsiębiorstwie.

• Przedsiębiorstwo należy uznać za rodzinne, jeśli jej założyciele/lub następcy są wśród jej największych udziałowców i (chociaż nie zawsze jest to wymagane) zajmują główne stanowiska w zarządzie interesu lub w radzie nadzorczej^[37].

• Trygonalny w swej budowie organizm rynkowy obejmujący rodzinę, interes i jednostki, który funkcjonuje według różnych, ale zaadaptowanych wzajemnie celów, a i ich realizacji poświęca swoją energię w perspektywie wielopokoleniowej poprzez zarządzanie i kontrolę jego działalności i własności^[38].

Charakterystyka

Przedsiębiorstwa rodzinne są „od zawsze” obecne w gospodarkach wszystkich państw. Stanowią naturalną formę przedsiębiorczości rodzinnej i lokalnej, która przy sprzyjających okolicznościach rozwija się i trwa wiele pokoleń. Szacunki dotyczące liczebności przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce i na świecie są tematem sporów naukowców. Można znaleźć dane, które określają ich populacje na 90% spośród wszystkich działających firm na całym świecie^[39]. Większość z nich to mikro- i małe przedsiębiorstwa, które jednak wpisały się w rynek przedsiębiorstw średnich i dużych^[40]. Najbardziej uśrednione szacunki europejskich giełd mówią o tym, że 44% spółek na nich notowanych jest w rękach rodzin^[41]. W USA rodziny kontrolują trzecią część najbogatszych spółek umieszczonych w rankingu S&P 500^[42]. Badania prowadzone na rodzimym gruncie szacują ich liczebność między 37% a 65%. Takie rozbieżności wynikają z różnic w rozumieniu pojęcia przedsiębiorstwa rodzinnego, a co za ty idzie przyjmowaniem odmiennych kryteriów ich klasyfikacji^[43][44]

Większość przedsiębiorstw rodzinnych ocenia swoją sytuację ekonomiczną jako bardzo dobrą lub dobrą. Wśród europejskich respondentów opinia ta jest znacznie szerzej rozpowszechniona niż wśród polskich (odpowiednio 71% i 58%)^[45].

74% polskich i 75% europejskich przedsiębiorstw rodzinnych deklaruje, że planuje nowe inwestycje^[45]. W przypadku Polski zdecydowanie najczęściej (81% wskazań) są to plany dotyczące inwestycji w działalność podstawową firmy, znacznie rzadziej natomiast w dywersyfikację (49%) czy umiędzynarodowienie (24%). Polskie przedsiębiorstwa rodzinne planują inwestycje przede wszystkim na rynkach, które znają. 88% z nich wskazało, że zainwestuje w kraju, aby zwiększyć udziały w rodzimym rynku, a 51% ma plany dotyczące pozostałych krajów Europy.

Ponad połowa polskich przedsiębiorstw rodzinnych (55%) zmaga się z rosnącymi kosztami pracy^[45]. Największym zmartwieniem europejskich przedsiębiorstw rodzinnych jest z kolei spadek rentowności, na który wskazała 49% respondentów.

Najbardziej oczekiwaną obecnie zmianą, zarówno przez polskie, jak i europejskie firmy rodzinne, jest uproszczenie przepisów podatkowych (wskazało na nie aż 61% polskich i 52% europejskich respondentów)^[46]. Polskie przedsiębiorstwa w drugiej kolejności liczą na niższe opodatkowanie (46%). Takie oczekiwania ma także 40% europejskich firm.

Prawie wszyscy polscy respondenci (96%) twierdzą, że komunikacja między pokoleniami jest bardzo ważną lub ważną kwestią w ich działalności biznesowej. Podobny odsetek przedstawicieli polskich firm (94%) wskazuje na istotność utrzymywania równowagi między życiem rodzinnym a ich działalnością biznesową^[45].

Przypisy

Bibliografia

• Więcek-Janka E.: Wiodące wartości w zarządzaniu przedsiębiorstwami rodzinnymi, seria: Rozprawy nr 488, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2013