Pszczyna

Pszczyna
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Pszczynie
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

pszczyński

Gmina

Pszczyna

Data założenia

przełom XIII/XIV w.

Prawa miejskie

1303

Burmistrz

Dariusz Skrobol

Powierzchnia

22,49 km²

Wysokość

240–293[1][2] m n.p.m.

Populacja (30.06.2021)
• liczba ludności
• gęstość


25 622[3]
1139,3 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 32

Kod pocztowy

43-200

Tablice rejestracyjne

SPS

Położenie na mapie gminy Pszczyna
Mapa konturowa gminy Pszczyna, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Pszczyna”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Pszczyna”
Położenie na mapie powiatu pszczyńskiego
Mapa konturowa powiatu pszczyńskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Pszczyna”
Ziemia49°58′41″N 18°56′30″E/49,978056 18,941667
TERC (TERYT)

2410054

SIMC

0942222

Hasło promocyjne: Pszczyna. Perła Księżnej Daisy
Urząd miejski
Rynek 2
43-200 Pszczyna
Strona internetowa
BIP

Pszczyna (niem. Pless również Pleß, cz. Pština) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, siedziba władz powiatu pszczyńskiego i gminy miejsko-wiejskiej Pszczyna. Często nazywane Perłą Górnego Śląska[4].

Według danych GUS z 30 czerwca 2021 r., miasto było zamieszkiwane przez 25 622 osoby[3].

Pszczyna uzyskała lokację miejską w 1303 roku[5].

Położenie

Miasto leży w Kotlinie Oświęcimskiej.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 22,49 km²[6].

Większa część miasta leży w południowej części Równiny Pszczyńskiej, nad rzeką Pszczynką (lewy dopływ Wisły). Południowa część Pszczyny leży już w Dolinie Górnej Wisły.

Pod względem historycznym Pszczyna początkowo należała do Małopolski, w ramach której położona była w ziemi krakowskiej, zaś od czasu podarowania jej przez Kazimierza II Sprawiedliwego w 1178 księciu opolsko-raciborskiemu Mieszkowi II Plątonogiemu leży na Górnym Śląsku[7][8].

Miasto było stolicą księstwa pszczyńskiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. katowickiego.

Środowisko naturalne

Rzeźba terenu

Obszar Wysoczyzny Pszczyńskiej jest piaszczystą równiną sandrową, której powierzchnia jest nachylona w kierunku wschodnim. Teren ten jest lekko pofalowany, wysokości względne jednak są niewielkie. Miasto jest położone na wysokości ok. 240–290 m n.p.m. Najwyżej położone miejsce w Pszczynie (ok. 293 m n.p.m.) znajduje się w północno-zachodniej części miejscowości, niedaleko przebiegu Północnej obwodnicy Pszczyny[9], a najniższe punkty na terenie miasta (ok. 240 m n.p.m.) leżą we wschodnich częściach dolin Pszczynki i Dokawy[10].

Stosunki hydrograficzne

Na omawianym terenie znajduje się Główny Zbiornik Wód Podziemnych Pszczyna. Jest to czwartorzędowy zbiornik porowy, znajdujący się w piaskach i żwirach polodowcowych i w zwietrzelinach. Zasilany jest przez opady atmosferyczne, a jego wody nie nadają się do spożycia.

Klimat

Powiat pszczyński, jak i całe województwo śląskie, znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego, co znaczy, że ścierają się nad jego obszarem masy powietrza pochodzenia kontynentalnego i oceanicznego. Najczęściej spotyka się tu masy znad Atlantyku, które są przyczyną małych różnic temperatur w ciągu roku i rzadkiego występowania długich i mroźnych zim (R. Dulias, A. Hibszer, 2004). Ważnym elementem w kształtowaniu klimatu ziemi pszczyńskiej jest bliskość obniżenia pomiędzy Sudetami i Karpatami, jakim jest Brama Morawska. Umożliwia ona napływ gorącego powietrza zwrotnikowego z południa. Stosunkowo mały jest udział powietrza arktycznego.

Średnia roczna temperatura powietrza na ziemi pszczyńskiej wynosi 7–8 °C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (15 °C), a najzimniejszym – styczeń (–1 °C).

Sugerując się podziałem, jakiego dokonał R. Gumiński (1948), powiat pszczyński znajduje się na obszarze aż trzech dzielnic klimatycznych: część zachodnia w podsudeckiej, wschodnia w tarnowskiej, a północna w częstochowsko-kieleckiej. Najkorzystniejsze dla rolnictwa warunki panują w dzielnicy tarnowskiej: okres wegetacyjny trwa tu ponad 220 dni, a opady wynoszą 700–750 mm rocznie. Nieznacznie mniejsze wartości ma dzielnica częstochowsko-kielecka. Dzielnica podsudecka charakteryzuje się większym zróżnicowaniem w wielkości opadów: wynoszą one 600–800 mm rocznie. Maksimum opadów przypada na lipiec, a minimum na luty lub marzec.

Śnieg zalega na obszarze powiatu od 50 do 70 dni, a grubość pokrywy śnieżnej rzadko przekracza 15 cm. Opady śniegu zwykle rozpoczynają się w połowie listopada. Latem dosyć częste są opady gradu.

Podobnie jak w całym kraju, w okolicach Pszczyny występuje przewaga wiatrów zachodnich, wiejących ze średnią prędkością 2–3 m/s. Charakterystyczna dla tego obszaru jest stosunkowo duża częstość cisz. Zjawisko to jest spowodowane częściowym osłonięciem terenu przez Sudety i Karpaty. Bliskość Pogórza Cieszyńskiego oraz Beskidu Śląskiego sprawiają, że dosyć często docierają tu ciepłe wiatry fenowe z południa.

Ważną rolę w kształtowaniu lokalnego mikroklimatu mają położone w bezpośrednim sąsiedztwie miasta zbiorniki wodne: największy powierzchniowo zbiornik wodny w Polsce południowej – Zbiornik Goczałkowicki oraz Zbiornik Łąka. Tak duża powierzchnia wody (łącznie ok. 35,5 km²) wpływa na okoliczne obszary ocieplająco zimą, a ochładzająco wiosną. Obecność zbiorników wpływa łagodząco na lokalny klimat. Ze strony internetowej urzędu gminy Goczałkowice-Zdrój[11] można się dowiedzieć, że w gminie komfort klimatyczny występuje przez 47% dni w roku.

Nazwa miasta

Nazwa miasta Pszczyna wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 r. wydanym w języku polskim w Berlinie[12].

Nazwa miasta – po polsku Pszczyna, po niemiecku Pless – doczekała się kilku teorii na temat swego pochodzenia. Niemiecka nazwa Pless wskazuje na dawniejsze polskie Plszczyna[13]. Zaś łacińska nazwa Plesna odnotuje się w 1327 roku[14].

Ezechiel Zivier wysunął hipotezę, że kiedyś właścicielem ziem był niejaki Pleszko (lub Leszko, mógł nim być Leszek, książę raciborski). W XIX w. Henryk Schaeffer twierdził, że nazwa Pszczyna to pochodzenia łacińskiego określenia plescitum, oznaczającego ogrodzony dla celów łowieckich rewir leśny. Aleksander Brückner wywodził z kolei nazwę Pszczyna (dawna forma: Plszczyna) od staropolskiego wyrazu pło, pleso, czyli jezioro – zatem nazwa Plszczyna i niemieckie upodobnienie Pless oznaczałyby miejsce nad jeziorem[15]. Obecnie uważa się, że Pszczyna – przekształcona nazwa wcześniejszej formy Plszczyna – oznacza miejsce w okolicy obfitującej w wody, bagnistej i podmokłej: dawne słowiańskie słowo plszczyna to właśnie określenie miejsca, gdzie jest dużo wód. Inne tłumaczenie przedstawia prof. Jan Miodek, który nazwę Pszczyny wywodzi od rzeki Blszczyny. Henryk Borek początkowo również skłaniał się ku jednoznacznemu pochodzeniu nazwy miasta od słowa Blszczyna (od ‘blesk’ – błysk, błyszczeć)[16]. Jednak ostatecznie uznał, że nazwa miasta pochodzi od nazwy rzecznej Pszczynki, której pierwotne brzmienie jest jednak sporne: albo Blszczyna (od 'bleszcz-' – błyszczeć, tj. woda błyszcząca) albo Plszczyna (od 'plszcz-' – pluskać, tj. woda pluskająca)[17].

Nazwę miejscowości w zlatynizowanych staropolskich formach Plsczina oraz Pczyna wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[18].

W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Plessa[19]. Szwajcarski kartograf i geograf Matthäus Merian w swoim dziele „Topographia” wydanym w roku 1650 podaje dwie zgermanizowane formy nazwy miejscowości: „Ples”, „Pleß” oraz polską „Psczina”[20]. Polska nazwa Pszczyna pojawia się również wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 r. wydanym w języku polskim w Berlinie[12]

XIX-wieczne niemieckojęzyczne źródła wielokrotnie wymieniają polską nazwę miasta zaraz obok niemieckiej. Opis Prus z 1819 r. notuje dwie nazwy „Plesse (Pszczyna)”[21]. W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod obecnie używaną polską nazwą Pszczyna[22] oraz niemiecką Pleß we fragmencie „Pszczyna, polnische Benennung der Kreistadt Pless”[23]. Tak samo odnotowuje nazwy statystyczny opis Prus z 1837 r.: „Pleß (poln. Pszczyna)”[24]. Nazwę Pszczyna w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił również śląski pisarz Józef Lompa[25].

Historia

Początki grodu

Miasto w średniowieczu było lokalnym ośrodkiem administracyjnym oraz siedzibą kasztelanii. Pszczyna po raz pierwszy wzmiankowana została w 1303 r., kiedy wzmiankowano komesa Welisława, kasztelana pszczyńskiego, a więc już wcześniej musiał funkcjonować tu gród, który pilnował szlaku handlowego z Krakowa w kierunku Bramy Morawskiej. Umocniony gródek – przyszły zamek pszczyński – stanął obok dogodnego brodu na Pszczynce, jedynego miejsca, gdzie użytkownicy szlaku mogli bezpiecznie przekroczyć bardzo podmokłą i bagnistą dolinę tej rzeki[26]. W jego pobliżu już około 1200 r. miał istnieć kościół, wokół którego wyrosła osada, późniejsza Stara Wieś[27]. Miasto lokowano prawdopodobnie w drugiej połowie XIII w.

Wieki średnie

Przez wieki Pszczyna i jej okolice przechodziły zmienne koleje losu pod rządami poszczególnych władców. We wczesnym średniowieczu tereny wokół Pszczyny należały nie do Śląska, lecz do Małopolski, kasztelanii oświęcimskiej. Dopiero w 1178 r. książę Kazimierz Sprawiedliwy podarował je księciu raciborskiemu, Mieszkowi Plątonogiemu.

Od tej pory ziemia pszczyńska już na trwałe związana została ze Śląskiem, choć długo jeszcze pozostawała w zależności kościelnej od Krakowa (patrz: dekanat Pszczyna). Po Mieszku Plątonogim panowali tu kolejni piastowscy książęta opolscy i raciborscy: Kazimierz, Mieszko II i jego brat Władysław, następnie dwóch bratanków Mieszka II – najpierw Mieszko, potem Przemysław. Ostatnim z rodu, a zarazem ostatnim niezależnym piastowskim księciem raciborskim i panem ziemi pszczyńskiej był Leszek. Podobnie jak wielu innych piastowskich książąt na Śląsku, musiał on w 1327 r. uznać zwierzchność króla czeskiego, Jana Luksemburskiego, stając się jego lennikiem. Po bezpotomnej śmierci Leszka w 1336 r. jego ziemię przejął szwagier Mikołaj II, książę opawski z czeskiej dynastii Przemyślidów.

Miejscowa parafia katolicka po raz pierwszy wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 pod nazwą Plessina[28][29].

Potem ziemią pszczyńską i Raciborzem rządzili jego potomkowie – syn Jan I i wnuk Jan II, zwany Żelaznym. Ten ostatni w 1407 r. wyodrębnił ze swych włości Pszczynę wraz z okolicznymi ziemiami jako dożywotnią własność swej żony, Heleny Korybutówny, bratanicy króla Władysława Jagiełły. I dopiero od tego czasu możemy rzeczywiście mówić o ziemi pszczyńskiej – jej granice, choć później nieco zmieniane, przetrwały setki lat, aż do XX w., kiedy zostały znacznie ograniczone. Dzisiejszy powiat pszczyński zajmuje zaledwie połowę dawnego obszaru ziemi pszczyńskiej.

Pszczyna na pograniczu polsko-czeskim jako Pisczijna na mapie Wacława Grodzieckiego z 1592 roku.
Pszczyna na mapie księstwa oświęcimskiego i zatorskiego – mapa Abrahama Orteliusa z 1603 r.

Gdy w 1424 r. Jan II zmarł, Helena stała się suwerenną władczynią na zapisanych jej ziemiach aż do swej śmierci w 1449 r. Lata jej panowania naznaczył najazd husytów, którzy w 1433 r. spustoszyli okolicę i oblegli zamek pszczyński, ale nie zdołali go zdobyć. Po Helenie właścicielem Pszczyny został jej syn Mikołaj a później wdowa po nim – Barbara Rokemberg, córka bogatego kupca krakowskiego. Została ona jednak wygnana z miasta przez swego pasierba, księcia Jana Karniowskiego, który władał następnie Pszczyną w latach 1462–1465. Tegoż z kolei w nieznanych okolicznościach pozbawił władzy jego brat Wacław, książę rybnicki. Awanturnicza polityka Wacława doprowadziła do tego, że w Pszczynie obległy go wojska węgierskie króla Macieja Korwina, pozbawiając go w 1474 r. władzy nad miastem i ziemią. Nieszczęsny książę zmarł wkrótce po niewoli. Przejściowo właścicielem Pszczyny został stronnik króla Macieja, królewicz czeski Hynek z Podiebradów, który jednak odstąpił ją swojemu bratu Wiktorynowi, księciu ziębickiemu. Ten zaś sprzedał Pszczynę w 1480 r. księciu cieszyńskiemu, Kazimierzowi II. Zasłużył się on przede wszystkim odnowieniem w 1498 r. przywileju miejskiego dla Pszczyny. Był już ostatnim właścicielem miasta i ziemi z rodu piastowskiego – w 1517 r. sprzedał je Aleksemu Thurzonowi, jednemu z najpotężniejszych magnatów węgierskich tamtej epoki, a data ta uważana jest za początek funkcjonowania pszczyńskiego państwa stanowego.

Od tej pory ziemię pszczyńską, będącą już wówczas częścią Rzeszy Niemieckiej, zwano Pszczyńskim Wolnym Państwem Stanowym – jako że jej władca podległ bezpośrednio tylko władzy cesarskiej. W czasach tych do panów Pszczyny należało aż 50 wsi i 4 miasta: prócz Pszczyny jeszcze: Bieruń, Mikołów i Mysłowice. Z kolei właściciele 27 innych wsi ziemi pszczyńskiej byli lennikami właścicieli Pszczyny.

Turzonowie utrzymywali bliskie kontakty z królem polskim Zygmuntem I Starym – z tej racji w Pszczynie zatrzymała się 10 kwietnia 1518 r. podróżująca do Krakowa księżniczka Bona Sforza d’Aragona, czyli przyszła królowa Bona. Niedługo potem, w 1525 r., Aleksy odstąpił ziemię pszczyńską swemu bratu Janowi Turzonowi. Ten w 1536 r. sprzedał Mysłowice Stanisławowi Salomonowi z Benedyktowic. Dalszemu rozsprzedawaniu ziemi pszczyńskiej zapobiegło w 1548 r. ustanowienie majoratu przez nowego właściciela Pszczyny – Baltazara Promnitza, biskupa wrocławskiego z możnego rodu śląskiego, który w tym właśnie roku odkupił Pszczynę od Turzonów. Ustanowienie majoratu oznaczało, że od tej chwili ziemia pszczyńska nie mogła być dzielona, lecz podlegała specjalnemu prawu dziedziczenia w linii męskiej.

Czasy nowożytne

Polskojęzyczna gazeta pszczyńska „Tygodnik Polski” numer 1 z roku 1845.

Promnitzowie władali w Pszczynie przez całe dwa wieki. Nie były to łatwe czasy, w XVII w. bowiem ziemia pszczyńska została straszliwie spustoszona w toku działań wojennych i okupacji przez różne armie w dobie wojny trzydziestoletniej. Po stu latach względnego spokoju połowa XVIII w. znów przyniosła w te okolice wojenne zawieruchy. Tym razem o cały Śląsk starły się Prusy i Austria – zwycięski król pruski Fryderyk II Wielki na mocy traktatu zawartego w 1742 r. zagarnął niemal całą tę dzielnicę wraz z Pszczyną.

Kolejny raz walki rozgorzały na ziemi pszczyńskiej ledwie kilka lat później – w toku wojny siedmioletniej znów zawitały tu wojska austriackie.

