Pszczonów

Pszczonów, w XVI w. Pczonów, Pczionów, wieś i folwark, powiat łowicki, gmina Łyszkowice, parafia Pszczonów, odległy 18 wiorst od Łowicza, połączony drogą bitą z Łyszkowicami. Posiada kościół parafialny murowany, szkołę początkową, dwa domy przytułku (szpitale) dla kalek i ubogich, zajazd murowany, 96 domów (3 folwarki), 624 mieszkańców. Folwark poduchowny (proboszczowski) ma 16 osad, 312 mórg; wieś ma 66 osad, 1422 mórg (50 mórg nieuż.); gleba żytnia. W 1827 r. było 59 domów, 461 mieszkańców.

Pszczonów wchodzi w skład dóbr księstwa Łowickiego i był około 1840 r. siedzibą generała Botwinki, administratora tychże dóbr, który upamiętnił się zbudowaniem drogi bitej, pomocą w restauracyi kościoła i pasieką, jaką utrzymywał w ogrodzie przy swej rezydencyi. Pszczonów należał zdawna do dóbr stołowych arcybiskupów gnieźnieńskich, którzy założyli tu parafię zapewne na początku XIV w. i zaprowadzili prawo niemieckie. Arcybiskup Jarosław z Bogorii i Skotnik sprzedaje wójtowstwo w 1366 r. niejakiemu Tomaszowi z obowiązkiem oddawania dziesięciny miejscowemu plebanowi. Wieś zaliczała się jeszcze w XVI w. do kasztelanii łowickiej. Parafią uposażył Jakub z Sienna, arcybiskup. Kościół był p. w. WW. św. i św. Doroty. Probostwo służyło zwykle za uposażęnie kanonika łowickiego. Proboszcz obowiązany był utrzymywać dwóch wikaryuszów. Uposażenie proboszcza stanowiły prócz zwykłych placów pod zabudowania i ogrody, sadzawki, jeszcze młyn, część lasu, łan roli w trzech polach z łąką, rola karczemna, rola zagrodnika (dziś część poproboszczowska ma 212 mórg). Młynarz płacił 40 gr. czynszu i nie pobierał miarki od zboża plebana, karczmarz płacił fertona. W XVI w. pleban na swoim łanie osadził kmieci, obowiązanych płacić po seksagenie czynszu, wozić drwa, kosić łąkę plebana i dawać po 2 kapłony i 13 kur i "duas capetias overum". We wsi było 27 łanów, z których kmiecie dawali plebanowi tylko meszne i kolędę po 3 gr. z łanu (Łaski, L. B., II, 281-284).

Kościół z cegły pokryty dachówką, ma długości 59 łokci, szerokości 23, a wysokości 17 i pół. Przerobiony między 1844 a 1847 według plany budow. Idzikowskiego; ściany podwyższono, wewnątrz przy ścianach dano filary, na których wsparto gotyckie sklepienie. Restauracya ta kosztowała 18,000 rubli srebrem. Obrazy w trzech ołtarzach pędzla Jabłońskiego, ołtarz wielki z cementu, z ozdobami gipsowemi a posadzka z cegły wzorzysto ułożona.