Przemysław Trojan

Przemysław Trojan
ps. „Skiba”
Data i miejsce urodzenia

22 sierpnia 1929
Pruszków koło Warszawy

Data i miejsce śmierci

18 listopada 2015
Nowe Grochale

Profesor nauk przyrodniczych
Specjalność: ekologia, zoologia (entomologia)
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski (1952)

Doktorat

1958 – nauki biologiczne
Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego

Profesura

1971

Polska Akademia Nauk
Status

zastępca sekretarza
Wydziału Nauk Biologicznych,
przewodniczący Komitetu Ekologii

Praca naukowo-dydaktyczna
Uczelnie wyższe i instytuty naukowe

SGGW w Warszawie
Muzeum i Instytut Zoologii
PAN w Warszawie,
Centrum Badań Ekologicznych PAN w Dziekanowie Leśnym

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Armii Krajowej Warszawski Krzyż Powstańczy Złoty Krzyż „Za Zasługi dla ZHP”
Zawiszacy” w czasie powstania warszawskiego (zob. fot. Przemysława Trojana w „Wypędzeni z Warszawy 1944. Losy dzieci”[1])
Pałac w Turwi – siedziba Stacji Badawczej Zakładu Badań Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN (obecnie IŚRiL PAN[2])
Grób prof. zw. dr hab. Przemysława Trojana na Cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie

Przemysław Trojan ps. „Skiba” (ur. 22 sierpnia 1929 w Pruszkowie koło Warszawy, zm. 18 listopada 2015 w Nowych Grochalach) – polski biolog (spec. zoologia-entomologia, ekologia) związany z SGGW w Warszawie oraz Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Życiorys

Okres przedwojenny

Urodził się w Pruszkowie, w rodzinie pracownika bankowego, po utracie tej pracy zatrudnionego w pruszkowskiej elektrowni. Matka wspomagała domowy budżet zajmując się hafciarstwem. Przemysław był pierwszym z trojga dzieci – miał młodszego brata (ur. 1936) i młodszą siostrę (ur. 1944). Przez 3 lata uczęszczał do szkoły podstawowej im. Józefa Piłsudskiego w Pruszkowie, a do klasy czwartej – w Brwinowie, gdzie rodzice zamierzali wybudować dom[3].

II wojna światowa

W chwili wybuchu wojny miał 10 lat; zapamiętał pierwsze niemieckie bombardowanie Brwinowa, które widział w czasie przyjęcia zorganizowanego z okazji imienin matki – Bronisławy (1 września 1939). W pierwszych latach okupacji (do 1942) mieszkał i uczył się w Pruszkowie. Był tam świadkiem wywożenia Żydów do obozów ze stacji kolejowej w Pruszkowie[3].

W roku 1942 rodzinę przeniesiono do Warszawy (do domu pruszkowskiej elektrowni przy ul. Śliskiej), gdzie Przemysław uczęszczał na tajne komplety w Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie. Od 1943 roku należał do „Szarych Szeregów”, w których najmłodsza grupa („Zawiszacy”) była przygotowywana do działań wywiadowczych i opanowywała sposoby bezpiecznego poruszania się po mieście (o przygotowywaniu powstania „Zawiszacy” nie byli informowani). W dniu wybuchu powstania (1 sierpnia 1944) Przemysław Trojan był zaskoczony widokiem Dywizji SS „Herman Göring” na ul. Pięknej. W czasie powstania budował barykady, gasił pożary, nosił prowiant dla walczących i pocztę. Służył w stopniu strzelca jako łącznik Kedywu (Kolegium B). Był świadkiem samosądu, który spotkał żandarma i gestapowca, rozpoznanych wśród jeńców ze zdobytej przez powstańców PAST-y[3][1]. Po kapitulacji powstania członkom rodziny udało się uniknąć wysiedlenia – zostali uwolnieni z obozu przejściowego w Pruszkowie dzięki pomocy znajomej Niemki[3].

Okres powojenny

W okresie powojennym rodzina przeniosła się do Gliwic, gdzie ojciec Przemysława został skierowany do pracy i otrzymał mieszkanie. Przemysław Trojan skończył gliwickie I Liceum Humanistyczne. Po maturze (1948) wrócił do Warszawy i rozpoczął studia biologiczne na Uniwersytecie Warszawskim, m.in. u zoologa, Tadeusza Jaczewskiego[3], które ukończył w roku 1952[4].

