Psilocybe

Łysiczka
Ilustracja
Łysiczka lancetowata (Psilocybe semilanceata)
Systematyka
Domenaeukarionty
Królestwogrzyby
Typpodstawczaki
Klasapieczarniaki
Rządpieczarkowce
Rodzinapodziemniczkowate
Rodzajłysiczka
Nazwa systematyczna
Psilocybe (Fr.) P. Kumm.
Führ. Pilzk.: 21, 71 (Zwickau, 1871)
Typ nomenklatoryczny

Psilocybe semilanceata (Fr.) P. Kumm. 1871

Łysiczka czeska (Psilocybe bohemica)
Psilocybe mexicana
Psilocybe subaeruginascens
Łysiczka zapotecka (Psilocybe zapotecorum)

Psilocybe (Fr.) P. Kumm.), łysiczka – rodzaj grzybów należący do rodziny Hymenogastraceae[1].

Charakterystyka

Saprotrofy wytwarzające owocniki złożone z kapelusza i trzonu. Kapelusze owocników są higrofaniczne, nagie lub z kosmkowatymi pozostałościami osłony, o lepkiej lub mazistej powierzchni. Hymenofor blaszkowy, blaszki szeroko przyrośnięte do trzonu, o regularnej tramie, po dojrzeniu owocników zabarwione czarno-brązowo. Trzony owocników mają suchą powierzchnię i przeważnie pozbawione są pierścienia. U niektórych gatunków miąższ po skaleczeniu przebarwia się niebiesko. Charakteryzują się one zawartością substancji psychoaktywnych: psylocybiny i psylocyny, a czasem także baeocybiny i norbaeocybiny. Zarodniki łysiczek są elipsoidalne lub lekko kanciaste, o gładkiej powierzchni, z obecną porą rostkową. Wysyp zarodników jest barwy ciemnoliliowo-brązowej lub ciemnobrązowej[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Takson Psilocybe został zdiagnozowany przez Eliasa Friesa w pierwszym tomie Systema mycologicum z 1821, w randze plemienia należącego do rodzaju Agaricus:

   Trib. XXXIV. PSILOCIBE.
   Coprini spec. Pers. syn. p. 407. Pratella Gymn. Nees Syst. p. 209.
   CHAR. Velum marginale, tenue, flocculosum, fugacissimum. Stipes cavus, raro junior farctus, tenax, æqualis, subfibrillosus, sæpe viscidus, e conico l. convexo expansus, a stipite subdiscretus. Lamellæ latiusculæ. Substantia tenax, persistens, numquam deliquescens.
   Obs. Tribus naturalissima, a Ψιλος & κυβη dicta. Species plurimæ terresters, loca pinguia l. paludosa incolentes, solitariæ l. gregariæ, minores, persistentes, non cibariæ, valde variantes; hinc pauciores tantum distinguere ausus sum. (A. arvatis, inquilin.)

Nazwa systematyczna Psilocybe została nadana ze względu na gładką powierzchnię kapeluszy owocników i oznacza łysą (gr. psilos) głowę (gr. kubê). Do rangi rodzaju został przeniesiony przez Paula Kummera w Der Führer in die Pilzkunde z 1871. Wyniki badań filogenetycznych prowadzonych m.in. przez Jeana-Marca Moncalvo, które opublikowano w 2002 wskazują, że jest to takson polifiletyczny. Wyróżniają się w nim dwa, wyraźnie odrębne klady. Pierwszy z nich obejmuje przebarwiające się niebiesko grzyby psychoaktywne i jest on siostrzany dla rodzaju hełmówka (Galerina). Drugi klad, do którego należy gatunek typowy, zawiera gatunki pozbawione tych cech i jest spokrewniony głównie z rodzajem Melanotus, a także łuszczakami (Kuehneromyces) i grzybami z rodzaju Phaeogalera. Do 2010 formalnie nie dokonano takiego podziału systematycznego i zakłada się, że jest to jeden rodzaj, zaliczany według kodeksu Index Fungorum do rodziny Strophariaceae (ze względu na cechy zarodników i skórki kapelusza)[3][4].

W wyniku badań genetycznych z rodzaju został wydzielony drugi Deconica którego gatunki nie zawierają psylocybiny. Jako że stary gatunek typowy Psilocybe montana jej nie zawierał, został do niego przeniesiony oraz ustanowiony nowym gatunkiem typowym. W rodzaju Psilocybe jego miejsce zajął Psilocybe semilanceata[5].

Synonimy[6]

Agaricus subgen. Deconica W.G. Sm., Agaricus subgen. Stropharia Fr., Agaricus trib. Hypholoma Fr., Agaricus trib. Psilocybe Fr., Cytophyllopsis R. Heim ex R. Heim, Deconica (W.G. Sm.) P. Karst., Delitescor Earle, Galeropsina Velen., Geophila Quél., Hypholoma (Fr.) P. Kumm., Melanotus Pat., Naematoloma P. Karst., Nematoloma sect. Stropholoma Singer, Psilocybe subgen. Melanotus (Pat.) Noordel., Stropharia (Fr.) Quél., Stropholoma (Singer) Balletto, Weraroa Singer

Nazwa polska

Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 1987 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym należące do tego rodzaju gatunki opisywane były także jako bedłka, kołpaczek, pieczarka, pierścieniak, łysiak, cierniówka, maslanka, łysak, opaska, ostrzępka, półcierniówka[7].

Niektóre gatunki

  • Psilocybe apelliculosa P.D. Orton
  • Psilocybe argentina (Speg.) Singer
  • Psilocybe aucklandiae Guzmán, C.C. King & Bandala
  • Psilocybe aztecorum R. Heim
  • Psilocybe azurescens Stamets & Gartz
  • Psilocybe bohemica Šebek
  • Psilocybe caerulescens Murrill
  • Psilocybe caerulipes (Peck) Sacc.
  • Psilocybe cubensis (Earle) Singer
  • Psilocybe cyanescens Wakef.
  • Psilocybe eucalypta Guzmán & Watling
  • Psilocybe fimetaria (P.D. Orton) Watling
  • Psilocybe kumaenorum R. Heim
  • Psilocybe makarorae P.R. Johnst. & P.K. Buchanan
  • Psilocybe mexicana R. Heim
  • Psilocybe sabulosa Peck
  • Psilocybe scobicola (Berk. & Broome) Sacc.
  • Psilocybe semilanceata (Fr.) P. Kumm. – łysiczka lancetowata
  • Psilocybe strictipes Singer & A.H. Sm. – łysiczka błotna
  • Psilocybe stuntzii Guzmán & J. Ott
  • Psilocybe subaeruginascens Höhn.
  • Psilocybe subaeruginosa Cleland
  • Psilocybe subcoprophila (Britzelm.) Sacc.
  • Psilocybe subcubensis Guzmán
  • Psilocybe subviscida (Peck) Kauffman – łysiczka ciemnobrązowa
  • Psilocybe tampanensis Guzmán & Pollock
  • Psilocybe tasmaniana Guzmán & Watling
  • Psilocybe turficola J. Favre – łysiczka torfowa
  • Psilocybe zapotecorum R. Heim.

Wykaz gatunków (nazwy naukowe) na podstawie Index Fungorum. Obejmuje on gatunki występujące w Polsce i niektóre inne. Uwzględniono tylko gatunki zweryfikowane o potwierdzonym statusie[8]. Nazwy polskie według Władysława Wojewody[9].

Do gatunków występujących w Polsce i dawniej zaliczanych do rodzaju Psilocybe należą jeszcze tzw. łysiczka drobna, łysiczka mitrowatozarodnikowa, łysiczka odchodowa, łysiczka stożkowata, łysiczka pomiotowa, łysiczka czarnobrązowa i łysiczka wysokogórska. Przeniesione zostały jednak do rodzaju Deconica.

Przypisy

  1. ↑ a b Index Fungorum [dostęp 2020-12-28].
  2. ↑ E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie – Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
  3. ↑ E.M. Fries, Systema Mycologicum, t. 1, 1821, s. 289.
  4. ↑ J.-M. Moncalvo, One hundred and seventeen clades of euagarics, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 23, 2002, s. 357-400.
  5. ↑ Machiel E. Noordeloos, The genus Deconica (W. G. SM.) P. KARST. in Europe – new combinations, 2009.
  6. ↑ Species Fungorum [dostęp 2013-09-15] (ang.).
  7. ↑ Władysław Wojewoda, Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ​ISBN 83-89648-09-1​.
  8. ↑ Index Fungorum (gatunki) [dostęp 2013-09-20].
  9. ↑ Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.

Media użyte na tej stronie

Psilocybe.ovoideocystidiata.2.jpg
Autor: Curecat, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Psilocybe subaeruginascens in Oakland, California.
Psilocybe.zapotecorum.2.jpg
Autor: Alan Rockefeller, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Psilocybe zapotecorum. Jalisco, Mexico.
2012-07-18 Psilocybe mexicana R. Heim 239432 crop.jpg
Autor: This image was created by user Alan Rockefeller (Alan Rockefeller) at Mushroom Observer, a source for mycological images.
You can contact this user here., Licencja: CC BY-SA 3.0
Psilocybe mexicana R. Heim
Psilocybe semilanceata group.JPG
Autor:

DimiVeBE

Velghe Dimitri, Licencja: CC BY-SA 3.0
A group of psilocybe semilanceata , better known as libery caps, in Belgium (Flanders)
Psilocybe.bohemica.gkoller.jpg
Autor: This image was created by user Gerhard Koller (Gerhard) at Mushroom Observer, a source for mycological images.
You can contact this user here., Licencja: CC BY-SA 3.0
Lysohlávka česká - dospělé plodnice