Przemęt (województwo wielkopolskie)

Artykuł

52°0′32″N 16°17′59″E

- błąd

38 m

WD

52°1'N, 16°18'E

- błąd

2299 m

Odległość

914 m

Przemęt
wieś
Ilustracja
Kościół św. Jana Chrzciciela (dawny kościół cysterski)
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

wolsztyński

Gmina

Przemęt

Liczba ludności (2011)

1612[1]

Strefa numeracyjna

65

Kod pocztowy

64-234[2]

Tablice rejestracyjne

PWL

SIMC

0375527

Położenie na mapie gminy Przemęt
Mapa konturowa gminy Przemęt, w centrum znajduje się punkt z opisem „Przemęt”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Przemęt”
Położenie na mapie powiatu wolsztyńskiego
Mapa konturowa powiatu wolsztyńskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Przemęt”
Ziemia52°00′32″N 16°17′59″E/52,008889 16,299722
Strona internetowa

Przemęt (niem. Priment[3]) – wieś (ok. 1311–1797 miasto) w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie wolsztyńskim. Jest siedzibą gminy Przemęt. Miejscowość leży na trasie Szlaku Cysterskiego[4], nad jeziorami: Przemęckim Dużym i Małym oraz Południowym Kanałem Obry[5].

Przemęt uzyskał lokację miejską przed 1299 rokiem, zdegradowany 1 czerwca 1797 roku[6][7]. Prywatne miasto duchowne, własność opata cystersów w Przemęcie pod koniec XVI wieku leżało w powiecie kościańskim województwa poznańskiego[8].

Nazwa

Nazwa wsi wywodzi się od brodu przez bagna (przez męty) lub od staropolskiego imienia Przemęt.

Miejscowość pod nazwą Przemant wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Poznaniu w 1281 roku sygnowanym przez króla polskiego Przemysła II wymieniającego plebana przemęckiego Klemensa łac. "domino Clemente plebano de Przemant"[9].

Historia

Ślady kultury łużyckiej pochodzą z około XII wiek p.n.e. W przeszłości była to jedna z najstarszych osad na pograniczu wielkopolsko-śląskim. W XI wieku wybudowano gród piastowski. Przemęt był ważnym ośrodkiem, wzmiankowanym po raz pierwszy jako gród kasztelański w 1210 roku[10][11]. U schyłku XIII wieku lokowano tu miasto królewskie (zapewne po 1296 r., gdy tereny te opanował książę głogowski Henryk). Edmund Callier wskazuje, że Przemęt był miastem już około 1140 roku[3]. Między 1261 i 1312 istniał powiat (districtus) przemęcki[3]. W 1395 roku król Władysław II Jagiełło miasto i gród wraz z należącymi do niego wsiami zastawił Borkom z Gryżyny[3]. Gdy w obliczu wojny z Krzyżakami nie było widoków na rychły wykup zastawu, król 3 lipca 1408 roku zgodził się oddać Przemęt cystersom pod warunkiem wykupienia przez nich zastawu. Zakonnicy pozostali w Przemęcie do 1805 roku. W czasie wojny trzynastoletniej Przemęt wystawił w 1458 roku 2 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[12]. W 1656 w czasie potopu szwedzkiego miasto zostało zniszczone, podobnie jak i w czasie wojen w latach 1702-1710 i 1756-1763. W tym okresie działał tutaj kompozytor polski Benedykt Cichoszewski. Z powodu słabego rozwoju 1 czerwca 1797 roku Przemęt utracił prawa miejskie[3]. Klasztor skasowano w 1805 roku[11]. Po rozbiorach dobra cysterskie skonfiskował rząd pruski i sprzedał marszałkowi dworu, hrabiemu von Keyserlink[3]. Okolica zachowała polski charakter, a okoliczni gospodarze 18 maja 1866 roku powołali jedno z najstarszych w Wielkopolsce kółek rolniczych.

W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Przement należała do wsi większych w ówczesnym powiecie babimojskim rejencji poznańskiej[13]. Przement należał do kaszczorskiego okręgu policyjnego tego powiatu i stanowił część majątku Kaszczor, który należał wówczas do rządu Królestwa Prus w Berlinie[13]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Przement liczył 272 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 38 dymów (domostw)[13]. Pod koniec XIX wieku Przemęt, nadal w powiecie babimojskim liczył 38 domostw i 453 mieszkańców[3]. We wsi istniała wtedy m.in. parafia, poczta i gorzelnia[3].

Po I wojnie światowej Przemęt znalazł się w Polsce. Od 1975 jest siedzibą gminy.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego[5].

Zabytki

Zabytkowymi obiektami w Przemęcie jest założenie urbanistyczne z XIII-XIX wieku oraz obiekty sakralne[14]:

  • cysterski zespół klasztorny z XVII wieku, w którego skład wchodzi kościół pw. św. Jana Chrzciciela z bogatym wyposażeniem. Poza kościołem ochronie podlegają również budynki klasztorne, ogród – dawny wirydarz i lipowa aleja
  • kościół parafialny pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła z poł. XVII wieku ze starszymi fragmentami i rokokowym wyposażeniem wnętrza
  • kościół cmentarny pw. św. Andrzeja z pocz. XIX wieku

Turystyka

Przemęt znajduje się na skraju Przemęckiego Parku Krajobrazowego[5]. Wieś jest ważnym ośrodkiem turystyki wodnej: w Przemęcie rozpoczyna i kończy się kajakowy Szlak Konwaliowy[5].

Przez miejscowość przebiega również Szlak Cysterski[4] oraz pieszy szlak czarny OlejnicaPerkowo – Przemęt – Błotnica[5].

Przypisy

  1. Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 czerwca 2015)].
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1059 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. a b c d e f g h Przemęt (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 145.
  4. a b Szlak Cysterski w Polsce. Szlak Cysterski, 2008. [dostęp 2016-07-03].
  5. a b c d e Alicja Dziewulska, Jan Maj: Kościan: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-149-6.
  6. Historisch statistisch topographische Beschreibung von Südpreußen
  7. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62-63.
  8. Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.
  9. "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, ss.468-469
  10. Jerzy Kwiatek: Polska – Urokliwy świat małych miasteczek. Wyd. 3. Warszawa: Sport i Turystyka MUZA SA, 2006, s. 448. ISBN 83-7319-993-4.
  11. a b Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 422-423. ISBN 83-7079-589-7.
  12. Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
  13. a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 190.
  14. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 248. [dostęp 2016-03-06].

Bibliografia

  • Martin Sprungala: Die deutsche Klostersiedlung Mauche (Mochy) und das Primenter Land (in Großpolen/ Wielkopolska) – zwischen Ethnizität und Konfessionalität. Langwaden: 2000. ISBN 3-934551-08-4. (niem.).

Media użyte na tej stronie

Greater Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Greater Poland Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.70 N
  • S: 51.05 N
  • W: 15.68 E
  • E: 19.19 E
Powiat wolsztyński location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu wolsztyńskiego, Polska
20180414 1303 c1672 przemet-3s st peter paul church mc-b-mc.jpg
Autor: Marek Argent, Licencja: CC BY 3.0
Przemęt, Saints Peter and Paul church in Przemęt
20180414 1150 c1234 przemet-ph6s-cr-mk-a-cr.jpg
Autor: Marek Argent, Licencja: CC BY 3.0
Przemęt, kościół św. Jana Baptysty
20180414 1004 c329 przemet fraxinus-excelsior-mk-a.jpg
Autor: Marek Argent, Licencja: CC BY 3.0
Przemęt, Fraxinus excelsior, pomnikowe drzewo
20180414 1309 c1755 przemet centrum mc-a-mc-ph1.jpg
Autor: Marek Argent, Licencja: CC BY 3.0
Przemęt, figura przed cmentarzem
20180414 1026 c0456 przemet szlak rowerowy-mk-a-ph1.jpg
Autor: Marek Argent, Licencja: CC BY 3.0
Przemęt, Cysterski szlak rowerowy
Przemęt (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Przemęt, Polska
20180414 0848 c0169 przemet-8s mc-a-mc.jpg
Autor: Marek Argent, Licencja: CC BY 3.0
Przemęt, Kościół św. Jana Chrzciciela w Przemęcie
20180414 1311 c1788 przemet-szkola-12s-mk-a.jpg
Autor: Marek Argent, Licencja: CC BY 3.0
Przemęt, szkoła podstawowa