Przekazywanie 1% podatku dochodowego na rzecz organizacji pożytku publicznego w Polsce

Logotyp 1%

Przekazywanie 1% podatku dochodowego na rzecz organizacji pożytku publicznego w Polsce, także: 1% (jeden procent), mechanizm jednego procent – polski wariant regulacji obecnej w wielu państwach świata, polegającej na przekazywaniu części podatku dochodowego na cele publiczne przez podatnika. Według prawa polskiego jest to 1% podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). Podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) nie mają tej możliwości. W ten sposób finansowane mogą być jedynie organizacje pożytku publicznego (OPP).

Przekazywanie części podatku na rzecz organizacji pozarządowych działających na rzecz dobra wspólnego jest szczególnie popularne w społeczeństwach, w których nie ma tradycji przekazywania środków na cele dobroczynne. Mechanizm 1% uniezależnia OPP od finansowania bezpośrednio przez władze publiczne^[1].

Począwszy od roku 2023 (w rozliczeniu PIT za rok podatkowy 2022), dzięki przepisom Polskiego Ładu 2.0, podatnicy będą mogli przekazywać 1,5% podatku na rzecz Organizacji Pożytku Publicznego^[2][3].

Historia regulacji

Przekazywanie 1% omawiano w ramach szerszej inicjatywy ustanowienia prawa dla „trzeciego sektora”. Prace nad nowymi przepisami trwały od 1996 do 2003. Rozmawiano o roli organizacji pozarządowych i państwa, finansowaniu trzeciego sektora, a także o oddzieleniu organizacji działających na rzecz dobra publicznego od pozostałych organizacji pozarządowych^[4]. Ostatecznie mechanizm 1% został wprowadzony 1 stycznia 2004, kiedy weszła w życie ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie^[5].

Sposób przekazywania podatku

Jeden procent mogą przekazać podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych, opodatkowani ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, objęci 19-procentową stawką podatku liniowego, a także uzyskujący dochód z odpłatnego zbycia papierów wartościowych oraz pochodnych instrumentów finansowych. Aby zachować prawo do przekazania 1%, należy złożyć rozliczenie roczne w ustawowym terminie, tj. 31 stycznia dla zryczałtowanego podatku od przychodów PIT-28, 30 kwietnia dla podatku dochodowego od przychodów osób fizycznych PIT-36, PIT-37, odpłatnego zbycia papierów wartościowych PIT-38.

Przed 1 stycznia 2007 roku podatnik był obowiązany osobiście dokonać przelewu na rzecz wybranej przez siebie OPP, a następnie odliczyć tę kwotę w swoim rozliczeniu rocznym. Od 2007 na wniosek podatnika wyrażony w zeznaniu rocznym 1% na konto bankowe OPP przekazuje naczelnik urzędu skarbowego.

Zgodnie z nowelizacją Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw, którą Sejm przegłosował 4 października 2018 roku, podatnicy mogą skorzystać z nowego sposobu rozliczania PIT, zaakceptowania formularza przygotowanego przez Krajową Administrację Skarbową, udostępnionego w Portalu Podatnika. Jeśli nie zrobią tego samodzielnie, formularz zostanie automatycznie wysłany 30 kwietnia o północy. W formularzach przygotowanych przez KAS 1% jest przepisywany z formularzy PIT z roku poprzedniego^[6].

1% w latach 2003–2020

Liczba podatników, którzy przekazali 1% swojego podatku (mln osób):

Kwota przekazanego 1% podatku (mln zł):

W latach 2004–2007 (za lata podatkowe 2003–2006) odsetek uprawnionych podatników, którzy przekazali 1%, wzrastał w następujący sposób: w roku 2004 wyniósł on 0,33%, w roku 2005 było to 2,78%, rok później – 4,71%, a w 2007 było to 6,49% uprawnionych podatników. W roku 2016 odsetek ten wzrósł do 49% (było to wtedy 59% podatników wykazujących w zeznaniach należny podatek).

1% CIT

W Polsce przekazywanie 1% podatku dochodowego dotyczy jedynie podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), a nie od osób prawnych (CIT). W 2020 Instytut Spraw Obywatelskich rozpoczął kampanię na rzecz zmiany prawa umożliwiającej przekazywanie 1% CIT. Takie rozwiązanie funkcjonuje na Słowacji. Autorzy propozycji przekonują, że daje to wiedzę o ryzykach wprowadzenia takiego rozwiązania i o sposobach minimalizowania tych ryzyk^[25].

Krytyka

Celem wprowadzenia 1% było zmniejszenie różnic między OPP^[26]. Problem ten pozostaje nierozwiązany. OPP konkurują między sobą o podatników – organizacje małe i lokalne są w gorszej sytuacji niż organizacje duże, ogólnopolskie^[27]. Istnieje też koncentracja środków w bardzo małym gronie największych beneficjentów. Przykładowo w 2014 tylko jedna fundacja (Fundacja Dzieciom „Zdążyć z Pomocą”) otrzymała ponad ¼ wszystkich funduszy przekazanych w ramach 1%^[15]. Dziesięć najhojniej obdarowanych organizacji zebrało 1/3 środków^[28].

Ze wspomnianych dziesięciu największych beneficjentów w roku 2014 sześć było właściwie „pośrednikami”, ponieważ zbierały one fundusze na rzecz podmiotów, które nie mają statusu OPP, lub osób indywidualnych^[29]. Mechanizm 1% jest prywatyzowany – środki publiczne służą finansowaniu świadczeń zdrowotnych dla konkretnych, prywatnych osób^[26].

Istnieją również nieprawidłowości dotyczące komunikacji o 1%. Fundusze zbierane w ramach 1% stanowią coś podobnego do budżetu partycypacyjnego, ponieważ są finansami publicznymi. Jednakże przekazywanie 1% jest błędnie ukazywane jako rodzaj filantropii i utrudnia rozwój właściwej filantropii^[30]. W 2012 stwierdzono zmniejszenie wpływów z darowizn spowodowane popularnością 1%^[27]. Ponadto mechanizm 1% tworzy błędne wrażenie, że wszystkie organizacje pożytku publicznego pomagają potrzebującym^[30].

Wreszcie w zamyśle twórców ustawy prawo do otrzymywania 1% miało być tylko jednym z wyróżników organizacji pożytku publicznego. W praktyce jest to ich główna cecha^[31].

Zobacz też

• jak przekazać 1% podatku dochodowego na rzecz Wikipedii

Przypisy

Bibliografia

• IlonaI. Pietrzak IlonaI., Wstęp, [w:] JakubJ. Wygnański, 1% podatku od firm dla organizacji pożytku publicznego, Instytut Spraw Obywatelskich, 2020, ISBN 978-83-955151-4-9 .
• JakubJ. Wygnański JakubJ., 1% podatku od firm dla organizacji pożytku publicznego, Instytut Spraw Obywatelskich, 2020, ISBN 978-83-955151-4-9 .
• JakubJ. Wygnański JakubJ., Country report: Poland, [w:] BorisB. Strečanský, MariannaM. Török (red.), Assessment of the Impact of the Percentage Tax Designations: Past, Present, Future, Wiedeń: ERSTE Foundation, 2016, ISBN 978-3-902673-09-1 .
• MariannaM. Török MariannaM., What is a “percentage tax designation mechanism”, [w:] BorisB. Strečanský, MariannaM. Török (red.), Assessment of the Impact of the Percentage Tax Designations: Past, Present, Future, Wiedeń: ERSTE Foundation, 2016, ISBN 978-3-902673-09-1 .

Linki zewnętrzne

• Wyszukiwarka OPP na stronie systemu e-Deklaracje utrzymywanego przez Ministerstwo Finansów
• Urszula Smołkowska Wspieranie organizacji pożytku publicznego z 1% podatku dochodowego od osób fizycznych, „Infos” Nr 22/2011, Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu