Przewiertniowate

Przewiertniowate

Wiciokrzew przewiercień
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	szczeciowce
Rodzina	przewiertniowate
Nazwa systematyczna
Caprifoliaceae Juss. 1789 Gen. Pl.: 210. 4 Aug 1789.

Przewiertniowate (Caprifoliaceae Juss.) – rodzina roślin okrytonasiennych z rzędu szczeciowców (Dipsacales). We współczesnym, szerokim ujęciu zalicza się tu 31 rodzajów z 890 gatunkami. Należą tu zarówno rośliny zielne, jak i krzewy i drzewa. Występują one głównie w Eurazji (Morinioideae, Zabelia) w Eurazji i Ameryce Północnej (Diervilloideaea, Caprifolioideae, Linnaeoideae), w Eurazji i Afryce (Dipsacoideae). Na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy rosną przedstawiciele podrodziny Valerianoideae^[2]. Do rodziny należy kilka gatunków jadalnych (roszpunka warzywna, jagoda kamczacka, Valeriana cornucopiae), stosowanych w przemyśle perfumeryjnym (nardostachys, wiciokrzew), w ziołolecznictwie (kozłek lekarski, nardostachys), liczne gatunki wykorzystywane są jako rośliny ozdobne, ze względu na efektowne i wonne kwiaty, czasem także barwne owoce (np. wiciokrzew, śnieguliczka, krzewuszka, kolkwicja, świerzbnica, szczeć, pierzogłówka, driakiew, ostrogowiec)^[3].

Kwiaty krzewuszki cudownej

Śnieguliczka biała

Zimoziół północny

(c) Enrico Blasutto z włoskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Kwiatostan świerzbnicy polnej

Kozłek lekarski

Morfologia

Pokrój

Rośliny zielne (jednoroczne, dwuletnie i byliny), także pnącza, krzewy i drzewa^[3].

Liście

Pojedyncze, pierzasto wcinane i pierzasto złożone, wyrastające naprzeciwlegle lub w okółkach, o nasadzie siedzącej, czasem obejmującej łodygę, lub ogonkowe. Przylistków zwykle brak (wyjątkiem jest Leycesteria). Często występuje zróżnicowanie kształtu liści rozwijających się na pędach wegetatywnych i generatywnych^[3].

Kwiaty

Zebrane we wsparte przysadkami wierzchotkowe kwiatostany proste lub złożone, nierzadko skupione w główki. Często występują listki okrywy. Kwiaty zwykle mniej lub bardziej grzbieciste, rzadziej promieniste. Zwykle obupłciowe, choć czasem funkcjonalnie jednopłciowe. Kielich jest zrosłodziałkowy i zwykle trwały, złożony z 4–5 działek (rzadko 2 lub 3). Korona kwiatu składa się zwykle z 5 zrośniętych płatków (rzadko bywa ich 3 lub 4)^[3]. Na płatkach znajdują się miodniki^[2]. Pręciki w liczbie od 1 do 5 przyrośnięte są do rurki korony. Czasem dwa pręciki są dłuższe od innych (są dwusilne), czasem dwa pręciki wykształcają się jako płonne prątniczki (Morina). Pylniki łączą się z nitką pręcika od tyłu i otwierają podłużnymi pęknięciami. Zalążnia jest dolna, czasem wpół dolna i tworzy ją najczęściej 5 (rzadko od 2 do 8) owocolistków. Szyjka słupka jest pojedyncza. Znamię jest główkowate, ścięte, z jedną do pięciu łatek^[3].

Owoce

Niełupki, torebki, jagody lub pestkowce^[3].

Systematyka

Przez długi czas w systemie Cronquista (1981) wyodrębniane były w rzędzie szczeciowców Dipsacales dobrze rozpoznawalne i odrębne rodziny: piżmaczkowate Adoxaceae, przewiertniowate Caprifoliaceae sensu stricto, szczeciowate Dipsacaceae i kozłkowate Valerianaceae. Badania molekularne wykazały jednak, że dwie ostatnie z tych rodzin są zagnieżdżone w obrębie parafiletycznych w tradycyjnym ujęciu przewiertniowatych. Dla uzyskania monofiletycznych rodzin z przewiertniowatych wyodrębniono w osobne rodziny dierwillowate Diervillaceae, raźniowate Morinaceae i zimoziołowate Linnaeaceae. Takie ujęcie obowiązywało w systemie APG I (1998). W systemie APG II (2003) dopuszczono opcjonalnie połączenie wszystkich rodzin z wyjątkiem piżmaczkowatych w przewiertniowate Caprifoliaceae sensu lato. W systemie APG III z 2008 i APG IV z 2016 występuje już tylko rodzina Caprifoliaceae w szerokim ujęciu. Za takim rozwiązaniem przemiawia m.in. problematyczna pozycja niektórych rodzajów (zwłaszcza Heptacodium łączonego prowizorycznie z Caprifolioideae i Zabelia sytuowanego blisko Morina)^[3].

Pozycja systematyczne w rzędzie szczeciowców^[2]

Klasyfikacja systematyczna w obrębie rodziny^[2][4]

Diervilloideae Rafinesque

• Diervilla Miller – dierwilla, zadrzewnia
• Weigela Thunberg – krzewuszka

Caprifolioideae Eaton – przewiertniowe

• Heptacodium Rehder – heptakodium
• Leycesteria Wallich
• Lonicera L. – wiciokrzew
• Symphoricarpos Duhamel – śnieguliczka
• Triosteum L. – goryczyn

Linnaeoideae Rafinesque – zimoziołowe

• Abelia R. Brown – abelia
• Diabelia Landrein
• Dipelta Maximowicz – dwutarczka
• Kolkwitzia Graebner – kolkwicja
• Linnaea L. – zimoziół
• Vesalea Martens & Galeotti

Morinoideae

• Acanthocalyx (de Candolle) van Tieghem
• Morina L. – morina, raźnia, moryna
• Zabelia (Rehder) Makino

Dipsacoideae Eaton – szczeciowe

• Cephalaria Roem. & Schult. – głowaczek
• Dipsacus L. – szczeć
• Knautia L. – świerzbnica
• Pterocephalus Adanson – pierzogłówka
• Scabiosa L. – driakiew
• Succisa Haller – czarcikęs
• Succisella Beck – czarcikęsik
• Triplostegia de Candolle

Valerianoideae Rafinesque – kozłkowe

• Centranthus de Candolle – ostrogowiec
• Nardostachys de Candolle – nardostachys
• Patrinia de Jussieu – patrynia
• Valeriana L. – kozłek
• Valerianella Miller – roszpunka

Przypisy