Przewodziszowice
część Żarek | |
Pozostałości strażnicy | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Miasto | |
W granicach Żarek | 29 luty 1956 |
SIMC | 0932695 |
Strefa numeracyjna | 34 |
Kod pocztowy | 42-310 |
Tablice rejestracyjne | SMY |
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
50°38′25″N 19°23′04″E/50,640278 19,384444 | |
Portal Polska |
Przewodziszowice – część miasta Żarki w województwie śląskim, w powiecie myszkowskim, do 1956 samodzielna wieś. Znajduje się na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej, w pobliżu Szlaku Orlich Gniazd.
Przewodziszowice są częścią Żarek, nr TERYT: 0932695[1], nie są jednak wydzieloną jednostką pomocniczą[2]. Położone są na północny wschód od Leśniowa[3].
Nazwa
Nazwa wsi jest nazwą patronimiczną utworzoną przez dodanie przyrostka -owice do nazwy osobowej Przewodzisz, która z kolei związana jest genetycznie z wyrazami przewód, przewoda, też przewodzić (psł. *pervoditi) w znaczeniu ‘prowadzić, wieść’[4].
Historia
Po raz pierwszy wzmiankowana w źródłach w 1382 roku[5] w formie Przewodischowicze[4].
Od XIV wieku istniała tutaj strażnica Przewodziszowice[6], zbudowana bądź na polecenie króla Kazimierza Wielkiego, bądź księcia opolskiego Władysława[7]. Przewodziszowice w ostatnich dekadach XIV wieku wchodziły w skład jego ziem lennych, następnie nadał je jako uposażenie klasztorowi paulinów na Jasnej Górze. W latach 1424–1444 wieś wraz z zamkiem należały do burgrabiego będzińskiego, słynnego rozbójnika Mikołaja Kornicza zwanego Siestrzeńcem[3][7]. Strażnica popadła w ruinę na przełomie XV i XVI wieku[7].
W XVIII wieku wieś należała do rodu Męcińskich. W 1770 Józef Męciński nadał wieś paulinom, których sprowadził do pobliskiego Leśniowa, jednak już w 1781 Przewodziszowice powróciły w ręce Męcińskich[3]. W pierwszej połowie XIX wieku wieś, jako część tzw. dominium żareckiego, należała do Piotra Steinkellera[8].
Od 1954 wieś była częścią gromady Zawada, z której została wyłączona uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie, i z dniem 29 lutego przyłączona do miasta Żarki[9].
W 1953, 1954, 1966 i 1985 na terenie Przewodziszowic prowadzone były badania archeologiczne. W 1960 ruiny strażnicy zostały wpisane do rejestru zabytków (nr rej.: 427/60 z 18.03.1960 oraz 120/76/A z 1.03.1978)[6].
Obiekty
Na terenie Przewodziszowic znajduje się osiem stanowisk archeologicznych, w tym ruiny strażnicy, zaś ostaniec który nad nimi góruje, jest najwyższym wzniesieniem Płaskowzgórza Częstochowskiego (423 m n.p.m.)[3].
Ponadto położone są tu formacje skalne: Duże Rajce, zwane też Skałami Rajcy (ze schronem Studnia w Skałach Rajcy)[10][11], Skałki, czy ostaniec Przy Brzozie.
Przewodziszowickie skały są obiektami wspinaczki skalnej[12].
Szlaki turystyczne
Przez Przewodziszowice przebiega Jurajski Rowerowy Szlak Orlich Gniazd[13] (czerwony i czarny), Szlak Warowni Jurajskich (niebieski), Szlak Żarecki (żółty) oraz Transjurajski Szlak Konny PTTK[14].
Szlak pieszy pomiędzy Przewodziszowicami a Czatachową prowadzi przez niewielką piaszczystą pustynię[3].
Przypisy
- ↑ Urzędowy wykaz nazw miejscowości. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2018-12-08].
- ↑ Osiedla miasta Żarki. Biuletyn Informacji Publicznej – Miasto i Gmina Żarki. [dostęp 2018-12-08].
- ↑ a b c d e Przewodziszowice. Informator Turystyczny – Jura. [dostęp 2018-12-08].
- ↑ a b Nazwy miejscowe Polski : historia, pochodzenie, zmiany. pod red. Kazimierza Rymuta i Barbary Czopek-Kopciuch. T. 9, Po-Q. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2013, s. 318. ISBN 978-83-64007-04-0.
- ↑ Kalendarium. Urząd Miasta i Gminy Żarki. [dostęp 2018-12-08].
- ↑ a b Rejestr zabytków. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2018-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-15)].
- ↑ a b c Przewodziszowice. Ruiny strażnicy. Zamki Polskie. [dostęp 2018-12-08].
- ↑ Jarosław Durka: Kariera i upadek Piotra Antoniego Steinkellera (1799-1854). Academia.edu. [dostęp 2018-12-08].
- ↑ Uchwała Nr 14/55 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 31 sierpnia 1955 r. w sprawie zmiany granic gromady Zawada i miata Żarki w powiecie myszkowskim; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 marca 1956 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 531 sierpnia 1955 r. dotyczących zmian w podziale administracyjnym na gromady (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 28 marca 1956 r., Nr. 2, Poz. 5). Śląska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2021-04-21].
- ↑ Skały Rajcy Przewodziszowice. Turystyka Żarki. [dostęp 2018-12-08].
- ↑ Studnia w Skałach Rajcy. [w:] Jaskinie Polski [on-line]. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy. [dostęp 2018-12-08].
- ↑ Przewodziszowice. Portal Górski. [dostęp 2018-12-08].
- ↑ Jurajski Szlak Rowerowy „Orlich Gniazd”. Szlak Orlich Gniazd. [dostęp 2018-12-08].
- ↑ Szlaki turystyczne. Urząd Miasta i Gminy Żarki. [dostęp 2018-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-09)].
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
- N: 51.1617 N
- S: 49.2956 N
- W: 17.8872 E
- E: 20.0559 E
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Author
Autor: Łukasz Śmigasiewicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Przewodziszowice, ruiny strażnicy, XIV
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Myszków County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 50.71 N
- S: 50.49 N
- W: 19.04 E
- E: 19.65 E
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Skałki w Przewodziszowicach
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ostaniec przy brzozie w Przewodziszowicach
Autor: Łukasz Śmigasiewicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Przewodziszowice, ruiny strażnicy, XIV