Przekazywanie 1% podatku dochodowego na rzecz organizacji pożytku publicznego w Polsce

Logotyp 1%
Logotyp 1%

Przekazywanie 1% podatku dochodowego na rzecz organizacji pożytku publicznego w Polsce, także: 1% (jeden procent), mechanizm jednego procent – polski wariant regulacji obecnej w wielu państwach świata, polegającej na przekazywaniu części podatku dochodowego na cele publiczne przez podatnika. Według prawa polskiego jest to 1% podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). Podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) nie mają tej możliwości. W ten sposób finansowane mogą być jedynie organizacje pożytku publicznego (OPP).

Przekazywanie części podatku na rzecz organizacji pozarządowych działających na rzecz dobra wspólnego jest szczególnie popularne w społeczeństwach, w których nie ma tradycji przekazywania środków na cele dobroczynne. Mechanizm 1% uniezależnia OPP od finansowania bezpośrednio przez władze publiczne[1].

Począwszy od roku 2023 (w rozliczeniu PIT za rok podatkowy 2022), dzięki przepisom Polskiego Ładu 2.0, podatnicy będą mogli przekazywać 1,5% podatku na rzecz Organizacji Pożytku Publicznego[2][3].

Historia regulacji

Przekazywanie 1% omawiano w ramach szerszej inicjatywy ustanowienia prawa dla „trzeciego sektora”. Prace nad nowymi przepisami trwały od 1996 do 2003. Rozmawiano o roli organizacji pozarządowych i państwa, finansowaniu trzeciego sektora, a także o oddzieleniu organizacji działających na rzecz dobra publicznego od pozostałych organizacji pozarządowych[4]. Ostatecznie mechanizm 1% został wprowadzony 1 stycznia 2004, kiedy weszła w życie ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie[5].

Sposób przekazywania podatku

Jeden procent mogą przekazać podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych, opodatkowani ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, objęci 19-procentową stawką podatku liniowego, a także uzyskujący dochód z odpłatnego zbycia papierów wartościowych oraz pochodnych instrumentów finansowych. Aby zachować prawo do przekazania 1%, należy złożyć rozliczenie roczne w ustawowym terminie, tj. 31 stycznia dla zryczałtowanego podatku od przychodów PIT-28, 30 kwietnia dla podatku dochodowego od przychodów osób fizycznych PIT-36, PIT-37, odpłatnego zbycia papierów wartościowych PIT-38.

Przed 1 stycznia 2007 roku podatnik był obowiązany osobiście dokonać przelewu na rzecz wybranej przez siebie OPP, a następnie odliczyć tę kwotę w swoim rozliczeniu rocznym. Od 2007 na wniosek podatnika wyrażony w zeznaniu rocznym 1% na konto bankowe OPP przekazuje naczelnik urzędu skarbowego.

Zgodnie z nowelizacją Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw, którą Sejm przegłosował 4 października 2018 roku, podatnicy mogą skorzystać z nowego sposobu rozliczania PIT, zaakceptowania formularza przygotowanego przez Krajową Administrację Skarbową, udostępnionego w Portalu Podatnika. Jeśli nie zrobią tego samodzielnie, formularz zostanie automatycznie wysłany 30 kwietnia o północy. W formularzach przygotowanych przez KAS 1% jest przepisywany z formularzy PIT z roku poprzedniego[6].

1% w latach 2003–2020

Liczba podatników, którzy przekazali 1% swojego podatku (mln osób):

Kwota przekazanego 1% podatku (mln zł):

Rok podatkowyLiczba podatników, którzy przekazali 1% swojego podatkuKwota przekazanego 1% podatku (zł)
201914794000[7]906995835,37[8]
201814499000[7]874392963,23[9]
201714131000[7]761276797,62[10]
201613614000[7]660188590,89[11]
2015[12]13178000[7]617521600,64[13]
2014[14]12457000[7]557563428,71[15]
201312034000[7]506551310,69[16]
201211537414480042179,27[17]
2011[18]11165578457315813,63[19]
2010[20]10134625400241359,84[21]
2009[22]8623928357141279,41
2008[23]7324953380133384,70
2007[24]5134675291594362,90
20061604142105438000
2005115651062332000
200468054141616000
20038032010365000

W latach 2004–2007 (za lata podatkowe 2003–2006) odsetek uprawnionych podatników, którzy przekazali 1%, wzrastał w następujący sposób: w roku 2004 wyniósł on 0,33%, w roku 2005 było to 2,78%, rok później – 4,71%, a w 2007 było to 6,49% uprawnionych podatników. W roku 2016 odsetek ten wzrósł do 49% (było to wtedy 59% podatników wykazujących w zeznaniach należny podatek).

1% CIT

W Polsce przekazywanie 1% podatku dochodowego dotyczy jedynie podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), a nie od osób prawnych (CIT). W 2020 Instytut Spraw Obywatelskich rozpoczął kampanię na rzecz zmiany prawa umożliwiającej przekazywanie 1% CIT. Takie rozwiązanie funkcjonuje na Słowacji. Autorzy propozycji przekonują, że daje to wiedzę o ryzykach wprowadzenia takiego rozwiązania i o sposobach minimalizowania tych ryzyk[25].

Krytyka

Celem wprowadzenia 1% było zmniejszenie różnic między OPP[26]. Problem ten pozostaje nierozwiązany. OPP konkurują między sobą o podatników – organizacje małe i lokalne są w gorszej sytuacji niż organizacje duże, ogólnopolskie[27]. Istnieje też koncentracja środków w bardzo małym gronie największych beneficjentów. Przykładowo w 2014 tylko jedna fundacja (Fundacja Dzieciom „Zdążyć z Pomocą”) otrzymała ponad ¼ wszystkich funduszy przekazanych w ramach 1%[15]. Dziesięć najhojniej obdarowanych organizacji zebrało 1/3 środków[28].

Ze wspomnianych dziesięciu największych beneficjentów w roku 2014 sześć było właściwie „pośrednikami”, ponieważ zbierały one fundusze na rzecz podmiotów, które nie mają statusu OPP, lub osób indywidualnych[29]. Mechanizm 1% jest prywatyzowany – środki publiczne służą finansowaniu świadczeń zdrowotnych dla konkretnych, prywatnych osób[26].

Istnieją również nieprawidłowości dotyczące komunikacji o 1%. Fundusze zbierane w ramach 1% stanowią coś podobnego do budżetu partycypacyjnego, ponieważ są finansami publicznymi. Jednakże przekazywanie 1% jest błędnie ukazywane jako rodzaj filantropii i utrudnia rozwój właściwej filantropii[30]. W 2012 stwierdzono zmniejszenie wpływów z darowizn spowodowane popularnością 1%[27]. Ponadto mechanizm 1% tworzy błędne wrażenie, że wszystkie organizacje pożytku publicznego pomagają potrzebującym[30].

Wreszcie w zamyśle twórców ustawy prawo do otrzymywania 1% miało być tylko jednym z wyróżników organizacji pożytku publicznego. W praktyce jest to ich główna cecha[31].

Zobacz też

  • jak przekazać 1% podatku dochodowego na rzecz Wikipedii

Przypisy

  1. Török 2016 ↓, s. 13.
  2. Tomasz Ciechoński, Zamiast 1 proc. podatku, podarujemy 1,5 proc. Zmiany już w 2023 r., Gazeta prawna, 10 czerwca 2022 [dostęp 2022-09-30].
  3. 1,5% na rzecz OPP, pit.pl, 3 sierpnia 2022 [dostęp 2022-09-30].
  4. Wygnański 2016 ↓, s. 91.
  5. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2022 r. poz. 1327).
  6. Fundacja “Na Ratunek Dzieciom z Chorobą Nowotworową”: Duże zmiany w rozliczaniu PIT. Zwróć uwagę na 1% dla OPP. 11 listopada 2018.
  7. a b c d e f g https://www.podatki.gov.pl/media/6328/1-proc-informacja-za-2019.pdf.
  8. https://dane.gov.pl/pl/dataset/171/resource/26237/table.
  9. https://dane.gov.pl/pl/dataset/171/resource/19805/table.
  10. https://dane.gov.pl/pl/dataset/171/resource/13449/table.
  11. https://dane.gov.pl/pl/dataset/171/resource/5980/table.
  12. Informacja dotycząca kwot 1% należnego podatku dochodowego od osób fizycznych przekazanych organizacjom pożytku publicznego z rozliczenia za 2015 rok [dostęp 2017-10-16].
  13. https://dane.gov.pl/pl/dataset/171/resource/5979/table.
  14. Ministerstwo Finansów: Informacja dotycząca kwot 1% należnego podatku dochodowego od osób fizycznych przekazanych organizacjom pożytku publicznego z rozliczenia za 2014 rok. 2015. [dostęp 2016-08-06].
  15. a b https://dane.gov.pl/pl/dataset/171/resource/5147/table.
  16. https://dane.gov.pl/pl/dataset/171/resource/5148/table.
  17. https://dane.gov.pl/pl/dataset/171/resource/5139/table.
  18. Informacja na temat kwot 1% należnego podatku dochodowego przekazanych organizacjom pożytku publicznego z zeznań za rok 2011.
  19. https://dane.gov.pl/pl/dataset/171/resource/5163/table.
  20. Informacja na temat kwot 1% należnego podatku dochodowego przekazanych organizacjom pożytku publicznego z zeznań za rok 2010.
  21. https://dane.gov.pl/pl/dataset/171/resource/5161/table.
  22. Informacja na temat kwot 1% należnego podatku dochodowego przekazanych organizacjom pożytku publicznego z zeznań za rok 2009.
  23. Wykaz organizacji pożytku publicznego które otrzymały 1% podatku za rok 2008.
  24. Informacja dotycząca przekazanego na rzecz organizacji pożytku publicznego 1% należnego za 2007 r. podatku dochodowego od osób fizycznych.
  25. Wygnański 2020 ↓, s. 8.
  26. a b Pietrzak 2020 ↓, s. 4.
  27. a b Grażyna Piechota, 1% zawiódł, ngo.pl, 18 kwietnia 2012 [dostęp 2020-10-23] (pol.).
  28. 1 procent podatku: czy faktycznie idzie na dobry cel?, Forbes.pl [dostęp 2020-10-20] (pol.).
  29. Wygnański 2016 ↓, s. 94.
  30. a b Wygnański 2016 ↓, s. 97.
  31. Wygnański 2016 ↓, s. 98.

Bibliografia

  • Ilona Pietrzak, Wstęp, [w:] Jakub Wygnański, 1% podatku od firm dla organizacji pożytku publicznego, Instytut Spraw Obywatelskich, 2020, ISBN 978-83-955151-4-9.
  • Jakub Wygnański, 1% podatku od firm dla organizacji pożytku publicznego, Instytut Spraw Obywatelskich, 2020, ISBN 978-83-955151-4-9.
  • Jakub Wygnański, Country report: Poland, [w:] Boris Strečanský, Marianna Török (red.), Assessment of the Impact of the Percentage Tax Designations: Past, Present, Future, Wiedeń: ERSTE Foundation, 2016, ISBN 978-3-902673-09-1.
  • Marianna Török, What is a “percentage tax designation mechanism”, [w:] Boris Strečanský, Marianna Török (red.), Assessment of the Impact of the Percentage Tax Designations: Past, Present, Future, Wiedeń: ERSTE Foundation, 2016, ISBN 978-3-902673-09-1.

Linki zewnętrzne

Scale of justice gold.png Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

OPP logo 1 percent.svg
Logo Organizacji Pożytku Publicznego (OPP)