Przestrzeń unormowana

Przestrzeń unormowanaprzestrzeń liniowa, w której określono pojęcie normy będące uogólnieniem pojęcia długości (modułu) wektora w przestrzeni euklidesowej.

Przestrzenie unormowane pojawiają się w różnych działach matematyki, jak np. analiza matematyczna, rachunek prawdopodobieństwa czy równania różniczkowe.

Podwaliną powstania teorii przestrzeni unormowanych stały się badania zainicjowane przez matematyków w pierwszej połowie XX w. nad przestrzeniami Banacha. Przestrzeniami Banacha są przestrzenie unormowane, takie że norma indukuje metrykę, przy czym metryka ta ma szczególną własność – jest zupełna.

Teoria przestrzeni unormowanych, szczególnie teoria przestrzeni Banacha, jest jedną z głównych gałęzi analizy funkcjonalnej.

Definicje: normy, przestrzeni unormowanej

Niech będzie przestrzenią liniową nad ciałem liczb rzeczywistych bądź zespolonych[a].
Odwzorowanie nazywa się normą w przestrzeni jeśli dla wszystkich elementów i skalarów spełnia następujące warunki[1]:

  1. niezdegenerowania
  2. dodatniej jednorodności
  3. nierówności trójkąta (podaddytywności)

Przestrzeń z określoną normą nazywa się przestrzenią unormowaną.

Uwagi

(1) Każde odwzorowanie spełniające warunek 2. spełnia również warunek

(2) Z tego powodu wielu autorów zamiast warunku 1. przyjmuje następujący warunek

Przykłady norm

Kule (koła) jednostkowe na płaszczyźnie dwuwymiarowej w sensie norm i

P-normy

W przestrzeniach współrzędnych lub można wprowadzić wiele norm. Niech

Funkcje postaci

są normami dla nazywanymi p-tymi normami.

Normę nazywa się normą euklidesową i oznacza po prostu o ile nie prowadzi to do nieporozumień.

Norma maximum

W przestrzeni można wyróżnić także normę maksimum zadaną wzorem

Jej oznaczenie jest zgodne z p-tymi normami w tym sensie, iż przy

Norma supremum

Jeżeli jest przestrzenią zwartą, to przestrzeń wszystkich rzeczywistych funkcji ciągłych, określonych na jest przestrzenią unormowaną (a nawet przestrzenią Banacha) z normą daną wzorem

Norma indukowana przez iloczyn skalarny

Tw. 1

Jeśli jest przestrzenią unitarną z iloczynem skalarnym to dla dowolnego wzór

definiuje normę w tej przestrzeni.

Df. 2

Normą generowaną (indukowaną) przez iloczyn skalarny nazywa się normę zdefiniowaną w oparciu o iloczyn skalarny.

Tw. 2 (tożsamość równoległoboku)

Normy generowane przez iloczyn skalarny spełniają tożsamość równoległoboku, tzn.

Tw. 3 (tożsamość polaryzacyjna)

Jeśli norma danej przestrzeni nie spełnia tożsamości równoległoboku, to nie można w niej wprowadzić iloczynu skalarnego; jeśli jednak spełnia ona tę tożsamość, to iloczyn skalarny zadany jest za pomocą następującej tożsamości polaryzacyjnej:

Równoważność norm

Df. 3 (równoważności norm)

Dwie normy przestrzeni liniowej nazywane są równoważnymi, gdy metryki przez nie generowane wyznaczają tę samą topologię.

Uwaga: Badanie równoważności norm sprowadza się z powyższej racji do badania równoważności metryk.

Tw. 4 (o równoważności norm)

Warunkiem koniecznym i wystarczającym równoważności norm w przestrzeni jest istnienie dwóch takich dodatnich liczb rzeczywistych które dla każdego elementu spełniają warunek

Tw. 5 (o zupełności norm)

Z powyższego wynika bezpośrednio, że:

Jeżeli dwie normy w danej przestrzeni są równoważne oraz jedna z nich jest zupełna (w sensie metryk przez nie indukowanych), to druga również jest zupełna.

Tw. 6

W skończeniewymiarowej (rzeczywistej bądź zespolonej) przestrzeni liniowej istnieje dokładnie jedna topologia liniowa – oznacza to, że wszystkie normy są takiej przestrzeni parami równoważne i zupełne.

Tw. 7

W każdej nieskończeniewymiarowej (rzeczywistej bądź zespolonej) przestrzeni liniowej można wprowadzić nieskończenie wiele parami nierównoważnych norm.

Przykłady przestrzeni unormowanych

(1) Przestrzenie należące do przestrzeni Banacha, np. przestrzenie Lp, przestrzenie Sobolewa, przestrzenie Hardy’ego.

(2) Każda podprzestrzeń liniowa przestrzeni Banacha, która nie jest domknięta, jest przestrzenią unormowaną (ale nie jest przestrzenią Banacha).

(3) Przestrzeń wszystkich ciągów liczbowych, których tylko skończenie wiele wyrazów jest niezerowych jest przestrzenią unormowaną, ale niezupełną (przestrzeń ta jest podprzestrzenią przestrzeni ).

(4) Przestrzeń funkcji całkowalnych w sensie Pettisa (o wartościach w przestrzeni nieskończeniewymiarowej) – to przestrzeń unormowana, ale niezupełna.

Norma a metryka i topologia

Metryka indukowana przez normę

W przestrzeni unormowanej wzór

dla definiuje metrykę na przestrzeni Mówimy, że norma indukuje metrykę.

Topologia indukowana przez normę

Topologia indukowana przez normę przestrzeni jest liniowa w tym sensie, że przestrzeń liniowa wraz z tą topologią tworzy przestrzeń liniowo-topologiczną (tzn. działania dodawania wektorów i działania mnożenia wektora przez skalar są ciągłe w sensie topologii produktowych, odpowiednio w i ), która jest ponadto lokalnie wypukła L standardową bazą lokalną otoczeń zera tej przestrzeni, złożoną z absolutnie wypukłych zbiorów domkniętych jest rodzina

kul domkniętych o środku w zerze i promieniu

Z drugiej strony, tzw. kryterium Kołmogorowa podaje warunek konieczny i wystarczający na to, aby w danej przestrzeni liniowo-topologicznej można było wprowadzić normę wyznaczającą wyjściową topologię przestrzeni (o przestrzeniach tego typu mówi się, że są normowalne): przestrzeń liniowo-topologiczna jest normowalna wtedy i tylko wtedy, gdy jest T1 oraz zawiera wypukłe i ograniczone otoczenie zera[2] (funkcjonał Minkowskiego wypukłego i ograniczonego otoczenia zera jest normą, która wyznacza wyjściową topologię przestrzeni).

Przestrzenie sprzężone i przestrzenie operatorów

Jeżeli jest dowolną przestrzenią liniową nad ciałem to przestrzeń funkcjonałów liniowych określonych na i o wartościach w oznacza się zwykle symbolem i nazywa przestrzenią sprzężoną algebraicznie do

W kontekście przestrzeni unormowanych rozważa się jednak częściej rodzinę tych funkcjonałów liniowych na nich określonych, które są ciągłe: tworzą one przestrzeń nazywaną przestrzenią sprzężoną topologicznie; w przestrzeni tej można w naturalny sposób wprowadzić normę operatorową. Na mocy twierdzenia Banacha-Steinhausa przestrzenie sprzężone do przestrzeni unormowanych są zawsze przestrzeniami Banacha (ograniczając się do przestrzeni nad ciałem liczb rzeczywistych bądź zespolonych), niezależnie od tego, czy przestrzeń jest zupełna.

Każdą przestrzeń unormowaną X można izometrycznie zanurzyć w drugą przestrzeń sprzężoną poprzez odwzorowanie

dane wzorem

Z twierdzenia Goldstine’a wynika, że obraz przestrzeni X poprzez odwzorowanie jest gęstym podzbiorem w sensie -topologii. Ważną klasę przestrzeni unormowanych stanowią przestrzenie refleksywne, tzn. te przestrzenie unormowane dla których odwzorowanie jest suriekcją. Przestrzeń jest przestrzenią Banacha niezależnie od tego czy X ma tę własność, a więc każda unormowana przestrzeń refleksywna jest automatycznie przestrzenią Banacha.

Z każdą parą przestrzeni unormowanych można stowarzyszyć przestrzeń wszystkich ciągłych operatorów liniowych W przestrzeni wprowadza się normę wzorem

Ostatnie dwie równości mają sens tylko w przypadku, gdy jest przestrzenią nietrywialną.

Pseudonorma. Przestrzeń pseudounormowana

Df. 3

Niech będzie przestrzenią liniową nad ciałem liczb rzeczywistych bądź zespolonych[a].
Odwzorowanie nazywa się pseudonormą w przestrzeni jeśli dla wszystkich elementów i skalarów spełnia następujące warunki:

  1. dodatniej jednorodności
  2. nierówności trójkąta (podaddytywności)

Uwaga:

Funkcję nie spełnia warunku 1-go (niezdegenerowania), określającego normę, tj. nie jest prawdą, że dla każdego

Df. 4 Przestrzeń z określoną pseudonormą nazywa się przestrzenią pseudounormowaną.

Zobacz też

Inne rodzaje przestrzeni:

Uwagi

  1. a b Niektórzy autorzy, jak na przykład Nicolas Bourbaki, podają ogólniejszą definicję przestrzeni unormowanej, dopuszczając by K było dowolnym pierścieniem waluacji z dzieleniem – nie jest to jednak powszechna praktyka.

Przypisy

  1. Norma, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-07-21].
  2. A. Kołmogorow, Zur Normierbarkeit eines allgemeinen topologischen linearen Raumes, Studia Math. vol. 5 (1934), s. 29–33.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Vector norms.svg
Autor: Esmil 19:52, 2 April 2006 (UTC), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Unit circles in R² in three different norms.