Przemęt (województwo wielkopolskie)

Przemęt
	wieś
	; Kościół św. Jana Chrzciciela (dawny kościół cysterski)
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	wolsztyński
Gmina	Przemęt
Liczba ludności (2011)	1612
Strefa numeracyjna	65
Kod pocztowy	64-234
Tablice rejestracyjne	PWL
SIMC	0375527
	Położenie na mapie gminy Przemęt Przemęt
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Przemęt
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Przemęt
	Położenie na mapie powiatu wolsztyńskiego Przemęt
	52°00′32″N 16°17′59″E/52,008889 16,299722
	Strona internetowa

Artykuł	52°0′32″N 16°17′59″E
- błąd	38 m
WD	52°1'N, 16°18'E
- błąd	2299 m
Odległość	914 m

Przemęt (niem. Priment^[3]) – wieś (ok. 1311–1797 miasto) w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie wolsztyńskim. Jest siedzibą gminy Przemęt. Miejscowość leży na trasie Szlaku Cysterskiego^[4], nad jeziorami: Przemęckim Dużym i Małym oraz Południowym Kanałem Obry^[5].

Przemęt uzyskał lokację miejską przed 1299 rokiem, zdegradowany 1 czerwca 1797 roku^[6]^[7]. Prywatne miasto duchowne, własność opata cystersów w Przemęcie pod koniec XVI wieku leżało w powiecie kościańskim województwa poznańskiego^[8].

Nazwa

Nazwa wsi wywodzi się od brodu przez bagna (przez męty) lub od staropolskiego imienia Przemęt.

Miejscowość pod nazwą Przemant wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Poznaniu w 1281 roku sygnowanym przez króla polskiego Przemysła II wymieniającego plebana przemęckiego Klemensa łac. "domino Clemente plebano de Przemant"^[9].

Historia

Ślady kultury łużyckiej pochodzą z około XII wiek p.n.e. W przeszłości była to jedna z najstarszych osad na pograniczu wielkopolsko-śląskim. W XI wieku wybudowano gród piastowski. Przemęt był ważnym ośrodkiem, wzmiankowanym po raz pierwszy jako gród kasztelański w 1210 roku^[10]^[11]. U schyłku XIII wieku lokowano tu miasto królewskie (zapewne po 1296 r., gdy tereny te opanował książę głogowski Henryk). Edmund Callier wskazuje, że Przemęt był miastem już około 1140 roku^[3]. Między 1261 i 1312 istniał powiat (districtus) przemęcki^[3]. W 1395 roku król Władysław II Jagiełło miasto i gród wraz z należącymi do niego wsiami zastawił Borkom z Gryżyny^[3]. Gdy w obliczu wojny z Krzyżakami nie było widoków na rychły wykup zastawu, król 3 lipca 1408 roku zgodził się oddać Przemęt cystersom pod warunkiem wykupienia przez nich zastawu. Zakonnicy pozostali w Przemęcie do 1805 roku. W czasie wojny trzynastoletniej Przemęt wystawił w 1458 roku 2 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku^[12]. W 1656 w czasie potopu szwedzkiego miasto zostało zniszczone, podobnie jak i w czasie wojen w latach 1702-1710 i 1756-1763. W tym okresie działał tutaj kompozytor polski Benedykt Cichoszewski. Z powodu słabego rozwoju 1 czerwca 1797 roku Przemęt utracił prawa miejskie^[3]. Klasztor skasowano w 1805 roku^[11]. Po rozbiorach dobra cysterskie skonfiskował rząd pruski i sprzedał marszałkowi dworu, hrabiemu von Keyserlink^[3]. Okolica zachowała polski charakter, a okoliczni gospodarze 18 maja 1866 roku powołali jedno z najstarszych w Wielkopolsce kółek rolniczych.

W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Przement należała do wsi większych w ówczesnym powiecie babimojskim rejencji poznańskiej^[13]. Przement należał do kaszczorskiego okręgu policyjnego tego powiatu i stanowił część majątku Kaszczor, który należał wówczas do rządu Królestwa Prus w Berlinie^[13]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Przement liczył 272 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 38 dymów (domostw)^[13]. Pod koniec XIX wieku Przemęt, nadal w powiecie babimojskim liczył 38 domostw i 453 mieszkańców^[3]. We wsi istniała wtedy m.in. parafia, poczta i gorzelnia^[3].

Po I wojnie światowej Przemęt znalazł się w Polsce. Od 1975 jest siedzibą gminy.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego^[5].

Zabytki

Zabytkowymi obiektami w Przemęcie jest założenie urbanistyczne z XIII-XIX wieku oraz obiekty sakralne^[14]:

cysterski zespół klasztorny z XVII wieku, w którego skład wchodzi kościół pw. św. Jana Chrzciciela z bogatym wyposażeniem. Poza kościołem ochronie podlegają również budynki klasztorne, ogród – dawny wirydarz i lipowa aleja
kościół parafialny pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła z poł. XVII wieku ze starszymi fragmentami i rokokowym wyposażeniem wnętrza
kościół cmentarny pw. św. Andrzeja z pocz. XIX wieku

Turystyka

Przemęt znajduje się na skraju Przemęckiego Parku Krajobrazowego^[5]. Wieś jest ważnym ośrodkiem turystyki wodnej: w Przemęcie rozpoczyna i kończy się kajakowy Szlak Konwaliowy^[5].

Przez miejscowość przebiega również Szlak Cysterski^[4] oraz pieszy szlak czarny Olejnica – Perkowo – Przemęt – Błotnica^[5].

Kościół św. Jana
Kościół św. Piotra i Pawła
Szkoła Podstawowa
ul. Opacka
ul. Jagiellońska
Pomnikowy jesion, ul. Klasztorna
Cysterski Szlak Rowerowy

Przypisy

↑ Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 czerwca 2015)].
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1059 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Przemęt (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 145 .
↑ ^a ^b Szlak Cysterski w Polsce. Szlak Cysterski, 2008. [dostęp 2016-07-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Alicja Dziewulska, Jan Maj: Kościan: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-149-6.
↑ Historisch statistisch topographische Beschreibung von Südpreußen
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62-63.
↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.
↑ "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, ss.468-469
↑ Jerzy Kwiatek: Polska – Urokliwy świat małych miasteczek. Wyd. 3. Warszawa: Sport i Turystyka MUZA SA, 2006, s. 448. ISBN 83-7319-993-4.
↑ ^a ^b Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 422-423. ISBN 83-7079-589-7.
↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
↑ ^a ^b ^c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 190.
↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 248. [dostęp 2016-03-06].

Bibliografia

Martin Sprungala: Die deutsche Klostersiedlung Mauche (Mochy) und das Primenter Land (in Großpolen/ Wielkopolska) – zwischen Ethnizität und Konfessionalität. Langwaden: 2000. ISBN 3-934551-08-4. (niem.).

[statnsp2011-1] Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 czerwca 2015)].

[2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1059 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[SgKP-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Przemęt (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 145 .

[szlakcysterski-4] Szlak Cysterski w Polsce. Szlak Cysterski, 2008. [dostęp 2016-07-03].

[WZKKościan1997-5] Alicja Dziewulska, Jan Maj: Kościan: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-149-6.

[6] Historisch statistisch topographische Beschreibung von Südpreußen

[7] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62-63.

[8] Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.

[KdW-9] "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, ss.468-469

[Kwiatek2006s448-10] Jerzy Kwiatek: Polska – Urokliwy świat małych miasteczek. Wyd. 3. Warszawa: Sport i Turystyka MUZA SA, 2006, s. 448. ISBN 83-7319-993-4.

[Łęcki1996s422-11] Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 422-423. ISBN 83-7079-589-7.

[12] Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.

[Bobrowicz-13] Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 190.

[nidWLK-14] Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 248. [dostęp 2016-03-06].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Wsie	Barchlin Biskupice Błotnica Borek Bucz Górsko Kaszczor Kluczewo Mochy Nowa Wieś Olejnica Osłonin Perkowo Popowo Stare Poświętno Radomierz Sączkowo Siekowo Siekówko Sokołowice Solec Solec Nowy Starkowo Wieleń
Osady	Bucz Nowy Dębina
Osady leśne	Przemęt-Leśniczówka Radomierz-Leśniczówka Święte Jezioro Wroniawy-Leśniczówka
Integralne części wsi	Brzeźniak Katarzynki Starkowo-Bambry Zaborowo
Nieistniejące osady	Wincentowo

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne