Przedstawienie dewocyjne

Przykład przedstawienia dewocyjnego. Chrystus ze św. Janem, ok. 1310
Mistrz E.S., Święta Dorota w modlitwie. W tle widoczny ołtarzyk dewocyjny z wizerunkiem Madonny i dwóch świętych

Przedstawienie dewocyjne lub Obraz dewocyjny (z niem. Andachtsbild) – wyodrębniony przez historię sztuki ze względu na cechy ikonograficzne typ przedstawienia religijnego, wykształcony w późnym średniowieczu, różniący się od przedstawienia reprezentacyjnego z jednej, a przedstawienia narracyjnego (historycznego) z drugiej strony.

Termin wywodzi się prawdopodobnie z XVIII wieku. Andachtsbild został dokładnie zdefiniowany przez Panofsky'ego w 1927 roku. Według Panofsky'ego, Andachtsbild ewoluował z dwóch członów: przedstawienia narracyjnego (historia, Historienbild) i przedstawienia reprezentacyjnego (imago, Repräsentationsbild). Historia opisuje wydarzenia o krótkim czasie akcji, natomiast imago prezentuje statyczną figurę, niezależną od czasu i akcji. Zgodnie z teorią Panofsky'ego, obydwie grupy nie są odpowiednie do przedstawień dewocyjnych, gdyż powstrzymują odbiorcę przed kontemplacją boskości. W efekcie, wraz z narastającą potrzebą indywidualnej i wysoce emocjonalnej dewocji, obie formy zostały połączone, dając w końcowym rezultacie Andachtsbild. Konieczna modyfikacja polegała na kompresji obrazu z grupy historia do jednej, wyizolowanej figury, oraz ożywieniu imago i uczynieniu go dostępniejszym dla wiernych, czasami poprzez dodanie dodatkowych figur.

Teoria Panofsky'ego doczekała się krytyki głównie ze względu na akcent, jaki autor kładł na empatię w praktyce dewocyjnej. Kolejnym argumentem przeciwko Andachtsbild była niemożliwość funkcjonalnego oddzielenia Andachtsbild, historia oraz imago, ponieważ w praktyce wszystkie trzy grupy mogły być używane jako przedstawienia dewocyjne.

Głównym kontynuatorem teorii Panofsky'ego był Sixen Ringbom, według którego Andachtsbild może być odróżniony od historia oraz imago nie na podstawie pełnionej przez obraz funkcji, ale dzięki zdefiniowanym przez Panofsky'ego formalnym kryteriom i ikonografii. Według Ringbom'a, Andachtsbild prezentuje teologiczny koncept lub tajemnicę Zbawienia poprzez przedstawioną figurę (figury), które, choć wyizolowane z kontekstu narracyjnego, wciąż w jakimś stopniu się do niego odnoszą (na przykład Mater Dolorosa).

Typowe tematy ikonograficzne przedstawień dewocyjnych

  • Święta Anna w połogu
  • Arbor virginis
  • Służebnica w świątyni
  • Maria w połogu (m.in. Maria w połogu z Helu)
  • Mater Misericordiae (m.in. Madonna z Ravensburga)
  • Madonna z Dzieciątkiem
  • Dzieciątko Jezus
  • Dzieciątko Jezus w kołysce
  • Chrystus ze św. Janem Ewangelistą (m.in. Chrystus i Święty Jan z Sigmaringen, w zbiorach antwerpskiego Museum Mayer van den Bergh)
  • Matka Bolesna
  • Chrystus Frasobliwy
  • Chrystus przy kolumnie biczowania
  • Ecce Homo
  • Chrystus niosący krzyż (m.in. w kościele katedralnym w Chełmży)
  • Krucyfiks mistyczny/Krucyfiks widlasty (m.in. w kościele Św. Jakuba w Toruniu)
  • Zdjęcie z krzyża
  • Opłakiwanie
  • Niewiasty opłakujące
  • Pietà
  • Pietas Domini/Pietas Patris
  • Grób Pański
  • Mąż Boleści
  • Chrystus w tłoczni mistycznej
  • Veraicon (Chusta św. Weroniki)
  • Chrystus zmartwychwstały (m.in. w klasztorze Cysterek w Wienhausen)
  • Tron Łaski