Z punktu widzenia naukowego rozwoju Przemysława Trojana było istotne, że w lata 50. XX w. były okresem, w którym profesorowie Kazimierz Petrusewicz i Kazimierz Tarwid tworzyli polską szkołę ekologiczną, z której wyszło wielu przyszłych profesorów ekologii[a].

Przemysław Trojan pracę zawodową rozpoczął już jako student, na stanowisku zastępcy asystenta na SGGW (1950–1954). W latach 1954–1958 pracował w Instytucie Zoologii PAN w Warszawie, gdzie kierował Pracownią Dipterologiczną, którą zorganizował. Stopień doktora uzyskał na Wydziale Biologii UW w roku 1958 na podstawie rozprawy pt. „Nisze ekologiczne ślepaków w Puszczy Kampinoskiej[5].

Po doktoracie objął stanowisko adiunkta w Instytucie Ekologii PAN w Warszawie i kierownika Stacji Badań Ekologicznych w Dziekanowie Leśnym. Otrzymał habilitację w roku 1963 na podstawie rozprawy „Koncepcja gatunku w rodzaju Tabanus L. w świetle praktyki taksonomicznej”[5], po czym pracował (kolejno) w stacji badawczej Zakładu Agroekologii w Turwi, jako kierownik Zakładu Agrotechniki (1963–1968), Uniwersytecie Śląskim (1972) i Instytucie Zoologii PAN[5]. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w roku 1971, a tytuł profesora zwyczajnego w roku 1982[4][5]. W latach 1973–1976 zajmował stanowisko profesora w Wyższej Szkole Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach, w latach 1982–1988 – stanowisko dyrektora Instytutu Ekologii PAN w Dziekanowie Leśnym, a w latach 1991–1999 był kierownikiem Pracowni Faunistyki w Instytucie Zoologii PAN w Warszawie[5] oraz wykładowcą na Studium Doktoranckim Wydziału Leśnego SGGW w Warszawie[5]. W okresie 1982–1999 prowadził badania jako stypendysta Museum für Naturkunde Uniwersytetu im. A. Humboldta w Berlinie i Muséum national d’Histoire naturelle w Paryżu[5].

Od 1961 roku należał do PZPR, od 1977 roku był lektorem w KC PZPR[6].

Był zastępcą sekretarza Wydziału Nauk Biologicznych PAN (1976–1982) i członkiem sekretariatu naukowego[3][5] oraz przewodniczącym Komitetu Ekologii PAN, członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody, Państwowej Rady Ochrony Przyrody i Rady Ekologicznej przy MON[5].

Na emeryturę przeszedł w roku 2000[5]. Pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (aleja 39, miejsce 83)[7].

Tematyka pracy naukowej

Zakres naukowych zainteresowań Przemysława Trojana obejmował obszary faunistyki i ekologii, a przede wszystkim problemy systematyki i zoogeografii muchówek (Diptera). W Zakładzie Agroekologii PAN w Turwi zajmował się m.in. produkcją i równowagą ekologiczną w agrocenozach, w tym biologicznymi metodami zwalczania szkodników roślin uprawnych w[5]. W Instytucie Zoologii PAN w Warszawie uczestniczył w tworzeniu i realizacji programów badań regulacji liczebności populacji szkodników w agrocenozach. Zajmował się również m.in. problemami populacji zwierząt w ekologii miasta, systematyką i ewolucją muchówek krwiopijne, różnorodnością struktur biocenoz, sukcesją ekologiczną fauny[5].

Był promotorem prac doktorskich[4]:

  • 1993 – Dariusz Iwan, Systematyka rodzaju Opatrinus Dejean, 1821 (Colepter–a, Tenebrionidae),
  • 1994 – Jolanta Wytwer, Powiązania faunistyczne Chilopoda środowisk leśnych i miejskich Mazowsza,
  • 2000 – Ewa Durska, Sukcesja wtórna zgrupowań zadrowatych (Diptera: Phoridae) borów świeżych Puszczy Białowieskiej.

Publikacje

Przemysław Trojan jest autorem pierwszego polskiego podręcznika akademickiego „Ekologia ogólna” (wznawianego 12 razy w okresie 1975–1980) oraz ponad 250 innych publikacji[5][8], w tym m.in. publikacji książkowych, np. [9][10]:

  • „Bioklimatologia ekologiczna”, PWN 1985 (3 wydania),
  • „Materiały Studialne: Socjalizm a globalne problemy współczesności”, Ossolinum 1987, ISBN 83-04-02653-8.
  • „Biblioteczka Przyrodnicza: Muchy i człowiek”, PWN 1958,
  • „Fauna Polski: Tabanidae – ślepaki (Insecta Diptera)”, PWN 1979, ISBN 83-01-00251-4.

Przez entomologów badających Diptera szczególnie cenione są wydawnictwa z serii „Klucze do oznaczania owadów Polski” i „Fauna Polski” (15 pozycji)[5].

Odznaczenia

  • Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
  • Krzyż Powstania Warszawskiego,
  • Krzyż Armii Krajowej,
  • Krzyż Zasługi dla Związku Harcerstwa Polskiego z Mieczami.

Uwagi

  1. Poza prof. P. Trojanem polską szkołę ekologiczną reprezentują m.in. profesorowie: Roman Andrzejewski, Alicja Breymeyer, Gabriela Bujalska-Grum, Eliza Dąbrowska-Prot, Joanna Gliwicz, Leszek Grum, Zdzisław Kajak.

Przypisy

  1. a b fot. Przemysław Trojan w roku 1944 (15 lat). ahm.1944.pl. [dostęp 2013-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-07)]. (pol.).
  2. Stacja badawcza w Turwi. [w:] Strona internetowa Instytutu Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN [on-line]. [dostęp 2013-05-06]. (pol.).
  3. a b c d e f Przemysław Trojan (rozmowa prowadzona przez Barbarę Pieniężną, Nowe Grochale, 26 lipca 2011 roku). [w:] Muzeum Powstania Warszawskiego; Archiwum Historii Mówionej [on-line]. ahm.1944.pl. [dostęp 2013-05-05]. (pol.).
  4. a b c Prof. zw. dr hab. Przemysław Trojan, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2013-05-07].
  5. a b c d e f g h i j k l m n Józef Banaszak (Instytut Biologii årodowiska UKW, Bydgoszcz): Sylwetki entomologów: Członkowie Honorowi Polskiego Towarzystwa Entomologicznego; 4. Prof. dr hab. Przemysław Trojan w 80. rocznicę urodzin. [w:] Wiadomości entomologiczne 28 (3), Poznań [on-line]. 2009. s. 201–207. [dostęp 2013-05-05]. (pol.).
  6. Kto jest kim w Polsce 1984. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 5. ISBN 83-223-2073-6.
  7. śp. Przemysław Trojan
  8. Results for au: Trojan, Przemysław. [w:] www.worldcat.org [on-line]. [dostęp 2013-05-07].
  9. Autor: Trojan, Przemysław. [w:] www w.bibliotece.pl [on-line]. [dostęp 2013-05-07]. (pol.).
  10. Wynik wyszukiwania > inauthor:'Przemysław Trojan’. [w:] www.google.pl [on-line]. [dostęp 2013-05-07].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

POL Krzyż Armii Krajowej BAR.svg
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .
CDC-Gathany-Aedes-albopictus-1.jpg
Asian tiger mosquito, Aedes albopictus, beginning its blood-meal
Turew pałac.jpg
Autor: KrejZii, Licencja: CC BY-SA 3.0
Turew, pałac Chłapowskich.
03 Harcerska Poczta Polowa Zawiszacy.jpg
Powstanie Warszawskie: Bracia Jeleniewiczowie "Żbik" i "Ryś" z Harcerskiej Poczty Polowej, kolporterzy prasy powstańczej na ulicy Tamka w sierpniu 1944. Bracia Jeleniewiczowie "Żbik" i "Ryś" Z Harcerskiej Poczty Polowej.
POL Warszawski Krzyż Powstańczy BAR.svg
Baretka: Warszawski Krzyż Powstańczy
Przemysław Trojan (grób) 01.jpg
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób prof. zw. dr hab. Przemysława Trojana na Cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie