Psychologia pozytywna

Psychologia pozytywna – dziedzina psychologii zajmująca się podłożem dobrego samopoczucia i szczęścia (zob. dobrostan subiektywny), a także męstwem oraz cnotami ludzkimi.

Nauki psychologiczne poświęcały tradycyjnie wiele uwagi na badanie negatywnych i patologicznych aspektów życia człowieka (lęki, stres, depresja, itp.), pozostawiając na marginesie badanie aspektów pozytywnych, jak kreatywność, inteligencja emocjonalna, humor, mądrość, szczęście. Ostatecznym impulsem dla powstania dziedziny zwanej psychologią pozytywną były prace prof. Martina Seligmana z University of Pennsylvania[1][2], byłego przewodniczącego Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologów.

Źródłem inspiracji dla psychologii pozytywnej są:

Nowoczesna psychologia pozytywna różni się od swych historycznych poprzedników tym, że stosuje metodę naukową, a więc jej odkrycia są naukowo weryfikowalne.

Popularność

Jest to jedna z najszybciej rozwijających się obecnie dziedzin psychologii. Dostępne są liczne czasopisma ("Journal of Positive Psychology", Journal of Happiness Studies") czy witryny internetowe, gdzie można dokonać pomiaru szczęścia (happiness IQ) za pomocą różnych skal badawczych. Powstają towarzystwa szczęśliwych ludzi[3].

Główne obszary badań

Temat szczęścia i możliwość jego naukowego opisu zyskuje na popularności jako temat dyskusji publicznej, zwłaszcza w kulturze zachodu. Podjęto wiele badań naukowych mających na celu określenie w sposób ścisły czynniki mające wpływ na poczucie szczęścia.

Wiek

Kryzys wieku średniego jest okresem w życiu człowieka w którym obserwuje się spadek satysfakcji życiowej w porównaniu do innych okresów życia człowieka. Badania wskazują na to, że ludzie generalnie stają się z wiekiem coraz szczęśliwsi, z wyjątkiem okresu pomiędzy 40 a 50 rokiem życia, który jest okresem, w którym może pojawić się kryzys samopoczucia. Ludzie w wieku 20 lat oraz 70 są statystycznie szczęśliwsi niż w okresie wieku średniego. Stopień satysfakcji życiowej charakteryzuje kilka zmiennych w czasie, np. uczucie stresu i złości cechuje tendencja spadkowa powyżej 20. roku życia, niepokój zaczyna się zmniejszać po 50. roku życia, a radość powoli zmniejsza się w okresie dorosłości, aby zacząć rosnąć po 50. roku życia[4][5][6]. Dobre samopoczucie w zaawansowanym wieku jest bardziej prawdopodobnie związane z czynnikami zewnętrznymi, wliczając w to świadomość bliskości śmierci[7][8], spadek sprawności fizycznej i pogarszające się zdrowie[9].

W środowiskach naukowych toczy się debata czy założenie, że szacowanie zmian w samopoczuciu zachodzących z wiekiem na podstawie analizy pojedynczej populacji wiernie odzwierciedla doświadczenia ludzi starszych. Wykorzystanie modelowania metodą growth mixture (GMM) pozwoliło badaczom na wyodrębnienie jednorodnych grup jednostek, które są w większym stopniu do siebie podobne niż ogół populacji[10]. Wspomniane wyniki są efektem dziesięcioleci badań, podczas których wykluczono możliwość, że zaobserwowane statystyczne pogorszenie się satysfakcji życiowej w wieku średnim mogło być wynikiem unikalnych doświadczeń badanej grupy, takich jak np. wojna. Badania wzięły pod uwagę także takie czynniki jak: zarobki, status zatrudnienia i rodzicielstwo (jako przeciwieństwo bezdzietności), w celu wyizolowania wpływu jaki wywiera postępujący wiek badanych; co potwierdziło wpływ wieku na poczucie szczęścia.

Możliwymi wytłumaczeniami zaproponowanymi przez psychologów mogą być: zwiększona świadomość samego siebie i swoich preferencji; zdolność do kontrolowania swoich pragnień i bardziej realistyczne oczekiwania (nierealistyczne oczekiwania wykazują tendencję do powodowania uczucia nieszczęścia); świadomość zbliżającej się śmierci motywująca ludzi do aktywniejszej realizacji swoich celów; większe umiejętności społeczne, których rozwijanie może zająć lata, jak np. zdolność wybaczania (umiejętność wybaczania jest związana z większym stopniem odczuwanej satysfakcji życiowej); czy nadreprezentacja szczęśliwych ludzi w podeszłym wieku, ze względu na ich dłuższe życie. Niewykluczone, że na zmiany poczucia szczęścia w trakcie życia mogą mieć wpływ również zmiany chemiczne związane z wiekiem[5][6][11].

Inne badania naukowe wskazują, że starsi ludzie zgłaszają więcej problemów ze zdrowiem, ale mniej problemów w ogóle. Natomiast ludzie młodzi zgłaszają częściej uczucia złości, niepokoju, przygnębienia oraz problemy finansowe, kłopoty w związkach i stres związany z pracą. Naukowcy sugerują, że depresja u ludzi starszych jest często wywołana pasywnością oraz brakiem aktywności i rekomendują, aby osoby starsze kontynuowały aktywności, które sprawiają im przyjemność także w podeszłym wieku[12]. Model ograniczenia aktywności afektu depresyjnego sugeruje, że stresor, który zaburza tradycyjne aktywności codziennego życia może prowadzić do spadku poziomu zdrowia psychicznego. Ludzie starsi są narażeni na ograniczenia aktywności ze względu na zmniejszającą się z wiekiem sprawność psychofizyczną. Zwiększenie liczby zaplanowanych codziennych aktywności oraz wsparcie innych ludzi może zmniejszyć wpływ czynników odpowiedzialnych za rozwój depresji[13].

Płeć

Badania naukowe próbujące określić, która płeć jest szczęśliwsza dały sprzeczne wyniki[14][15][16]. W ostatnich 33 latach zaobserwowano znaczny spadek poczucia szczęścia u kobiet, co skłoniło badaczy do przekonania, że mężczyźni są generalnie szczęśliwsi niż kobiety[17]. Ta obserwacja częściowo może to być spowodowana różnicami w definiowaniu szczęścia pomiędzy mężczyznami a kobietami. Kobiety statystycznie utożsamiają ze szczęściem poczucie własnej wartości, bliskość w związkach i religię; natomiast mężczyźni za najważniejsze składowe szczęścia uważają poczucie własnej wartości, aktywny wypoczynek i kontrolę psychologiczną[18]. Zaobserwowano także różnice związane z wiekiem: we wcześniejszym okresie życia kobiety częściej osiągają swoje cele (cele materialne oraz aspiracje dotyczące życia rodzinnego), co powoduje ich większą satysfakcję życiową i ogólne poczucie szczęścia; mężczyźni wykazują tendencję do osiągania swoich celów w późniejszym okresie życia, co sprawia że są w tym okresie bardziej zadowoleni ze swojego życia rodzinnego oraz sytuacji finansowej i powoduje, że są generalnie szczęśliwsi niż kobiety[19][20].

Zdrowie i dieta

Pozytywny stan emocjonalny ma korzystny wpływ na długość życia wśród ludzi zdrowych i chorych: szczęśliwsi ludzie żyją dłużej nawet wśród ludzi cechujących się podobnymi nawykami dotyczącymi palenia tytoniu, picia alkoholu, ćwiczeń fizycznych i snu[21]. Badania wskazują także, że pozytywne emocje są związane ze zwiększoną odpornością na przeziębienia i grypę[22][23].

Istnieje coraz więcej dowodów naukowych wskazujących na to, że dieta bogata w warzywa i owoce jest związana ze zwiększonym uczuciem szczęścia, satysfakcji życiowej i pozytywnym nastrojem. Efektu tego nie można całkowicie wytłumaczyć zmiennymi demograficznymi i związanymi ze zdrowiem, powiązanymi ze statusem społecznoekonomicznym, wykonywaniem ćwiczeń fizycznych, paleniem tytoniu i wskaźnikiem BMI; sugerując zależność przyczynowo-skutkową[24]. Dalsze badania wskazują, że spożycie owoców i warzyw prognozowało poprawę nastroju w następnym dniu. W dniach w których ludzie zjadali więcej owoców i warzyw twierdzili, że są spokojniejsi, szczęśliwsi i mają więcej energii niż zwykle; czuli się także bardziej pozytywnie w dniu następnym[25]. Wyniki te zostały potwierdzone w badaniach przeprowadzonych w wielu częściach świata (USA[26], Korea Południowa[27], Chile[28], Iran[29]) – ludzie spożywający większe ilości warzyw i owoców przejawiają większe prawdopodobieństwo, że będą "bardzo szczęśliwi". Psychologowie uważają, że może to mieć związek z ochronnym działaniem takiej diety przeciwko chronicznym chorobom oraz dostarczaniem większej ilości składników odżywczych ważnych dla zdrowia psychologicznego[30].

Finanse osobiste

Zobacz też: Paradoks Easterlina

Badania naukowe wskazują na istnienie korelacji pomiędzy szczęściem a zamożnością, ale tylko u osób biednych (u których nie zostały zaspokojone podstawowe potrzeby). Efekt ten jest bardzo zmniejszony w przypadku osób zamożniejszych (klasa średnia)[31]. Według badań zadowolenie z pracy nie zależy od wysokości otrzymywanej płacy – posiadanie dodatkowych pieniędzy, które można wydać na produkty luksusowe nie zwiększa poczucia szczęścia w takim stopniu, jak satysfakcja z wykonywanej pracy, czy pozytywna sieć społeczna[32]. Psycholog Daniel Gilbert sugeruje, aby spróbować znaleźć prace, które będą przynosiły danej osobie satysfakcję i znaleźć sposób, aby zostać zatrudnionym na satysfakcjonującym stanowisku (w poszanowaniu dla swoich więzi społecznych). Pogoń za pieniędzmi może powodować, że ludzie zaniedbują czas wolny i związki z innymi, które są ważnymi czynnikami mającymi wpływ na uczucie szczęścia[33]. Pieniądze lub pogoń za nimi zmniejsza u ludzi zdolność rozkoszowania się oraz cieszenia się codziennymi pozytywnymi doświadczeniami i emocjami. Badanie obejmujące ludzi pracujących zawodowo wykazało, że jednostki bogate cechowały się mniejszą umiejętnością rozkoszowania się (zdolnością do przedłużonego odczuwania pozytywnych emocji) w porównaniu do jednostek mniej zamożnych[34]. Ludzie, którzy wygrali duże sumy na w grach losowych uważają się za bardziej szczęśliwych bezpośrednio po wygranej. Badania jednak wskazują, że ich poziom szczęścia spada i wraca do normy w okresie kilku-kilkunastu miesięcy. Sugeruje to, że posiadanie pieniędzy nie powoduje długotrwałego wzrostu poczucia szczęścia[35]. Według naukowców wydawanie pieniędzy na doświadczenia, zamiast przedmioty materialne może zwiększyć poczucie szczęścia[36].

Jedno z nowszych badań biorące pod uwagę szeroki zakres różnych krajów wskazuje jednak na istnienie związku pomiędzy PKB kraju a satysfakcją życiową[37]. Bogactwo jest mocno skorelowane z satysfakcją życiową, ale korelacja pomiędzy pieniędzmi a emocjonalnym zadowoleniem jest słaba[38]. Narody generalnie są szczęśliwsze, kiedy ich potrzeby są zaspokojone[39].

Wykształcenie i inteligencja

Według ustaleń naukowców ani wysoki poziom edukacji, ani wysoki iloraz inteligencji nie mają wpływu na zwiększenie poczucia szczęścia. Psycholog Anders Ericsson uważa, że wartości ilorazu inteligencji powyżej 120 cechują się zanikającym wpływem na prawdopodobieństwo odniesienia sukcesu w życiu. Prawdopodobnie IQ w tym zakresie nie ma wpływu na inne czynniki decydujące o poczuciu szczęścia, jak np. sukces zawodowy (z wyjątkiem ścieżek kariery takich, jak np. fizyk teoretyk, gdzie wysoki IQ ma bardziej istotny wpływ na sukces). Powyżej tego poziomu bardziej decydujące stają się inne czynniki, takie jak umiejętności społeczne, czy dobry mentor[40], które mogą pomóc jednostce osiągnąć poziom socjoekonomiczny klasy średniej (jak wspomniano powyżej, bycie bogatszym nie ma dużego wpływu na zwiększenie poczucia szczęścia)[41]. Martin Seligman powiedział[4]:

Jako profesorowi nie podoba mi się to, ale zalety mózgu – ciekawość, umiłowanie nauki – są słabiej powiązane ze szczęściem niż zalety międzyludzkie, takie jak życzliwość, wdzięczność czy zdolność kochania.

Wykorzystywanie teatralnego konceptu odgrywania ról przy wsparciu opiekuna edukacyjnego sprawia, że ludzie uczą się nowych rzeczy w sposób nieświadomy. Badania wskazują, że przyjemność płynąca z odgrywania ról zwiększa IQ oraz poczucie szczęścia jednostek[42].

Rodzicielstwo

Obowiązki rodzicielstwa są często uważane za niezbędny element dorosłego życia, ale wyniki badań naukowych nie są zgodne co do tego, czy rodzice są szczęśliwsi od osób bezdzietnych. Istnieje obiegowa opinia, że dziecko zbliża rodziców, jednak badania wskazują, że pary stają się mniej zadowolone z życia po narodzinach pierwszego dziecka[43]. Radość płynąca z posiadania potomka jest przyćmiewana przez obowiązki jakie ten fakt pociąga[44]. W oparciu o analizę ankiet, naukowcy zauważyli, że rodzice preferują praktycznie wszystkie inne czynności niż opiekowanie się dziećmi. Z drugiej strony rodzice poddani samoocenie statystycznie są szczęśliwsi niż osoby bezdzietne. Może to wynikać faktu, że ludzie szczęśliwi mają więcej dzieci niż ludzie nieszczęśliwi oraz że w dłuższej perspektywie fakt posiadania dzieci nadaje życiu więcej poczucia sensu[45][46]. Jedno z badań wykazało, że posiadanie do trójki dzieci zwiększa poczucie szczęścia par w związkach małżeńskich, ale nie u innych grup posiadających dzieci[47].

Dla kontrastu, inne badania wykazały, że posiadanie dzieci sprawia, że rodzice stają się mniej szczęśliwi. W porównaniu do osób bezdzietnych, rodzice wykazują niższy poziom satysfakcji życiowej i dobrego samopoczucia[48] oraz zgłaszają więcej emocji takich jak przygnębienie[44] i niepokój[49]. Jednak porównując osoby bezdzietne do rodziców, których dzieci usamodzielniły się, okazuje się, że rodzicielstwo jest pozytywnie powiązane z dobrym samopoczuciem emocjonalnym[44]. Badani wskazywali także, że bycie rodzicem w latach 70. ubiegłego wieku było bardziej stresujące niż bycie rodzicem w latach 50. Uważa się, że ma to związek ze zmianami społecznymi dotyczącymi zatrudnienia i statusu małżeństwa[49].

Mężczyźni są statystycznie mniej zadowoleni z życia po narodzinach dziecka, ze względu na dodatkową presję finansową oraz przejmowanie roli rodzica[43]. Pomiędzy rodzicami może pojawić się konflikt jeśli para nie chce przyjąć tradycyjnych ról lub ich liczba jest zbyt duża[43]. Za różnicę w poziomie satysfakcji odpowiada nierówny podział odpowiedzialności pomiędzy partnerami w wychowywaniu dziecka. Mężczyźni, którzy pracowali zawodowo i przejmowali połowę obowiązków związanych z wychowywaniem dziecka, wykazywali zdaniem badaczy najniższy poziom satysfakcji życiowej[50]. Badania wykazują, że samotni rodzice przejawiają wyższy poziom zasmucenia i zgłaszają więcej problemów psychiatrycznych niż osoby pozostające w związku małżeńskim[44].

Małżeństwo

Amerykański psycholog Martin Seligman napisał[51]:

W przeciwieństwie do pieniędzy, które wywierają co najwyżej niewielki efekt, małżeństwo jest zdecydowanie związane ze szczęściem (...). Moim zdaniem, wymaga jeszcze oceny co powoduje udowodniony fakt, że ludzie w związkach małżeńskich są szczęśliwsi niż osoby niezamężne/nieżonate.

Osoby w związkach małżeńskich cechują wyższe poziomy szczęścia i dobrego samopoczucia niż niezamężne/nieżonate[52]. Inne dane wskazują, że poziom szczęścia osoby w związku zależy od poziomu szczęścia małżonka, a małżonkowie oceniają swój poziom szczęścia podobnie. Jeżeli mąż przechodzi trudny tydzień, żona analogicznie również będzie uważała, że przechodzi trudny okres[53]. Istnieje niewiele danych naukowych dotyczących alternatyw, takich jak poliamoria, ale jedno badanie wykazało, że kolejność żon w poligamii nie ma istotnego wpływu na satysfakcję życiową i małżeńską[54]. W tym badaniu wykazano także, że młodsze żony były szczęśliwsze niż starsze. Z drugiej strony, przynajmniej jedno duże badanie przeprowadzone w Niemczech nie wykazało różnicy w poziomie odczuwanego szczęścia pomiędzy ludźmi w związkach małżeńskich i niezamężnymi/nieżonatymi[55]. Inne badania wykazały, że pary pozostające w związku małżeńskim są konsekwentnie szczęśliwsze i bardziej usatysfakcjonowane swoim życiem niż osoby samotne[56]. Niektóre wyniki badań wskazują na to, że małżeństwo jest jedynym realnym czynnikiem prognozującym życiową satysfakcję u kobiet i mężczyzn oraz że osoby cechujące się wyższym poczuciem satysfakcji życiowej przed zawarciem związku małżeńskiego wykazują tendencję do budowania szczęśliwszych małżeństw[57]. Ku zaskoczeniu naukowców, od lat 70. ubiegłego wieku zaobserwowano stały spadek pozytywnego związku małżeństwa z dobrym samopoczuciem w USA. Spadek ten jest związany z coraz niższym poziomem szczęścia u kobiet i wyższym poziomem szczęścia u samotnych mężczyzn[58]. Istnieją badania naukowe sugerujące, że w porównaniu do osób samotnych, osoby zamężne są zdrowsze fizycznie i psychologicznie oraz statystycznie żyją dłużej[59].

Naukowcy stworzyli dwuczynnikową teorię miłości złożoną z dwóch komponentów: namiętnej miłości i zgodnej miłości. Namiętna miłość jest rozumiana jako intensywna tęsknota za ukochaną osobą. Jest ona często doświadczana jako radość i seksualne spełnienie, a nawet jako odrzucenie. Z drugiej strony, zgodna miłość jest związana z przywiązaniem, przyjaźnią i zaangażowaniem. Badania wskazują, że zarówno brak samotności, jak i wsparcie emocjonalne, które ma dobry wpływ na poczucie własnej wartości są ważnymi czynnikami mającymi wpływ na dobre samopoczucie osoby w małżeństwie[59]. Namiętna miłość i zgodna miłość są podstawami każdego rodzaju miłości jakiego można doświadczyć[60]. Kiedy namiętna i zgodna miłość są upośledzone w związku małżeńskim, następuje spadek satysfakcji i wzrasta prawdopodobieństwo rozwodu[61]. Inaczej mówiąc, brak pozytywnego wsparcia i zapewniania partnera zwiększa ryzyko rozpadu związku. Ze względu na fakt, że w temacie istotności wsparcia społecznego w małżeństwie przeprowadzono rozległe badania psychologiczne, warto jest rozumieć, że badania te zostały zainspirowane przez teorię przywiązania. Teoria przywiązania kładzie nacisk na wsparcie i opiekę w związku w celu rozwoju zaufania i poczucia bezpieczeństwa[62].

Przypisy

  1. ↑ Martin E.P. Seligman, Mihaly Csikszentmihalyi. Positive Psychology – An Introduction. „American Psychologist”. 55 (1), s. 5-14, 2000. DOI: 10.1037//0003-066X.55.1.5. PMID: 11392865 (ang.). 
  2. ↑ Martin E.P. Seligman, Tracy A. Steen, Nansook Park, Christopher Peterson. Positive Psychology Progress – Empirical Validation of Interventions. „American Psychologist”. 60 (5), s. 410–421, 2005. DOI: 10.1037/0003-066X.60.5.410 (ang.). [dostęp 2016-09-14]. 
  3. ↑ Secret Society of Happy People (ang.). W: Strona internetowa stowarzyszenia [on-line]. [dostęp 2016-01-03].
  4. ↑ a b The New Science of Happiness – TIME, 6 lipca 2007 [dostęp 2016-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2007-07-06].
  5. ↑ a b Nicholas Bakalar, Happiness May Come With Age, Study Says, „The New York Times”, 31 maja 2010, ISSN 0362-4331 [dostęp 2016-12-03].
  6. ↑ a b Alok Jha, Happiness is being young or old, but middle age is misery, „The Guardian”, 29 stycznia 2008, ISSN 0261-3077 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  7. ↑ Denis Gerstorf i inni, Life satisfaction shows terminal decline in old age: Longitudinal evidence from the German Socio-Economic Panel Study (SOEP)., „Developmental Psychology”, 4, s. 1148–1159, DOI: 10.1037/0012-1649.44.4.1148, PMID: 18605841, PMCID: PMC3551350 [dostęp 2016-12-03].
  8. ↑ Denis Gerstorf i inni, Decline in life satisfaction in old age: Longitudinal evidence for links to distance-to-death., „Psychology and Aging”, 1, s. 154–168, DOI: 10.1037/0882-7974.23.1.154, PMID: 18361663, PMCID: PMC3482430 [dostęp 2016-12-03].
  9. ↑ Richard A. Burns i inni, Trajectories of terminal decline in the well-being of older women: The DYNOPTA project., „Psychology and Aging”, 1, s. 44–56, DOI: 10.1037/a0035370 [dostęp 2016-12-03].
  10. ↑ R.A. Burns i inni, The utility of estimating population-level trajectories of terminal wellbeing decline within a growth mixture modelling framework, „Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology”, 3, 2014, s. 479–487, DOI: 10.1007/s00127-014-0948-3, ISSN 0933-7954 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  11. ↑ The U-bend of life, „The Economist”, 16 grudnia 2010, ISSN 0013-0613 [dostęp 2016-12-03].
  12. ↑ Shankar Vedantam, Older Americans May Be Happier Than Younger Ones, „The Washington Post”, 14 lipca 2008, ISSN 0190-8286 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  13. ↑ Lopez, S. J., Snyder, C. R. "The Oxford Handbook of Positive Psychology". Oxford University Press, 2009. s. 167.
  14. ↑ David Leonhardt, He’s Happier, She’s Less So, „The New York Times”, 26 września 2007, ISSN 0362-4331 [dostęp 2016-12-03].
  15. ↑ Carol Graham, Soumya Chattopadhyay, Gender and well-being around the world, „International Journal of Happiness and Development”, 2, DOI: 10.1504/ijhd.2013.055648 [dostęp 2016-12-03].
  16. ↑ Is There a Happiness Gender Gap?, „Greater Good” [dostęp 2016-12-03].
  17. ↑ Betsey Stevenson, Justin Wolfers, The Paradox of Declining Female Happiness, DOI: 10.3386/w14969.
  18. ↑ Anne Reid, Gender and Sources of Subjective Well-Being, „Sex Roles”, 11-12, s. 617–629, DOI: 10.1007/s11199-004-0714-1, ISSN 0360-0025 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  19. ↑ Anke C. Plagnol, Richard A. Easterlin, Aspirations, Attainments, and Satisfaction: Life Cycle Differences Between American Women and Men, „Journal of Happiness Studies”, 4, 2008, s. 601–619, DOI: 10.1007/s10902-008-9106-5, ISSN 1389-4978 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  20. ↑ Women End Up Less Happy Than Men, www.sciencedaily.com [dostęp 2016-12-03].
  21. ↑ Yoichi Chida, Andrew Steptoe, Positive Psychological Well-Being and Mortality: A Quantitative Review of Prospective Observational Studies, „Psychosomatic Medicine”, 7, s. 741–756, DOI: 10.1097/psy.0b013e31818105ba [dostęp 2016-12-03].
  22. ↑ Sheldon Cohen i inni, Emotional Style and Susceptibility to the Common Cold, „Psychosomatic Medicine”, 4, s. 652–657, DOI: 10.1097/01.psy.0000077508.57784.da [dostęp 2016-12-03].
  23. ↑ Sheldon Cohen i inni, Positive Emotional Style Predicts Resistance to Illness After Experimental Exposure to Rhinovirus or Influenza A Virus, „Psychosomatic Medicine”, 6, s. 809–815, DOI: 10.1097/01.psy.0000245867.92364.3c [dostęp 2016-12-03].
  24. ↑ Tamlin S. Conner i inni, On carrots and curiosity: Eating fruit and vegetables is associated with greater flourishing in daily life, „British Journal of Health Psychology”, 2, 2015, s. 413–427, DOI: 10.1111/bjhp.12113, ISSN 2044-8287 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  25. ↑ Bonnie A. White, Caroline C. Horwath, Tamlin S. Conner, Many apples a day keep the blues away – Daily experiences of negative and positive affect and food consumption in young adults, „British Journal of Health Psychology”, 4, 2013, s. 782–798, DOI: 10.1111/bjhp.12021, ISSN 2044-8287 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  26. ↑ Julia K. Boehm i inni, Association Between Optimism and Serum Antioxidants in the Midlife in the United States Study, „Psychosomatic Medicine”, 1, s. 2–10, DOI: 10.1097/psy.0b013e31827c08a9 [dostęp 2016-12-03].
  27. ↑ Su Yeon Kye, Keeho Park, Health-related determinants of happiness in Korean adults, „International Journal of Public Health”, 5, 2014, s. 731–738, DOI: 10.1007/s00038-014-0588-0, ISSN 1661-8556 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  28. ↑ José A. Piqueras i inni, Happiness and health behaviours in Chilean college students: A cross-sectional survey, „BMC Public Health”, 11, 2011, s. 443, DOI: 10.1186/1471-2458-11-443, ISSN 1471-2458, PMID: 21649907, PMCID: PMC3125376 [dostęp 2016-12-03].
  29. ↑ M. Fararouei i inni, Happiness and health behaviour in Iranian adolescent girls, „Journal of Adolescence”, 6, s. 1187–1192, DOI: 10.1016/j.adolescence.2013.09.006 [dostęp 2016-12-03].
  30. ↑ Ciara Rooney, Michelle C. McKinley, Jayne V. Woodside, The potential role of fruit and vegetables in aspects of psychological well-being: a review of the literature and future directions, „Proceedings of the Nutrition Society”, 4, 2013, s. 420–432, DOI: 10.1017/S0029665113003388, ISSN 0029-6651 [dostęp 2016-12-03].
  31. ↑ Richard A. Easterlin i inni, The happiness–income paradox revisited, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 52, 2010, s. 22463–22468, DOI: 10.1073/pnas.1015962107, ISSN 0027-8424, PMID: 21149705, PMCID: PMC3012515 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  32. ↑ Richard A. Easterlin, Income and Happiness: Towards a Unified Theory, „The Economic Journal”, 473, 2001, s. 465–484, DOI: 10.1111/1468-0297.00646, ISSN 1468-0297 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  33. ↑ Lara B. Aknin, Michael I. Norton, Elizabeth W. Dunn, From wealth to well-being? Money matters, but less than people think, „The Journal of Positive Psychology”, 6, 2009, s. 523–527, DOI: 10.1080/17439760903271421, ISSN 1743-9760 [dostęp 2016-12-03].
  34. ↑ Jordi Quoidbach i inni, Money Giveth, Money Taketh Away The Dual Effect of Wealth on Happiness, „Psychological Science”, 6, 2010, s. 759–763, DOI: 10.1177/0956797610371963, ISSN 0956-7976, PMID: 20483819 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  35. ↑ Philip Brickman, Dan Coates, Ronnie Janoff-Bulman, Lottery winners and accident victims: Is happiness relative?, „Journal of Personality and Social Psychology”, 8, 1978, s. 917–927, DOI: 10.1037/0022-3514.36.8.917, ISSN 1939-1315 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  36. ↑ Elizabeth W. Dunn, Lara B. Aknin, Michael I. Norton, Spending Money on Others Promotes Happiness, „Science”, 5870, 2008, s. 1687–1688, DOI: 10.1126/science.1150952, ISSN 0036-8075, PMID: 18356530 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  37. ↑ Betsey Stevenson, Justin Wolfers, Economic Growth and Subjective Well-Being: Reassessing the Easterlin Paradox, DOI: 10.3386/w14282.
  38. ↑ Daniel Kahneman, Angus Deaton, High income improves evaluation of life but not emotional well-being, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 38, 2010, s. 16489–16493, DOI: 10.1073/pnas.1011492107, ISSN 0027-8424, PMID: 20823223, PMCID: PMC2944762 [dostęp 2016-12-03] (ang.).
  39. ↑ Francesca Levy, Table: The World's Happiest Countries, „Forbes”, 14 lipca 2010 [dostęp 2016-12-03].
  40. ↑ K. Anders Ericsson, Michael J. Prietula, and Edward T. Cokely. "=The Making of an Expert" (PDF).Harvard Business Review. Zarchiwizowano z oryginału (PDF) w dniu 24.02.2012 [dostęp 03.12.2016]
  41. ↑ The rich, the poor and Bulgaria, „The Economist”, 16 grudnia 2010, ISSN 0013-0613 [dostęp 2016-12-03].
  42. ↑ Martin Klesen, Using Theatrical Concepts for Role-Plays with Educational Agents, „Applied Artificial Intelligence”, 3-4, 2005, s. 413–431, DOI: 10.1080/08839510590910237, ISSN 0883-9514 [dostęp 2016-12-03].
  43. ↑ a b c Jean M. Twenge, W. Keith Campbell, Craig A. Foster, Parenthood and Marital Satisfaction: A Meta-Analytic Review, „Journal of Marriage and Family”, 3, 2003, s. 574–583, DOI: 10.1111/j.1741-3737.2003.00574.x, ISSN 1741-3737 [dostęp 2016-12-08] (ang.).
  44. ↑ a b c d Ranae J. Evenson, Robin W. Simon, Clarifying the Relationship Between Parenthood and Depression, „Journal of Health and Social Behavior”, 4, 2005, s. 341–358, DOI: 10.1177/002214650504600403, ISSN 0022-1465, PMID: 16433280 [dostęp 2016-12-08] (ang.).
  45. ↑ The joys of parenthood, „The Economist”, 27 marca 2008, ISSN 0013-0613 [dostęp 2016-12-08].
  46. ↑ Arthur C. Brooks, Gross National Happiness: Why Happiness Matters for America – and How We Can Get More of It, New York: Basic Books, 2008, ISBN 978-0-465-00278-8, OCLC 187300265.
  47. ↑ Luis Angeles, Children and Life Satisfaction, „Journal of Happiness Studies”, 4, 2009, s. 523–538, DOI: 10.1007/s10902-009-9168-z, ISSN 1389-4978 [dostęp 2016-12-08] (ang.).
  48. ↑ Debra Umberson, Walter R. Gove, Parenthood and Psychological Well-Being Theory, Measurement, and Stage in the Family Life Course, „Journal of Family Issues”, 4, 1989, s. 440–462, DOI: 10.1177/019251389010004002, ISSN 0192-513X [dostęp 2016-12-08] (ang.).
  49. ↑ a b Sara McLanahan, Julia Adams, Parenthood and Psychological Well-Being, „Annual Review of Sociology”, 1, 1987, s. 237–257, DOI: 10.1146/annurev.so.13.080187.001321, ISSN 0360-0572 [dostęp 2016-12-08].
  50. ↑ Ferri, E., Smith, K. (1996). Parenting in the 1990s. London: Family Policy Studies Centre.
  51. ↑ Seligman, Martin E. P. (2002). Authentic Happiness: Using the New Positive Psychology to Realize Your Potential for Lasting Fulfillment. New York: Free Press. ISBN 0-7432-2297-0. str. 55-56
  52. ↑ Susan R. Orden, Norman M. Bradburn, Dimensions of Marriage Happiness, „American Journal of Sociology”, 6, 1968, s. 715–731, DOI: 10.1086/224565, ISSN 0002-9602 [dostęp 2016-12-08].
  53. ↑ Christiane A. Hoppmann i inni, Spousal interrelations in happiness in the Seattle Longitudinal Study: Considerable similarities in levels and change over time., „Developmental Psychology”, 1, s. 1–8, DOI: 10.1037/a0020788, PMID: 21038942, PMCID: PMC3133667 [dostęp 2016-12-08].
  54. ↑ Gwanfogbe PN, Schumm WR, Smith M, Furrow JL (styczeń 1997). "Polygyny and marital/life satisfaction: An exploratory study from rural Cameroon".Journal of Comparative Family Studies. 28 (1): 55–71.JSTOR 41603479.
  55. ↑ Marriage Is Not the Key to Happiness, Psychology Today [dostęp 2016-12-08].
  56. ↑ Diener, E., & Suh, E. M. (2000). Culture and subjective well-being. Cambridge, MA: MIT Press
  57. ↑ Diener, M., & Diener McGavran, M. B. (2008). "What makes people happy? A developmental approach to the literature on family relationships and well-being". In M. Eid & R. Larsen. The science of subjective well-being. New York: Guilford Press. s. 347–375.
  58. ↑ Norval D. Glenn, Charles N. Weaver, The Changing Relationship of Marital Status to Reported Happiness, „Journal of Marriage and Family”, 2, 1988, s. 317–324, DOI: 10.2307/351999, JSTOR: 351999 [dostęp 2016-12-08].
  59. ↑ a b Alois Stutzer, Bruno S. Frey, Does marriage make people happy, or do happy people get married?, „The Journal of Socio-Economics”, 2, The Socio-Economics of Happiness, 2006, s. 326–347, DOI: 10.1016/j.socec.2005.11.043 [dostęp 2016-12-08].
  60. ↑ Barnes, M. L. & Sternberg, R. J. (1997). "A hierarchical model of love and its prediction of satisfaction in close relationships". In R. J. Sternberg & M. Hojjatt. Satisfaction in close relationships. New York: Guilford Press. s. 79–101.
  61. ↑ Kieran T. Sullivan i inni, Physical aggression, compromised social support, and 10-year marital outcomes: Testing a relational spillover model., „Journal of Family Psychology”, 6, s. 931–937, DOI: 10.1037/fam0000125 [dostęp 2016-12-08].
  62. ↑ Nancy L. Collins, Brooke C. Feeney, A safe haven: An attachment theory perspective on support seeking and caregiving in intimate relationships., „Journal of Personality and Social Psychology”, 6, s. 1053–1073, DOI: 10.1037/0022-3514.78.6.1053 [dostęp 2016-12-08].

Bibliografia

  • Bożena Gulla, Kinga Tucholska, "Psychologia pozytywna: Cele naukowo-badawcze i aplikacyjne oraz sposoby ich realizacji". Instytut Psychologii Stosowanej UJ w Krakowie. Wyd. KUL 2007.