Wkrótce potem ostatni z rodu Promnitzów, Jan Erdmann, przekazał ziemię pszczyńską swemu siostrzeńcowi z rodu Anhalt-Köthen, Fryderykowi Erdmannowi. Książę ten, by przejąć spadek po wuju, musiał jednak najpierw uzyskać zgodę króla pruskiego. Nie było to proste, zważywszy, że kilka lat wcześniej, w czasie wojny siedmioletniej, walczył jako oficer w armii francuskiej przeciw Prusom. Ale tu przydały się rodowe koneksje – saksońskie księstwo Köthen sąsiadowało bowiem z majątkami spokrewnionego rodu Anhalt-Zerbst. A kuzynka księcia Fryderyka Erdmanna, Zofia Anhalt-Zerbst, zasiadła wówczas – jako caryca Katarzyna II – na tronie carskim Rosji. Tak więc to właśnie jej wstawiennictwu u króla pruskiego Anhaltowie zawdzięczali Pszczynę.

Kolejni właściciele Pszczyny z rodu Anhaltów władali tutejszymi majątkami do połowy XIX w. – w 1846 r. ostatni z rodu, książę Henryk, oddał ziemię pszczyńską swemu siostrzeńcowi, księciu Janowi Henrykowi X z potężnego rodu magnackiego von Hochbergów, władających do tej pory przede wszystkim rozległymi majątkami w okolicy Wałbrzycha z tamtejszego zamku Książ. Von Hochbergowie należeli do najbogatszych śląskich rodów i najpotężniejszych w całej Rzeszy Niemieckiej.

W połowie XIX w. w powiecie pszczyńskim dominowała ludność polska. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 r. notuje „Element polski dominuje w powiecie. Spośród 75,725 mieszkańców tylko 8413 to Niemcy, podczas gdy 67,312 mówi po polsku”[a][30]. Również w samym mieście żyła duża polska diaspora, chociaż w mieście było więcej Niemców niż na prowincji; spis notuje „Nawet w miastach ludność w dużej części jest polska. W Pszczynie z 3154 mieszkańców 560 mówi po polsku, a Mikołowie z 4479 mieszkańców aż 2971.”[b][30]. Podczas niemieckiego spisu powszechnego w 1910 roku 86% mieszkańców powiatu zadeklarowało, że posługuje się językiem polskim[31], z kolei w samym mieście 67% mieszkańców posługiwało się językiem niemieckim[32].

W 1805 r. została założona pierwsza drukarnia w Pszczynie, chociaż być może w XVIII powstawały już tutaj druki ulotne[33]. W latach 1845–1846 ukazywało się w Pszczynie pierwsze górnośląskie polskojęzyczne czasopismo „Tygodnik Polski Poświęcony Włościanom”, w którym publikowali m.in. Jan Dzierżoń i Józef Lompa[33]. Ukazywał się też polski „Przyjaciel Ludu”[34].

W czasach I wojny światowej Hochbergowie przekazali swój pszczyński pałac na potrzeby cesarskiej kwatery głównej Wilhelma II oraz siedziby sztabu wojsk niemieckich.

Zaraz po zakończeniu wojny, gdy ważyły się losy przynależności państwowej Górnego Śląska, Pszczyna stała się znów widownią ważnych wydarzeń historycznych. Drugi z von Hochbergów – Jan Henryk XV, był zwolennikiem utworzenia niepodległej Republiki Śląskiej (do czego dążył na drodze dyplomatycznej) lub niepodległej Republiki Górnośląskiej (do czego dążył wspierany finansowo przezeń Związek Górnoślązaków (1919–1924)) lub w przypadku fiaska tej opcji, pozostawienia ziemi pszczyńskiej w granicach Niemiec. Gdy 16 sierpnia 1919 r. wybuchło I powstanie śląskie, powstańcy zostali zaatakowani przez wojska niemieckie już w miejscu zbiórki (przy tzw. „Trzech Dębach”), zaś książę udostępnił swój pałac na siedzibę i koszary paramilitarnych grup niemieckich i Grenzschutzu[35]. W podziemiach pałacu urządzono wówczas prowizoryczne więzienie, gdzie Grenzschutz osadzał, bił i maltretował w najbardziej wyrafinowany sposób schwytanych Polaków, podejrzanych o udział w powstaniu[35].

Sam Jan Henryk XV Hochberg książę von Pless wyposażył własnym sumptem spory oddział, który pod dowództwem jego syna Jana Henryka XVII podczas III powstania śląskiego współuczestniczył w ciężkich bojach z powstańcami, zakończonych zwycięstwem dowodzonej przez urodzonego w Pszczynie gen. Karla Hoefera[36] (późniejszego nazistę i SS-Oberführera)[37] Samoobrony Górnego Śląska (Selbstschutz Oberschlesiens) w bitwie o Górę Świętej Anny.

Pszczyna, Rynek, czerwiec 1922. Podporucznik Stanisław Krzyżowski, b. komendant powiatowy POW G.Śl., przemawia z trybuny podczas uroczystości powrotu ziemi pszczyńskiej do Polski
Pszczyna, restauracja Białasa w Domu Ludowym, 29 czerwca 1922 (dzień głównej uroczystości powrotu ziemi pszczyńskiej do Polski). Stoją w drugim rzędzie w środku od lewej: poseł Wojciech Korfanty, gen. broni Stanisław Szeptycki, b. komendant POW G.Śl. na powiat pszczyński ppor. Stanisław Krzyżowski, ks. prałat Jan Kapica, wojewoda śląski Józef Rymer. Siedzą w środku od lewej: starosta katowicki Jan Mildner, starosta pszczyński dr Franciszek Lerch, burmistrz Pszczyny Jan Figna
Pszczyna, Rynek, 28 sierpnia 1922. Marszałek Polski Józef Piłsudski przypina ppor. Stanisławowi Krzyżowskiemu Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari

Wcześniej, w 1921 r., w plebiscycie, który miał zdecydować o przynależności państwowej Górnego Śląska, za Polską głosowało w powiecie pszczyńskim 53 tys. mieszkańców, a za Niemcami – 18 tys. W samym mieście zwyciężyła jednak opcja niemiecka – 2843 głosów przeciwko 910 za Polską, a w obszarze dworskim Pless Schloss (Zamek Pszczyński) 185 do 52[38]. Po III powstaniu i podziale Górnego Śląska Pszczyna wraz z całym powiatem przypadła Polsce.

29 czerwca 1922 uroczyście wkroczyły do miasta wojska polskie. Wtedy to właśnie władze przejęła polska administracja, zaś pierwszym polskim burmistrzem miasta został Jan Figna.

II wojna światowa

W okolicy Pszczyny toczyły się 1–2 września 1939 r. walki obronne Kampanii Wrześniowej, czego świadectwem są licznie zachowane polskie betonowe schrony bojowe. W okolicy Pszczyny rozegrała się tzw. bitwa pszczyńska, podczas której wojska niemieckie przełamały główną linię polskiej obrony na Górnym Śląsku.

Na przełomie stycznia i lutego 1945 r., o Pszczynę oparła się linia frontu niemiecko-radzieckiego, jednak z wyjątkiem wzajemnych ostrzeliwań we wschodniej części miasta, walk o Pszczynę nie było, gdyż Wehrmacht zagrożony okrążeniem wycofał się po pewnym czasie z miasta na dalsze pozycje obronne na linii Żory-Pawłowice.

W czasie II wojny światowej zabudowa Pszczyny prawie nie ucierpiała. Do największych zniszczeń można zaliczyć drewniany kościółek św. Jadwigi na starym cmentarzu, który spłonął jeszcze w 1939 r.

Styczeń 1945 r. zapisał się w historii miasta bardzo tragicznym wydarzeniem. Tędy bowiem wiódł szlak ewakuacji więźniów z obozu KL Auschwitz-Birkenau do Wodzisławia Śląskiego. Wielu więźniów padło wówczas z wycieńczenia lub zostało zabitych na ulicach Pszczyny. Ofiary marszu śmierci pochowane są w zbiorowej mogile przy cmentarzu św. Krzyża. Dla upamiętnienia ich cierpień jedna z ulic, wiodąca do centrum miasta od strony Oświęcimia, nazwana została ulicą Męczenników Oświęcimskich.

10 lutego 1945 r. miasto zostało zajęte przez oddziały radzieckiego 28 korpusu armijnego 60 armii 1 Frontu Ukraińskiego[39].

Po 1945 r.

