Przywilej lokacyjny Poznania

Przywilej lokacyjny Poznania – prawo lokacyjne miasta Poznania nadane 23 kwietnia 1253 przez księcia wielkopolskiego Przemysła I i jego brata Bolesława Pobożnego[1][2]. Dokument ten ulokował miasto na prawie magdeburskim, na lewym brzegu rzeki Warty[1]. Znany jest tylko z odpisów (oryginał nie zachował się). Zapoczątkował on proces integracji Poznania i okolic w jeden organizm miejski. Sam proces lokacji powierzono Tomaszowi z Gubina[3].

Nowe miasto powstało w pobliżu osady przy kościele św. Gotarda, którą Przemysł uzyskał w roku 1244 od biskupa poznańskiego Bogufała II w zamian za osadę przy kościele św. Wojciecha[4].

Powstała tu nowa warownia, siedziba władców Wielkopolski - na górze nazywanej górą Przemysła stanął poznański zamek, do którego władcy przenieśli się z Ostrowa Tumskiego[4]. Zamek był od 1295 również siedzibą króla Polski[5]. W kolejnych latach wzniesiono także mury miejskie[6].

Wytyczono również centralny plac miasta - kwadratowy Stary Rynek przeznaczony do celów handlowych i publicznych[1][4] (o wymiarach 140 x 140 m i powierzchni 2 hektarów[4]), na którym stanęły: centralnie Ratusz oraz Waga Miejska, a także kramy kupieckie, sukiennice i pręgierz[4]. Z każdej strony rynku wytyczono po 3 ulice (razem było ich 12)[4]. Prowadziły one do bram miejskich, lub kończyły się ślepo przy murach[4]. Między poszczególnymi ulicami wzniesiono po 8 domów. Powstał też kolejny symbol niezależności miasta - Bazylika Matki Bożej Nieustającej Pomocy, św. Marii Magdaleny i św. Stanisława Biskupa w Poznaniu[7]. Przy niej została erygowana pierwsza szkoła (poza katedralną), a także powstał najstarszy cmentarz miejski.

Dokument z roku 1253 przyznawał szereg przywilejów nowemu miastu. Poznań uzyskał samorząd i niezależność sądowniczą (szerszą niż później otrzymały niektóre inne miasta, na przykład Kraków).

Przywilej lokacyjny Poznania określił też prawa i obowiązki mieszczan poznańskich i uprawnienia zarządcy (wójta)[4]. Osadnicy, którzy zdecydowali się osiąść w mieście, zostali zwolnieni na osiem lat od wszelkich danin, podatków, ceł i innych opłat w oktawie św. Dominika. Otrzymali oni również przywilej użytkowania rzeki Warty na długości 1 mili wraz z oboma jej brzegami. Mogli łowić w niej ryby i postawić młyny, przy czym książę zastrzegł sobie prawo do postawienia jednego młyna w miejscu, które sam wybierze. Obywatelom Poznania nadano prawo magdeburskie i zagwarantowano wolność sądową, tzn. mogli być sądzeni wyłącznie przez wójta i ławę miejską bez udziału jakiegokolwiek urzędnika książęcego i przedstawiciela szlachty. Książę zrzekał się prawa do parceli wewnątrz miasta i na przedmieściach. Mieszczanie poznańscy byli zwolnieni ze służby wojskowej na rzecz księcia w przypadku wyprawy poza granice kraju, byli jednak zobowiązani do obrony miasta. Książę obiecał zatrudnić i utrzymać czterech strażników i dwóch kuszników, którzy mieli zaprowadzić porządek w mieście. Mieszczanie otrzymali prawo do nieograniczonego i bezpłatnego wyrębu lasów wokół Poznania w celu pozyskania budulca. Wreszcie obywatele Poznania mieli prawo do zbudowania własnego kościoła parafialnego, a książę nadał miastu na własność następujące wsie podmiejskie: Rataje, Żegrze, Piotrowo, Starołękę, Minikowo, Spytkowo, dwie wsie Wierzbice (dzisiejsza Wilda), Jeżyce, Pęcław[8], Niestachów, Piątkowo, Szydłów, dwie wsie Winiary (jedna zamieszkana przez kmieci, druga przez chałupników), Bogucin i Umultowo. Mieszczanie otrzymali prawo do użytkowania pastwisk w wyżej wymienionych wsiach[4].

Wójt miał prawo do określonej części dochodów z opłat sądowych i zasądzonych kar oraz dwóch kramów w mieście, a także mógł użytkować 30 łanów łąk na przedmieściach[4]. Miał też prawo do sądzenia obywateli Poznania, rozstrzygania wszelkich sporów na terenie miasta i ścigania przestępstw dokonanych w mieście i na przedmieściach[4].

Zakres przywilejów był w kolejnych latach poszerzany.

Przypisy

  1. ↑ a b c Lokacja Poznania na prawie magdeburskim - Muzeum Historii Polski, muzhp.pl [dostęp 2019-12-29] (pol.).
  2. ↑ Przywilej lokacyjny Poznania, Wikiźródła [dostęp 2019-12-29].
  3. ↑ Księga Pamiątkowa Miasta Poznania- Przegląd dziejów miasta Poznania, Nakładem Magistratu Stołecznego Miasta Poznania, Poznań, 1929, s. 35
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Sebastian Borkowski, LOKACJA POZNANIA NA PRAWIE NIEMIECKIM W 1253 R., Miastopoznaj.pl [dostęp 2019-12-29] (pol.).
  5. ↑ ZAMEK KRÓLEWSKI W POZNANIU, www.zamkipolskie.com [dostęp 2019-12-29].
  6. ↑ Średniowieczne mury miejskie - Odkryj Poznań - Poznan.pl, www.poznan.pl [dostęp 2019-12-29] (pol.).
  7. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Zabytki w Polsce, rejestr zabytków – zestawienia zabytków nieruchomych.
  8. ↑ Pęcław - Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, www.slownik.ihpan.edu.pl [dostęp 2019-12-30].