Przyłbica

Przyłbica

Przyłbica – rodzaj hełmów zamkniętych wyposażanych w podnoszoną zasłonę twarzy w formie profilowanej płyty. Przyłbice cieszyły się szczególną popularnością w XIV-XVII w. wśród ciężkiej jazdy (zwłaszcza rycerstwa)^[1].

Budowa

Przyłbica z zasłoną typu „psi kaptur”

Przyłbica wyewoluowała z basinetu poprzez dodanie do jego dzwonu podnoszonej zasłony^[a]. We wczesnej formie posiadała najczęściej silnie stożkowaty dzwon ułatwiający ześlizgiwanie się cięć zadawanych bronią białą. W późniejszej formie dzwony przyłbic przybierały kształt bardziej opływowy (często zwieńczany grzebieniem), a także wyposażane były w bardziej zaawansowane elementy jak np. rozpinane policzki (zob. armet)^[2].

Zasłony przyłbic przybierały różnorakie formy, przy czym najczęściej starano się profilować je tak aby ułatwiały ześlizgiwanie się pchnięć (szczególnie zadawanych kopią). Pod koniec XIV wieku upowszechniła się przyłbica o wydłużonej zasłonie twarzy, mająca kształt półkolisty lub szpiczasty (przypominający psi pysk; czasem można się spotkać z niemiecką nazwą Hundsgugel – dosłownie „psi kaptur”)^[2].

Zastosowanie

Przyłbic używała głównie ciężka jazda^[2], po pierwsze z racji wysokiego kosztu, po drugie konstrukcji mającej zapewnić dobrą ochronę w czasie walki na kopie. Do walki pieszej wielu rycerzy podnosiło zasłonę, co zapewniało lepszą widoczność.

Przyłbica zniknęła z pól bitewnych wraz z rycerstwem w ciągu wieku XVI, jednak nieco dłużej znajdowała zastosowanie jako hełm turniejowy oraz paradny (na przykład jako część zbroi królewskich).

Przyłbica we frazeologii polskiej

Współcześnie przyłbica jest często błędnie utożsamiana z samą zasłoną, która była jedynie elementem tego hełmu^[3][4].

Jako że przyłbica to hełm z ruchomą zasłoną, a nie sama zasłona, wyrażenie „walczyć z podniesioną przyłbicą” uznawane jest za błędne przez część normatywistów, którzy opowiadają się za formą „walczyć z otwartą przyłbicą”, czyli z podniesioną zasłoną. Taki sposób walki był uważany podczas pojedynków w szrankach za wyjątkowo odważny, czy wręcz szalony, gdyż kopie przy uderzeniu rozpadały się na ostre drzazgi, które mogły zranić oczy lub nawet zabić.

Z czasem przeniesiono to powiedzenie na ludzi występujących w jakiejś sprawie jawnie, otwarcie, nic nie ukrywając^[5]. Prawdopodobnie w XIX wieku, w epoce mody na średniowiecze, w jednej z licznych powieści romantycznych przekręcono ten idiom (być może doszło do kontaminacji pod wpływem wyrażenia „z podniesionym czołem”) i dziś używany jest on także w tej zniekształconej wersji. Kwestionowana forma zadomowiła się jednak na tyle mocno w polszczyźnie, że słowniki ją sankcjonują^[5].

„Przyłbicą ochronną” nazywane są obecnie urządzenia chroniące twarz przed zarażeniem wirusem podczas występowania pandemii COVID-19^[6].

Uwagi

Przypisy