Przytulia
 Morfologia (przytulia biała i właściwa) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | przytulia | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Galium L. Sp. Pl. 105. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
.jpg)
Przytulia (Galium L.) – rodzaj roślin z rodziny marzanowatych. Należy do niego ponad 600 gatunków[5][6]. Rośliny szeroko rozprzestrzenione na świecie, zwłaszcza w strefie zwrotnikowej i umiarkowanej, ale też arktycznej, w tropikach występują głównie na obszarach górskich[6]. 145 gatunków występuje w Europie, 100 w Turcji[7]. W Polsce 22 gatunków z tego rodzaju występuje jako taksony rodzime, cztery lub pięć (G. rubioides ma niepewny status) dalszych są zadomowionymi antropofitami, kilka przejściowo dziczeje[8].
Morfologia i biologia
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne lub byliny, czasem drewniejące u nasady (półkrzewy)[6]. Pędy zwykle wiotkie, zazwyczaj pokładające się lub wspinające[6], osiągające do 3 m długości[7]. Pędy często szorstkie i czepne z powodu haczykowatych włosków[6].
- Liście
- Naprzeciwległe, wraz z liściopodobnymi przylistkami zebrane w okółki po 4–6 lub więcej. Zwykle siedzące, rzadko krótkoogonkowe. Zwykle z pojedynczą wiązką przewodzącą, czasem z większą ich liczbą lub użyłkowate pierzasto[6].
- Kwiaty
- Skupione w szczytowe lub wyrastające w kątach górnych liści wierzchotki dwuramienne, tworzące kwiatostany złożone wiechokształtne lub główkokształtne, rzadko kwiatostany silnie zredukowane, nawet i do pojedynczych kwiatów. Przysadek zwykle brak, zwłaszcza na dalszego rzędu rozgałęzieniach kwiatostanu. Brak podkwiatków. Kwiaty są zwykle obupłciowe, rzadko jednopłciowe i najczęściej drobne[6]. Działki kielicha cztery[7], bardzo drobne lub całkiem zredukowane[6]. Płatki korony cztery, rozpostarte kołowo, rzadko lejkowate lub dzwonkowate. Koloru białego, żółtego, zielonkawego, rzadziej różowe, czerwone do ciemnoczerwonych. Pręciki w takiej samej liczbie jak płatki korony – cztery (rzadko 3 lub 5), zrośnięte z płatkami u ich nasady. Zalążnia z dwóch komór złożona, jajowata, podługowata lub kulista, naga do brodawkowanej i owłosionej haczykowatymi włoskami. Słupek o znamieniu rozwidlonym[6].
- Owoce
- Na szypułkach czasem wydłużających się w czasie owocowania. Rozłupnia rozpadająca się na dwie jednonasienne rozłupki, kulistawe do podługowatych, nagie lub okryte włoskami, także haczykowatymi. Owoce zwykle suche, czasem gąbczaste lub jagodopodobne[6].
Systematyka
Rodzaj z rodziny marzanowatych Rubiaceae, w obrębie której reprezentuje podrodzinę Rubioideae i plemię Rubieae[6][4]. Rodzaj problematyczny, ponieważ wyróżniony został w stosunku do innych z plemienia na podstawie cech morfologicznych, podczas gdy filogeneza całej grupy dzieli ją na linie rozwojowe, w których cechy uznawane dotąd za diagnostyczne nie odzwierciedlają wspólnego pochodzenia. Karol Linneusz wyróżnił rodzaj Galium od przedstawicieli rodzaju marzanka Asperula na podstawie jednej cechy morfologicznej – istnienia rurki w kwiecie lejkowatym lub dzwonkowatym u Asperula i niemal płaskiej korony u Galium. Ponieważ cecha ta nie odpowiada relacjom filogenetycznym, część gatunków została przeniesiona między tymi rodzajami (np. dawna marzanka wonna (Asperula odorata L.) to obecnie przytulia wonna (Galium odoratum (L.) Scop.)). Z kolei rodzaj przytulinka (Cruciata) wyodrębniony został na podstawie takich cech jak wytwarzanie kwiatostanów tylko w kątach liści w węzłach środkowych i dolnych pędu (wierzchołek pędu jest wegetatywny – u przytulii kwiatostany rozwijają się na szczycie pędu i w kątach górnych liści), poza tym u roślin tych kwiatostan nie jest dłuższy od międzywęźla i liści, co występuje u przedstawicieli rodzaju Galium. Niezależnie od braku odzwierciedlenia relacji filogenetycznych przez podział na rodzaje w obrębie plemienia – utrzymywana jest w jego obrębie tradycyjna klasyfikacja[6].
- Gatunki flory Polski[8]
Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[9]
- przytulia bagienna Galium uliginosum L.
- przytulia biała Galium album Mill.
- przytulia błotna Galium palustre L.
- przytulia cukrowa Galium saccharatum All. ≡ Galium verrucosum Huds. – efemerofit
- przytulia czepna Galium aparine L.
- przytulia fałszywa Galium spurium L. – antropofit zadomowiony
- przytulia hercyńska Galium saxatile L.
- przytulia krakowska Galium cracoviense Ehrens
- przytulia lepczyca Galium rivale (Sibht & Sm.) Griseb.
- przytulia leśna Galium sylvaticum L.
- przytulia nierównolistna Galium anisophyllon Vill.
- przytulia okrągłolistna Galium rotundifolium L.
- przytulia pospolita Galium mollugo L.
- przytulia północna Galium boreale L.
- przytulia rozesłana Galium humifusum M. Bieb. – efemerofit
- przytulia ruska Galium ruthenicum Willd. ≡ Galim verum subsp. verum
- przytulia Schultesa Galium schultesii Vest ≡ Galium intermedium Schult.
- przytulia sina, marzanka sina Galium glaucum L. – antropofit zadomowiony
- przytulia stepowa Galium valdepilosum Heinr. Braun
- przytulia sudecka Galium sudeticum Tausch
- przytulia szerokolistna Galium rubioides L.
- przytulia szorstkoowockowa Galium pumilum Murray.
- przytulia śródziemnomorska Galium parisiense L. – efemerofit
- przytulia taurydzka Galium taurinum (L.) Scop. ≡ Asperula taurina L. – antropofit zadomowiony
- przytulia trójdzielna Galium trifidum L.
- przytulia trójrożna Galium tricornutum Dandy – antropofit zadomowiony
- przytulia wielkoowockowa Galium verrucosum Huds. – efemerofit
- przytulia Wirtgena Galium wirtgenii F.W. Schultz ≡ Galium verum subsp. wirtgenii (F.W.Schultz) Oborny
- przytulia właściwa Galium verum L.
- przytulia wonna Galium odoratum (L.) Scop.
- przytulia wydłużona Galium elongatum C. Presl
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-05-27] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-03].
- ↑ a b Genus: Galium L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-07-28].
- ↑ Galium. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2018-07-27].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Tao Chen & Friedrich Ehrendorfer: Galium Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-28].
- ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 217. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 86-87, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Galium L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-14].
Media użyte na tej stronie
Autor: Alvesgaspar, Licencja: CC BY-SA 3.0
A Galium aparine (Cleavers or Goosegrass).
Autor: Tsungam, Licencja: CC BY-SA 3.0
Waldmeister (Galium odoratum) im Naturschutzgebiet Silberbachtal mit Ziegenberg, Horn-Bad Meinberg, Kreis Lippe
Galium album Mill. / Galium verum L. s. str.
- Original Caption
- 1. Ein weisses Labkraut, Galium cf. erectum
- 2. Echtes Labkraut, Galium verum