Zmiany terytorialne Pszczyny i gminy Pszczyna 1945–1998

Choć władze komunistyczne chciały uprzemysłowić wszystkie regiony Polski, w Pszczynie nie rozbudowano nadmiernie przemysłu. Powiększono Fabrykę Elektrofiltrów „Elwo”, wybudowano Zakłady Gazów Technicznych. Powstała duża mleczarnia Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej oraz młyn. Ze zmiennym szczęściem dbano o stan zamku pszczyńskiego i parku.

27 maja 1975 r. zwiększono powierzchnię miasta przez przyłączenie sąsiednich gmin Goczałkowice-Zdrój (Ćwiklice, Goczałkowice-Zdrój, Rudołtowice) i Wisła Wielka (Brzeźce, Łąka, Poręba, Studzionka, Wisła Mała, Wisła Wielka)[40]. 1 lutego 1977 r. utworzono gminę wiejską Pszczyna, w skład której weszły sołectwa: Jankowice i Studzienice (ze znoszonej gminy Bojszowy), Czarków i Piasek (ze znoszonej gminy Kobiór) oraz Studzionka, Wisła Mała i Wisła Wielka wyłączone z miasta Pszczyna[41].

1 lutego 1992 r. połączono miasto i gminę Pszczyna w jedną gminę (tzw. miejsko-wiejską)[42]; jednocześnie usamodzielniły się Goczałkowice-Zdrój, tworząc odrębną gminę Goczałkowice-Zdrój[43]. 1 stycznia 1998 r. odłączono od miasta wszystkie pozostałe z przyłączonych w 1975 sołectw – Brzeźce, Ćwiklice, Łąka, Poręba, Rudołtowice – stając się odrębnymi wsiami w gminie Pszczyna[44].

Dzielnice

  • Stare Miasto
  • Śródmieście
  • Siedlice
  • Piastów
  • Daszyńskiego
  • Powstańców Śląskich
  • Piłsudskiego
  • Podstarzyniec
  • Polne Domy
  • Kolonia Jasna
  • Kępa
  • Stara Wieś

Demografia

W Pszczynie pod koniec 2019 roku mieszkały 25 883 osoby[45]. Największą populację według danych GUS miasto osiągnęło w 1997 roku, liczba mieszkańców wynosiła wtedy 34 827 osób[46].

Według danych szacunkowych z 31 grudnia 2019 r. stopa bezrobocia w Pszczynie wynosiła 3,4%[47].

    Liczba mieszkańców Pszczyny w latach 1787–2019
    

Piramida wieku mieszkańców Pszczyny w 2019 roku[46].
Piramida wieku mieszkańców Pszczyny 2019.png

Żydzi

Żydzi w Pszczynie pojawili się dość późno. Wzmianki o nich, pochodzące z XVI i XVII w., mówią jedynie o pojedynczych osobach. Liczniej zaczęli do miasta przybywać dopiero po 1780 r. Wtedy to właśnie wydano rozporządzenie królewskie, zezwalające Żydom na osiedlanie się w miastach śląskich na wschód od Odry. W 1764 r. zbudowano pierwszą synagogę. Dzięki temu w 1787 r. w Pszczynie mieszkało już 85 osób wyznania mojżeszowego. Kolejnym impulsem do ich osadnictwa był tzw. edykt emancypacyjny króla Fryderyka Wilhelma III z 1812 r., w którym dopuszczono Żydów do praw miejskich i państwowych, zrównując ich w prawach z chrześcijanami. W 1814 r. założono żydowski cmentarz. W 1835 r. wzniesiono nową, drewnianą synagogę – gmina liczyła wówczas już 210 członków i szybko przybywali nowi. Wkrótce synagoga okazała się za mała, więc w 1852 r. zaczęto budować nową, tym razem już murowaną. Synagoga przetrwała do dziś, w czasie okupacji została jednak przebudowana przez Niemców na kino. Zaadaptowanie synagogi na salę kinową do tego stopnia zatarło jej architekturę, że nie przedstawia obecnie większej wartości oprócz pamiątkowej.

Równolegle rozwijało się szkolnictwo żydowskie. Od 1812 r. funkcjonował cheder, ale w 1820 gmina uzyskała zgodę, by dzieci jej członków mogły uczęszczać do szkół ewangelickiej i katolickiej – faktycznie głównie uczyły się w tej pierwszej. To było podstawą utworzenia wspólnej szkoły ewangelicko-żydowskiej, powołanej do życia w 1873 r. W 1893 r. zmieniono ją w szkołę komunalną.

Gmina ok. 1885 r. osiągnęła największą w swej historii liczebność – 341 członków. W Pszczynie działał wówczas teolog i historyk żydowski, rabin tutejszej gminy, Markus Brann, w latach późniejszych wykładowca Żydowskiego Seminarium Teologicznego we Wrocławiu. Pod koniec XIX w. liczebność gminy zaczęła spadać, a gdy w 1922 r. Pszczyna wraz z regionem znalazła się w odrodzonej Polsce, wielu Żydów opuściło miasto, ponieważ niemal wszyscy członkowie gminy identyfikowali się z kulturą niemiecką. Na miejscu została zamożna grupa starszych wyznawców religii mojżeszowej, także zdecydowanie proniemiecka – w ten sposób liczebność Żydów spadła z 227 osób przed I wojną światową do 60 po 1922 r. Wkrótce jednak do Pszczyny napłynęło sporo osadników żydowskich z głębi Polski – z Galicji i dawnej Kongresówki, którzy deklarowali już jako język ojczysty nie niemiecki – jaki dotychczas to miało miejsce wśród tutejszych Żydów – lecz jidysz lub polski.

W pierwszych dniach po wojnie do Pszczyny powróciło kilku Żydów. Do lat 50. XX w. do Pszczyny napłynęło około 200 Żydów, którzy otworzyli niewielki dom modlitwy i założyli pięć stowarzyszeń żydowskich. Jednak do 1957 r. większość Żydów opuściła miasto. Obecnie Pszczynę zamieszkuje kilka osób pochodzenia żydowskiego, jak i kilku Żydów, którzy przeszli na religię chrześcijańską.

Gmina Żydowska
Rok17871834188519221939195019702010
Mieszkańcy85210341601002003515

Ewangelicy

Luteranizm w Pszczynie wprowadził w 1568 r. książę Karol Promnitz. W ciągu 20 następnych lat religię tę przyjęły wszystkie miejscowości ziemi pszczyńskiej. W 1569 r. pojawił się w Pszczynie pierwszy pastor; tego samego roku ewangelicy otwarli tu szkołę.

Kontrreformacja odcisnęła silne piętno na pszczyńskich ewangelikach – od 1649 r. jedynym miejscem, gdzie mogli zbierać się na nabożeństwa, pozostała kaplica zamkowa. W 1661 r. zamknięto szkołę.

W 1709 r. Erdmann Promnitz rozpoczął starania o zgodę na budowę kościoła ewangelickiego w Pszczynie. Uzyskał ją od Fryderyka II Wielkiego w 1742 r. i wkrótce ewangelicy rozpoczęli budowę świątyni. W tym samym roku reaktywowali działalność szkoły. W 1746 r. kościół konsekrowano. Równocześnie umieszczono przy nim szkołę wraz z mieszkaniem dla nauczyciela. W 1905 r. kościół spłonął. W 1907 r. został odbudowany.

Obecnie Pszczyna jest siedzibą aktywnej nie tylko w sferze religijnej parafii ewangelicko-augsburskiej, do której przynależy ok. 1500 zborowników. Jest to największy zbór ewangelickiej diecezji katowickiej.

Gospodarka

W okresie PRL-u w mieście dominował przemysł maszynowy m.in. produkowano elektrofiltry[48]. Po transformacji ustrojowej część zakładów została postawiona w stan upadłości.

  • przemysł maszynowy, spożywczy, drzewny
  • instytuty naukowe

Transport

Drogowy

Drogi krajowe

Drogi wojewódzkie

Kolejowy

Stacja kolejowa w Pszczynie

Pszczyna jest stacją węzłową, przez którą przebiegają dwie linie kolejowe – linia nr 139 Katowice – Zwardoń (Skalité Serafínov) oraz linia nr 148 Pszczyna – Rybnik. Stacja posiada dwa perony – z peronu pierwszego odjeżdżają najczęściej pociągi osobowe w kierunku Rybnika, a z peronu drugiego w kierunku Katowic, Bielska-Białej czy Wisły. Perony posiadają wiaty. Przejście z peronu I na peron II odbywa się kładką nad torami. W budynku dworcowym znajduje się poczekalnia dla podróżnych i kasy biletowe.

Nad pracą stacji czuwa obsługa nastawni dysponującej „Psz”, obsługująca także przejazd kolejowy na ul. Dworcowej oraz obsada nastawni wykonawczej „Psz1”. Stacja Pszczyna wyposażona jest w mechaniczne i przekaźnikowe urządzenia sterowania ruchem kolejowym z sygnalizacją świetlną.

W powiecie wyróżnia się 9 podpszczyńskich stacji i przystanków kolejowych: Goczałkowice, Goczałkowice Zdrój, Piasek, Pszczyna Czarków, Kobiór, Radostowice, Suszec, Suszec Kopalnia, Suszec Rudziczka. Na stacji Pszczyna zatrzymują się pociągi wszystkich kategorii.

Lotniczy

W 2012 r. przy ul. Antesa oddano do użytku sanitarne lądowisko śmigłowcowe.

Około 4 kilometry na północny wschód od miasta znajduje się prywatne, śmigłowcowe lądowisko Pszczyna.

Komunikacja miejska

System transportu zbiorowego w Pszczynie oparty jest na komunikacji autobusowej. Obecnie (w roku 2020) na terenie miasta funkcjonują 2 linie komunikacji powiatowej (łączące Pszczynę z Żorami i KWK w Pniówku), 5 linii komunikacji gminnej, zapewniające połączenia na terenie Pszczyny, jak również innych miejscowości w gminie Pszczyna, 5 linii komercyjnych (do Czechowic-Dziedzic, Tychów, Strumienia, Woli oraz Jawiszowic), a także 1 linia tyskiego PKM do Bierunia[49].

Połączenia autobusowe na terenie powiatu pszczyńskiego obsługiwane są obecnie przez 8 przewoźników. Poza PKM Tychy, będącym przedsiębiorstwem samorządowym, większość linii obsługują prywatne spółki transportowe[50].

Pszczyna posiada nowoczesne powiatowe centrum przesiadkowe zlokalizowane przy dworcu PKP, zbudowane w 2019 roku[51]. Energooszczędny obiekt, nawiązujący architekturą, stylem i materiałami do zabytkowego budynku dworca obsługuje autobusy lokalne i dalekobieżne. Obiekt został wyposażony w elektroniczne rozkłady jazdy oraz tablice informacyjne, a także infokioski, z których pasażerowie dowiadują się najważniejszych informacji o powiecie i komunikacji. W budynku znajduje się także powiatowy punkt informacji turystycznej.

Ochrona środowiska

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Pszczyna została sklasyfikowana jako drugie po Żywcu miasto o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu Unii Europejskiej[52]

Ziemia pszczyńska to obszar niezanieczyszczony, o dobrym stanie środowiska przyrodniczego – mimo iż leży na terytorium województwa śląskiego, które uznawane jest za region mocno uprzemysłowiony z silnie zdegradowanym środowiskiem. Pszczyna jest dość silnie oddzielona od zanieczyszczeń Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego przez naturalną barierę rozległych lasów. Aby zachować i poprawić ten stan, władze samorządowe w Pszczynie przykładają wagę do spraw ochrony środowiska, traktując je w sposób priorytetowy. W ciągu ostatnich kilku lat zrealizowano wiele ważnych projektów. Dużym przedsięwzięciem, bardzo istotnym dla ochrony wód przed zanieczyszczeniami – szczególnie rzeki Pszczynki oraz Zbiornika Goczałkowickiego, rezerwuaru wody pitnej dla Górnego Śląska – była budowa oczyszczalni ścieków w Wiśle Wielkiej, a także równoległa budowa sieci kanalizacyjnej w Łące, Wiśle Wielkiej i Małej, oraz oczyszczalni ścieków i zbiorczego kolektora kanalizacyjnego dla Pszczyny. Począwszy od 2005 r. w dużej części za pieniądze pochodzące ze środków Unii Europejskiej, realizowany jest projekt mający ogromne znaczenie dla ochrony wód. Obejmuje on budowę nowego systemu kanalizacji sanitarnej dla Pszczyny, Poręby i dotąd nieskanalizowanej części Łąki oraz modernizację części kanalizacji opadowej. Równocześnie mają być zmodernizowane wodociągi pszczyńskie.

Starania o poprawę czystości powietrza atmosferycznego są o tyle trudniejsze, że większa część jego zanieczyszczeń pochodzi spoza ziemi pszczyńskiej. Jednak ważne znaczenie może mieć ograniczenie niskiej, lokalnej emisji zanieczyszczeń. W tym celu Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Pszczynie prowadzi stałe i systematyczne pomiary zanieczyszczeń pyłkowych i gazowych, a od 2001 r. gmina i starostwo powiatowe wspólnie finansują stały monitoring zanieczyszczeń komunikacyjnych i niskich emisji, prowadzony przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych. By ograniczyć niską emisję zanieczyszczeń, związaną przede wszystkim z zimowym ogrzewaniem budynków, sukcesywnie przeprowadzana jest modernizacja starych kotłowni węglowych w jednostkach podległych gminie. Dzięki temu już 98% szkół i przedszkoli w gminie Pszczyna ma kotłownie gazowe. W 2001 r. zlikwidowano część starej miejskiej ciepłowni, pracującej na wyeksploatowanych urządzeniach opalanych miałem węglowym, a w zamian powstało pięć kotłowni gazowych z kotłami niskotemperaturowymi i jedna kotłownia gazowo-olejowa. Dzięki temu, że nowe kotłownie wyposażono w nowoczesne, energooszczędne urządzenia, odpowiadające rygorystycznym normom europejskim, udało się osiągnąć znaczne ograniczenie emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych do powietrza atmosferycznego.

W ramach gospodarki odpadami i ochrony gleb w latach 1998–2000 zrealizowano program rekultywacji komunalnego wysypiska śmieci. Dzięki temu powstało 5 hektarów terenów zielonych, istniejących niegdyś w miejscu składowiska odpadów. Obecnie gmina nie posiada własnego wysypiska, odpady są wywożone do Knurowa lub Brzeszcz.

Istotne znaczenie dla gospodarki odpadami ma fakt, że w gminie Pszczyna 90% posesji objętych jest zorganizowanym wywozem odpadów, a od 1998 r. wprowadzony został program segregacji odpadów na szkło, makulaturę, plastiki i metale. Bardzo ważną inwestycją będzie planowana na najbliższe lata budowa kompostowni w sąsiedztwie pszczyńskiej oczyszczalni ścieków, do której trafiać będą wszystkie odpady „zielone” i organiczne z terenu gminy, a być może też z sąsiednich gmin.

Działania związane z gospodarką odpadami nie miałyby sensu bez akcji uświadamiających mieszkańców. Dlatego wprowadzając program selektywnej zbiórki odpadów, rozdawano specjalne kolorowe worki do segregacji oraz pojemniki. W szkołach i przedszkolach zbierane są puszki aluminiowe i zużyte baterie, w aptekach ustawiono pojemniki na przeterminowane leki. Poza tym dzięki nakładom z budżetu gminy dzieci w ramach obchodów Dnia Ziemi i akcji „Sprzątania Świata” otrzymują sadzonki drzew, plakaty, ulotki, worki i rękawice. Od 2004 r. organizowany jest festiwal ekologiczny „Rejs na czyste wody” mający na celu promocję zbiórki surowców wtórnych.

Pszczyński samorząd w swych wysiłkach na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego naprawdę się wyróżnia, o czym świadczą liczne nagrody. W 1999 r. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z Sejmikiem Samorządowym Województwa Śląskiego przyznał gminie Pszczyna I nagrodę w kategorii gospodarowania zielenią w konkursie „Najlepsze wdrożenie rozwiązań ochrony środowiska zrealizowane przez samorząd terytorialny w województwie katowickim w latach 1990–1995”. W tym samym roku Pszczyna otrzymała nagrodę Narodowego Funduszu ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej za najlepszą realizację zadań zgłoszonych do III edycji konkursu na zagospodarowanie odpadów na terenach wiejskich. Rok 2001 przyniósł kolejną nagrodę – tym razem od Śląskiego Związku Gmin i Powiatów za najlepszy projekt „Rowerem po Śląsku”.

Architektura i urbanistyka

Zabytki

Rynek w Pszczynie
Atrapa studni na Rynku
Kościół ewangelicko-augsburski i przylegający do niego ratusz
Kościół Wszystkich Świętych w Pszczynie
Dwór „Ludwikówka” w Pszczynie

Muzea

Zamek w Pszczynie, obecnie muzeum

Zabytki sakralne

Rynek w Pszczynie z ratuszem po prawej stronie i luterańskim kościołem ewangelicko-augsburskim
  • Kościół Wszystkich Świętych w Pszczynie
  • Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Kapliczka „Bądź Wola Twoja”
  • Kapliczka przy ul. Katowickiej w Pszczynie
  • Cmentarz Żydowski z zachowanym domem przedpogrzebowym i 250 macewami
  • Cmentarz Św. Jadwigi
  • Cmentarz Poległych żołnierzy Wojska Polskiego i harcerzy
  • Groby von Hochbergów
  • Groby Anhaltów
  • Cmentarz żołnierzy radzieckich

Nieistniejące

Zabytki budownictwa drewnianego

Obiekty związane z zamkiem

Pomniki i tablice pamiątkowe

  • Pomnik i tablica upamiętniająca miejsce rozstrzelania harcerzy polskich przez hitlerowców w 1939 r.
  • Pomnik Zwycięstwa wzniesiony dla uczczenia poległych i pomordowanych powstańców w latach 1919–1921 oraz Polaków w czasie II wojny światowej – Plac Zwycięstwa i Wolności
  • Obelisk z tablicą pamiątkową (z płaskorzeźbionym godłem państwowym i herbem Pszczyny), upamiętniającą zebranie się i złożenie przysięgi przez mieszkańców powiatu pszczyńskiego, przed wybuchem I powstania śląskiego w 1919 r. – w miejscu zwanym „Trzy Dęby”, między dwoma wielkimi głazami narzutowymi
  • Pomnik i tablica w miejscu straceń powstańców śląskich, mieszkańców powiatu pszczyńskiego, rozstrzelanych przez hitlerowców w 1939 r. – w miejscu zwanym „Trzy Dęby”, naprzeciw obelisku powstańczego
  • Grób księdza Bernarda Bogedaina, biskupa pomocniczego wrocławskiego, krzewiciela oświaty polskiej na Górnym Śląsku – na cmentarzu św. Jadwigi Śląskiej
  • Pomnik przed cmentarzem żołnierzy Armii Czerwonej, wzniesiony w 1953 r.
  • Rzeźba w ogrodzeniu przy ulicy Chopina, wykonana przez Grzegorza Kozika
  • Głowa żubra przy ulicy Bielskiej, wykonana przez Joachima Krakowczyka
  • Tablica poświęcona Georgowi Philippowi Telemannowi, kompozytorowi baroku – Brama Wybrańców
  • Tablica na Ratuszu, upamiętniająca 60. rocznicę powrotu ziemi pszczyńskiej do Macierzy
  • Tablica upamiętniająca wydanie pierwszej polskiej gazety na Górnym Śląsku – Rynek 5
  • Tablica upamiętniająca pobyt w Pszczynie marszałka Józefa Piłsudskiego – ul. 3 Maja
  • Tablica upamiętniająca Marsz Śmierci – ul. bpa Bogedaina
  • Pomnik w kształcie ławeczki, upamiętniający księżną Daisy von Pless – Rynek

Szlaki turystyczne

Szlak architektury icon.svg Przez Pszczynę przebiegają m.in.:

Kultura

Biblioteki

  • Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Józefa Lompy w Katowicach Filia w Pszczynie
  • Miejsko-powiatowa biblioteka w Pszczynie

Edukacja

Szkoły

Szkoły podstawowe

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Książąt Pszczyńskich
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. św. Jadwigi Śląskiej
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. św. Jana Pawła II
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im. Józefa Pukowca
  • Szkoła Podstawowa nr 6 z Oddziałami Integracyjnymi im. ks. Jana Twardowskiego
  • Szkoła Podstawowa Nr 5
  • Zespół Szkół Nr 3 Specjalnych im.Janusza Korczaka

Szkoły średnie

Szkoły wyższe

  • Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Wydziału Inżynierii Środowiska i Energetyki Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki przy Powiatowym Zespole Szkół Nr 2 im. Karola Miarki w Pszczynie
  • Stowarzyszenie Pszczyński Uniwersytet Trzeciego Wieku w Pszczynie[53]

Dawne szkoły

Szkoły elementarne

  • Szkoła Parafialna – istniejąca do 1800 roku
  • Powszechna Szkoła II na Strzelnicy – obecnie Szkoła Podstawowa nr 2
  • Ewangelicka Szkoła Parafialna
  • Wspólna Szkoła Ewangelicko-Żydowska
  • Szkoła Żydowska
  • Cheder
  • Publiczna Ośmioklasowa Szkoła Powszechna Nr 1
  • Publiczna Jednoklasowa Szkoła Ewangelicka Polska
  • Szkoła Dokształcająca
  • Publiczna Szkoła Powszechna dla Mniejszości Niemieckiej
  • Prywatna Szkoła Powszechna z Niemieckim Językiem Nauczania
  • Publiczne Gimnazjum Nr 1
  • Publiczne Gimnazjum Nr 2
  • Publiczne Gimnazjum Nr 3
  • Publiczne Gimnazjum Nr 4
  • Publiczne Gimnazjum Nr 7 Specjalne

Sport i rekreacja

Pole golfowe w Pszczynie
ObiektLiczba
stadiony2
hale sportowe2
pływalnie kryte3
korty tenisowe4
pola golfowe1
sale gimnastyczne16
kluby „Fitness”3
boiska do gier wielkich10
escape room1

Jedną z pierwszych organizacji sportowych w mieście było Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Pszczynie regionalne gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” utworzone w 1920 roku z inicjatywy Alojzego Fizi[54].

  • Mieszkańcy Pszczyny mają do dyspozycji dobre zaplecze sportowe i rekreacyjne. Jest tu niewielki stadion, hala sportowa, korty tenisowe oraz kryte pływalnie. Także prywatni inwestorzy dbają o możliwości uprawiania sportu – przy nowoczesnym hotelu Imperium wybudowano kryty basen oraz kryte korty tenisowe. Z kolei dzięki pasji Edwarda Pilcha powstało w Pszczynie pole golfowe – choć obecnie jest to pole z dziewięcioma dołkami, zajmuje 28 ha terenów zielonych, a właściciel chce je rozszerzyć do 35 ha i 18. dołków.
  • 17 czerwca 2016 roku, w budynku dawnego kina Wenus, został utworzony escape room Cinema Escape, gdzie można aktywnie spędzić czas na grupowym rozwiązywaniu zagadek. Dawna sala kinowa co około 6 miesięcy zmienia swoje oblicze stając się przestrzenią gry inspirowaną znanymi produkcjami filmowymi i serialowymi.
  • Aktywnemu wypoczynkowi i rekreacji sprzyjają także okolice miasta. Nad niedalekim Zbiornikiem Łąka jest kąpielisko miejskie oraz Centrum Windsurfingu w Porębie. Popularnym terenem spacerów i wycieczek rowerowych są rozległe Lasy Pszczyńskie.
  • Imprezy i zawody sportowe organizuje Miejski Ośrodek Rekreacji i Sportu w Pszczynie: co roku w lipcu odbywa się Ogólnopolskie Kryterium Uliczne „Memoriał Kazimierza Gazdy” – wyścig kolarski poświęcony pamięci sławnego kolarza. W ramach obchodów Dni Pszczyny, w przedostatnią sobotę sierpnia, na rynku rozgrywany jest Turniej Koszykówki Ulicznej, który cieszy się dużym zainteresowaniem – bierze w nim udział nawet 250 zawodników. Pod koniec wakacji całe rodziny przyciąga Rowerowy Rajd Familijny po ziemi pszczyńskiej, impreza o charakterze nie tylko sportowym, ile turystyczno-krajoznawczym. Dwa razy w roku odbywa się Amatorski Puchar Śląska w Windsurfingu, bardzo już popularne na wodach Zbiornika Łąckiego.
  • Najwyżej sklasyfikowanym klubem piłkarskim w Pszczynie, jest występująca od sezonu 2021/2022 w klasie okręgowej śląskiej V Iskra Pszczyna[55].
  • Z miejscowości pochodzi kobiecy klub siatkarski PLKS Pszczyna.
  • Od grudnia 2005 r., w okresie zimowym, działa na rynku „przenośne” lodowisko o wymiarach 20x40 m.
  • W okresie letnim natomiast zbiornik Łąka jest areną regat żeglarskich
  • Pod koniec czerwca na tym samym zbiorniku odbywają się regaty kajakowe dla młodzieży gimnazjalnej i licealnej
  • 1 grudnia 2008 r. w Pszczynie otwarty został kompleks boisk „Orlik 2012”. Kompleks znajduje się obok hali Powiatowego Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ul. Zamenhoffa.