Bibliografia

  • Erwin Panofsky, Imago Pietatis [w:] Festschrift für Max J. Friedländer, Leiden 1927
  • Sixen Ringbom, Icon to narrative. The Rise of the Dramatic Close-up in Fifteenth-Century Devotional Painting, Åbo 1965.
  • Reindert L. Falkenburg, Joachim Patinir. Landscape as an image of the Pilgrimage of Life, Amsterdam/Philadelphia 1988.

Media użyte na tej stronie

Jesuskind Wettingen.jpg
Holzbild des Jesuskindes in der Kreuzgangkapelle des Klosters Wettingen
Pieta z Lubiaza.jpg
Autor: image/photo was taken by Wikipedia and Wikimedia Commons user Ludwig Schneider.

I would appreciate being notified if you use my work outside Wikimedia.

Do not copy this image illegally by ignoring the terms of the license below, as it is not in the public domain. If you would like special permission to use, license, or purchase the image please contact me to negotiate terms.

When reusing, please credit me as: Ludwig Schneider / Wikimedia., Licencja: CC BY 3.0
Pietà z Lubiąża (woj. Dolnośląskie, Polska) obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie
Krucyfiks widlasty z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu.jpg
Autor: image/photo was taken by Wikipedia and Wikimedia Commons user Ludwig Schneider.

I would appreciate being notified if you use my work outside Wikimedia.

Do not copy this image illegally by ignoring the terms of the license below, as it is not in the public domain. If you would like special permission to use, license, or purchase the image please contact me to negotiate terms.

When reusing, please credit me as: Ludwig Schneider / Wikimedia., Licencja: CC BY 3.0
Krucyfiks widlasty z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu (woj. Dolnośląskie, Polska) obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie
Madonna auf breiten Thronsitz.jpg
Autor: image/photo was taken by Wikipedia and Wikimedia Commons user Ludwig Schneider.

I would appreciate being notified if you use my work outside Wikimedia.

Do not copy this image illegally by ignoring the terms of the license below, as it is not in the public domain. If you would like special permission to use, license, or purchase the image please contact me to negotiate terms.

When reusing, please credit me as: Ludwig Schneider / Wikimedia., Licencja: CC BY-SA 3.0
Madonna na szerokim tronie w Museum Alexandra Schnütgena w Kolonii ok 1270
Virgin in Prayer.JPG
Virgin in Prayer, Engraving, Die heilige Jungfrau betet in ihrem Gemach, L.61
Apostel Johannes an der Brust Christi Bodenseegebiet um 1310.jpg
  • Der Apostel Johannes an der Brust Christi (Johannesminne), Bodenseegebiet, um 1310
    Eichenholz, alte Fassung; angeblich aus dem Augustiner-Chorfrauenstift Inzigkofen
  • John the Apostle resting on the bosom of Christ, Lake Constance region, c. 1310
    Oakwood, old colouring; presumably from the Augustinian priory in Inzigkofen

Bode-Museum Berlin (Skulpturensammlung Inv. 7950), erworben 1909
Maria in puerperio z Helu.jpg
Autor: image/photo was taken by Wikipedia and Wikimedia Commons user Ludwig Schneider.

I would appreciate being notified if you use my work outside Wikimedia.

Do not copy this image illegally by ignoring the terms of the license below, as it is not in the public domain. If you would like special permission to use, license, or purchase the image please contact me to negotiate terms.

When reusing, please credit me as: Ludwig Schneider / Wikimedia., Licencja: CC BY 3.0
Gdańsk Muzeum Narodowe, Maria w połogu, poł. XIV w.