Park Pszczyński

Park Zamkowy
Główna aleja parku
Jeden z łukowych mostów
Park Zwierzyniec
Dwór „Ludwikówka”
Pawilon herbaciany na wyspie
Nekropolia Anhaltów

Park Pszczyński jest jednym z najpiękniejszych parków na Górnym Śląsku. Powierzchnia jego wynosi 156 ha. Park leży wzdłuż rzeki Pszczynki, która przepływa przez sztucznie utworzone stawy i kanały. W 2005 r. prowadzone są prace konserwacyjne przy obiektach wodnych.

Początki parku wiążą się z renesansową przebudową zamku w XVI w. Wtedy w pobliżu zamku powstały ogrody warzywne, zaś w północno-zachodniej części parku zwierzyniec, w którym trzymano zwierzynę płową i ptactwo (m.in. modne wówczas pawie). Ten późnorenesansowy park użytkowo-ozdobny został przekształcony w II połowie XVIII w. Obecny kształt, czyli typ angielski, pochodzi z II połowy XIX w.

Park podzielony jest na trzy części:

  • Park Zamkowy
    • jest integralną częścią parku z rezydencją książęcą, rozpościera się na obszarze 48 ha; jego główną oś kompozycyjną wyznaczają Zamek i dwór „Ludwikówka”, natomiast główną oś komunikacyjną parku stanowi aleja biegnąca od zamku do starego cmentarza św. Jadwigi
  • Park Dworcowy
    • sięga od torów kolejowych i dworca po granicę z Parkiem Zamkowym (ul. Katowicka)
    • znajduje się w nim skansen „Zagroda Wsi Pszczyńskiej” i Skatepark (w miejscu dawnego amfiteatru)
  • Park Zwierzyniec (Dzika Promenada)
    • założona na przełomie XVIII i XIX w. na miejscu osuszonego Parku Miejskiego.

W 2008 r. powstała tutaj Pokazowa Zagroda Żubrów w Pszczynie, w której na blisko 10 hektarach są obecne poza żubrami: muflony, jelenie, daniele i sarny.

W parku znajdują się wkomponowane elementy architektury:

  • Pawilon herbaciany na wyspie (Herbaciarnia);
  • Brama chińska;
  • Mosty;
  • Piwnica lodowa (Lodownia);
  • Kapliczki;
  • Mosty łukowe;
  • Nekropolia Książąt Anhalt-Köthen-Pless z lat 1773 do 1841;
  • Groby członków rodu książęcego Hochberg von Pless z 1936 i 1938 r.

Parkowe aleje prowadzą daleko poza miasto do:

pałacyku Bażantarnia, z XVIII wieku w Porębie,

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie Pszczyny działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

  • zbór w Pszczynie[56]
  • greckokatolicka placówka duszpasterska w Pszczynie[59]

Cmentarze

  • Cmentarz Wszystkich Świętych
  • Cmentarz Ewangelicki
  • Cmentarz Żołnierzy Wojska Polskiego
  • Cmentarz Żołnierzy Armii Czerwonej
  • Cmentarz Świętej Jadwigi Śląskiej
  • Cmentarz Świętego Krzyża
  • Cmentarz żydowski
  • Cmentarz rodziny książęcej Anhalt-Köthen-Pless
  • Groby Hochbergów von Pless

Miasta partnerskie

Zobacz też

Uwagi

  1. „Das polnische Element ist im Kreise das bei Weitem vorherrschende. Unter 75,725 Einwohnern sind nur 8413 Deutsche, 67,312 sprechen polnisch”.
  2. „Sogar in den Städten ist die Bevölkerung zum großen Theile polnisch. So zählt Pleß unter 3154 Einwohnern 560 polnisch sprechende, Nicolai sogar unter 4479 Einwohnern deren 2971, also fast 2/3”.

Przypisy

  1. OpenTopoMap – Topographische Karten aus OpenStreetMap, opentopomap.org [dostęp 2020-12-22].
  2. Flood Map: Elevation Map, Sea Level Rise Map. [dostęp 2021-01-23]. (ang.).
  3. a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2022-02-06].
  4. Pszczyna – Perła Górnego Śląska, victumania.pl [dostęp 2020-08-14].
  5. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 64–65.
  6. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  7. Feliks Koneczny: Dzieje Polski za Piastów. Komorów: Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, 1997, s. 189. ISBN 83-86482-53-2. Cytat: Wśród następnych wichrzeń Mieszka Starego zależało Kazimierzowi na tem, żeby książę Raciborski nie dostarczył mu pomocy. Ażeby więc zjednać sobie Mieszka Kulawego, dał mu spory kawał ziemi krakowskiej, z pięcioma grodami: Oświęcimiem, Zatorem, Bytomiem górnym, Siewierzem i Pszczyną. Darowizna ta pozostała już przy dziedzicach Mieszka raciborskiego, a Bytom i Pszczyna liczą się do dziś dnia do Ślązka. (pol.).
  8. Historia miejscowości. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-12-21)]. Cytat: W pierwszych latach istnienia państwa polskiego tereny dzisiejszej ziemi pszczyńskiej należały do dzielnicy krakowskiej, a nie śląskiej. Dopiero w 1178 r. książę Kazimierz II Sprawiedliwy odstąpił je swojemu bratankowi, księciu opolsko-raciborskiemu, Mieszkowi Plątonogiemu. (pol.).
  9. OpenTopoMap. [dostęp 2021-01-23].
  10. OpenTopoMap. [dostęp 2021-01-23].
  11. Portal – UG Goczałkowice-Zdrój, www.goczalkowicezdroj.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
  12. a b Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
  13. Cienkowski, W. P., Sekrety imion własnych, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1965, s. 138–139.
  14. Wilhelm Wattenbach, Colmar Grünhagen: Registrum St. Wenceslai: Urkunden vorzüglich zur Geschichte Oberschlesiens nach einem Copialbuch Herzog Johanns von Oppeln und Ratibor’. Vol. 2, Breslau 1865. s. 179. [dostęp 2020-06-05].
  15. „Słownik etymologiczny języka polskiego” – Aleksander Bruckner, Wiedza Powszechna, Warszawa 1985, ISBN 83-214-0410-3.
  16. Borek Henryk: Wśród śląskich nazw, wyd. Instytut Śląski w Opolu, Opole 1986, s. 26.
  17. Borek Henryk: Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, wyd. Instytut Śląski w Opolu, Opole 1988, s. 55.
  18. Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 204.
  19. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 179. ISBN 978-83-910595-2-4.
  20. „Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae”. Merian, Frankfurt am Main 1650, S. 171.
  21. Hassel 1819 ↓, s. 264.
  22. Knie 1830 ↓, s. 992.
  23. Knie 1830 ↓, s. 600.
  24. Freiherrn 1837 ↓, s. 136.
  25. Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 12.
  26. Pszczyna. Monografia historyczna, L. Musioł, Magistrat Miasta Pszczyny, Katowice 1936.
  27. Zygmunt J. Orlik: Szkice z dziejów Starej Wsi. Pszczyna: ITKM, 2000, s. 15–18, 66. ISBN 83-7216-174-7.
  28. Franciszek Maroń. Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku. „Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku”, s. 101–167, 1969. 
  29. Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207–1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147–150.
  30. a b Triest 1865 ↓, s. 564.
  31. Die Polen in Oberschlesien: eine statistische Untersuchung, Paul Weber, Berlin, 1914 [1].
  32. Deutsches Ortsnamenbuch, Manfred Niemeyer (Wyd.), Verlag Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2012, s. 494 [2].
  33. a b Ciurlok 2018 ↓, s. 108.
  34. Pszczyna, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-06-23].
  35. a b Edmund Jakubowski, Z papierów Jana Kędziora z Katowic, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach”, nr 32, Prace Historyczne, nr 2, Katowice 1967, s. 259.
  36. Bogdan Cimała 1995 ↓, s. 99.
  37. Wojciech Kapica, Domniemane i rzeczywiste kontakty prominentów nazistowskich z polskością przed 1933 rokiem, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem”, t. 38, nr 2, Wrocław 2016, s. 42 [dostęp 2020-08-20].
  38. Wyniki plebiscytu w powiecie pszczyńskim. oberschlesiende.h619444.serverkompetenz.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-10)]..
  39. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 300.
  40. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 maja 1975 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie katowickim (Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 88).
  41. Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 25 stycznia 1977 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia, zmiany granic i nazw gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwie katowickim (Dz.U. z 1977 r. nr 3, poz. 14).
  42. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 września 1991 r. w sprawie podziału lub połączenia niektórych miast i gmin, w których dotychczas działały wspólne organy, oraz zmiany i ustalenia ich nazw i siedzib (Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397).
  43. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 grudnia 1991 r. w sprawie utworzenia, zmiany granic i ustalenia siedzib niektórych gmin w województwach: warszawskim, białostockim, bielskim, częstochowskim, katowickim, kieleckim, leszczyńskim, lubelskim, łomżyńskim, nowosądeckim, olsztyńskim, opolskim, ostrołęckim, pilskim, piotrkowskim, poznańskim, skierniewickim, suwalskim, szczecińskim, tarnobrzeskim, toruńskim, włocławskim, zamojskim i zielonogórskim oraz nadania niektórym gminom statusu miasta (Dz.U. z 1991 r. nr 115, poz. 497).
  44. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 września 1997 r. w sprawie utworzenia gminy, ustalenia granic, nazw i siedzib władz niektórych gmin oraz zmiany granic niektórych miast w województwach: białostockim, bydgoskim, ciechanowskim, elbląskim, gdańskim, jeleniogórskim, katowickim, kieleckim, konińskim, krośnieńskim, lubelskim, nowosądeckim, opolskim, pilskim, poznańskim, przemyskim, rzeszowskim, siedleckim, suwalskim, tarnobrzeskim i zamojskim (Dz.U. z 1997 r. nr 116, poz. 742).
  45. Pszczyna w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2021-08-16] (pol.).
  46. a b Pszczyna w liczbach. Liczba i płeć mieszkańców Pszczyny, Polska w liczbach [dostęp 2020-08-14] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  47. Pszczyna w liczbach. Bezrobocie rejestrowane w Pszczynie, Polska w liczbach [dostęp 2020-08-14] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  48. Praca zbiorowa: Mały przewodnik po Polsce hasło „Pszczyna”. Warszawa: 1980, s. 237.
  49. Komunikacja – powiat pszczyński – Rozkład jazdy, komunikacja.powiat.pszczyna.pl [dostęp 2020-09-14].
  50. Komunikacja – powiat pszczyński – Przewoźnicy, komunikacja.powiat.pszczyna.pl [dostęp 2020-09-14].
  51. Jolanta Pierończyk: Powiatowe Centrum Przesiadkowe w Pszczynie już otwarte. Dziennik Zachodni, 2019-11-05. [dostęp 2021-07-15].
  52. 33 z 50 miast UE z najgorszym powietrzem jest w Polsce. Na pierwszym miejscu...
  53. Pszczyński Uniwersytet Trzeciego Wieku. oficjalna strona [dostęp 2021-09-23]
  54. Wincenty Ogrodziński 1937 ↓, s. 229.
  55. Skarb - Iskra Pszczyna, www.90minut.pl [dostęp 2022-08-17].
  56. Zbory. maranatha.pl. [dostęp 2022-05-01].
  57. Pszczyna. luteranie.pl. [dostęp 2022-05-01].
  58. Zbory KECh w Polsce. kech.pl. [dostęp 2022-05-01].
  59. Greckokatolicka placówka duszpasterska w Pszczynie. grekokatolicy.pl. [dostęp 2022-05-01].
  60. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Pszczyna County location map 02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Pszczyna County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.12 N
  • S: 49.86 N
  • W: 18.60 E
  • E: 19.16 E
Oswiecz et Zator.jpg
The Dukedomes of Oswitz and Zator. Lawrence H. Slaughter Collection of English maps, charts, globes, books and atlases . Abraham Ortelius his epitome of the theater of the worlde. Nowe latlye ... renewed and augmented ... / by Micheal Coignet, mathematitian of Antwarpe.
Szlak rowerowy zielony.svg
Zielony szlak rowerowy
Szlak rowerowy czerwony.svg
Czerwony szlak rowerowy
POL Szlak niebieski.svg
Niebieski szlak turystyczny.
Flag of Croatia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Pszczyna, Dom Ludowy, 29 czerwca 1922. Główna uroczystość powrotu Pszczyny do Polski.jpg
Pszczyna, restauracja Białasa w Domu Ludowym, 29 czerwca 1922 (dzień głównej uroczystości powrotu ziemi pszczyńskiej do Polski). Stoją w drugim rzędzie w środku od lewej: poseł Wojciech Korfanty, gen. broni Stanisław Szeptycki, b. komendant POW G.Śl. na powiat pszczyński ppor. Stanisław Krzyżowski, ks. prałat Jan Kapica, wojewoda śląski Józef Rymer. Siedzą w środku od lewej: starosta katowicki Jan Mildner, starosta pszczyński dr Franciszek Lerch, burmistrz Pszczyny Jan Figna
Pszczyna Town Square.jpg
Autor: Swift.Bromba, Licencja: CC BY 3.0
Pszczyna, Miasto w ramach historycznego założenia
Pszczyna-cmentarz Anhalt-Kothen.jpg
(c) Lestat, CC-BY-SA-3.0
Zdjęcie własne wykonane w parku w Pszczynie. Przedstawia cmentarz książąt Anhalt-Köthen. Autorem zdjęcia jest Lestat.
Szlak rowerowy niebieski.svg
Niebieski szlak rowerowy
Rynek w Pszczynie.jpg
Autor: Bieniecki Piotr, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rynek w Pszczynie, Śląsk, fotografia Ratusza
Piramida wieku mieszkańców Pszczyny 2019.png
Autor: Główny Urząd Statystyczny, Licencja: CC BY-SA 4.0
Piramida wieku mieszkańców Pszczyny w roku 2019
Pszczyna-Ludwikowka.jpg
(c) Lestat, CC-BY-SA-3.0
Dwór "Ludwikówka". Autorem zdjęcia jest Lestat.
Dziki Park.jpg
Autor: Adrian Jasny, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dziki Park w Pszczynie
Zamek w Pszczynie od strony parku.jpg
Autor: Bieniecki Piotr, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zamek w Pszczynie fotografowany od strony parku, Śląsk
Town Hall Pszczyna.jpg
(c) PetrusSilesius, CC-BY-SA-3.0
The market square Rynek in Pszczyna with the town hall on the right hand site, and the protestant church beside (all 19th century)
Pszczyński park 01.jpg
Autor: Ebielmaj, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pszczyna, park, XVII w., XX w.
WK15 Pszczyna (1) Travelarz.jpg
Autor: Travelarz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
To zdjęcie zostało wykonane podczas polskiej Wikiekspedycji kolejowej 2015 zorganizowanej przez
Stowarzyszenie Wikimedia Polska we współpracy z Fundacją Grupy PKP.
Wszystkie zdjęcia z wyprawy możesz zobaczyć w kategorii Wikiekspedycja kolejowa 2015.
Pszczyna-territorial-changes-1945-1998.gif
Autor: Qqerim, Licencja: CC BY 3.0
Zmiany terytorialne powiatu pszczyńskiego 1939–2002 (także tyskiego, grodzkiego Tychy, mikołowskiego i bieruńsko-lędzińskiego, utworzonych z pszczyńskiego)
SAD logo.svg
Autor: Swohmeck, Licencja: CC BY-SA 2.5
Logo szlaku architektury drewnianej w Polsce.
Aleja parku w Pszczynie.jpg
Autor: Bieniecki Piotr, Licencja: CC BY-SA 4.0
Aleja pszczyńskiego parku, Pszczyna, Śląsk
Pszczyna, czerwiec 1922 roku. Z trybuny przemawia ppor. Stanisław Krzyżowski.jpg
Pszczyna, Rynek, czerwiec 1922. Podporucznik Stanisław Krzyżowski przemawia z trybuny podczas uroczystości powrotu ziemi pszczyńskiej do Polski
Studnia na pszczynskim rynku.jpg
Autor: Bieniecki Piotr, Licencja: CC BY-SA 4.0
Atrapa studni na Rynku w Pszczynie
Ratusz w pszczynie.jpg
Autor: Bieniecki Piotr, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ratusz w Pszczynie, Śląsk
PL EuroVelo 4.svg
Polskie oznakowanie rowerowych szlaków EuroVelo.
Pole golfowe Pszczyna.jpg
Autor: Bieniecki Piotr, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pole golfowe, Pszczyna, Śląsk
1592 Polonia Silesia Wenceslao Godreccio.png
Autor: Wenceslaus Godreccius (cartographer), Abraham Ortelius (print editor), Licencja: CC0
Map of Poland, researched and probably drawn by Wenceslaus Godreccius, printed by Abraham Ortelius in his Theatrum Orbis Terrarum in 1592 (first edited perhaps in 1578). An interesting feature are Polish names even outside the Polish Commonwealth, especially in Silesia.
Polskie-nazwy śląskich miejscowosci z patentu Fryderyka II 1750.jpg
Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750
Szlak architektury icon.svg
Szlak architerktury - icon