Pułk „Azow”

Pułk „Azow”
Ilustracja
Emblemat pułku od 2015 przedstawiający zmodyfikowany symbol tzw. Idei Narodu[1]
Historia
Państwo

 Ukraina

Sformowanie

2014

Nazwa wyróżniająca

"Czarne ludziki" (черные человечки)
"Azowcy"

Komendanci
Pierwszy

Andrij Biłecki

Obecny

Nikita Nadtoczij

Konflikty zbrojne
Wojna w Donbasie
Inwazja Rosji na Ukrainę (2022)
Organizacja
Dyslokacja

Mariupol

Formacja

Specjalne Pododdziały Ochrony Porządku Publicznego na Ukrainie

Strona internetowa

Pułk „Azow” (ukr. Полк „Азов”) – jeden ze Specjalnych Pododdziałów Ochrony Porządku Publicznego na Ukrainie. Utworzony w maju 2014 roku w związku z nasilaniem się na Ukrainie separatyzmu prorosyjskiego, paramilitarny samodzielny batalion ochotniczy. We wrześniu 2014 przekształcony w pułk, z zachowaniem symboliki i dowódcy[2]. Pułk stał się początkiem tzw. ruchu azowskiego[3]. W skład ruchu, oprócz samej jednostki, wchodzą organizacje cywilne i polityczne, które wspierają jej działalność i kształtują doktrynę[3].

Batalion miał siedzibę w Mariupolu w obwodzie donieckim (tymczasowo stacjonował w Berdiańsku w obwodzie zaporoskim). Brał udział w wojnie w Donbasie na południu obwodu donieckiego, przeważnie w granicach Przyazowia[a]. Na początku 2022 roku liczył 900 członków. Podczas regularnej wojny rosyjsko-ukraińskiej brał udział w ciężkich walkach o Mariupol[4].

Pierwszym dowódcą pułku był Andrij Biłecki, aktualnym Nikita Nadtoczij[5][6][7].

Utworzenie

Batalion „Azow” został sformowany w maju 2014 roku w Berdiańsku na podstawie decyzji MSW Ukrainy. Jego pierwszymi członkami byli kibice klubu piłkarskiego Metalist Charków, a więc w dużej mierze osoby rosyjskojęzyczne, które były jednak lojalne wobec państwa ukraińskiego[8]. Według słów byłego zastępcy dowódcy batalionu Jarosława Honczara, w skład batalionu szybko weszli ukraińscy patrioci, którzy mają doświadczenie w służbie wojskowej, a także uczestnicy Samoobrony Majdanu i Automajdanu. Inny oficer batalionu, Ihor Mosijczuk, podał, że na początku czerwca w specbatalionie było też 20 cudzoziemców: z Rosji, kilku z krajów skandynawskich i Włoch. Później liczba ta wzrosła. Niektórzy z tych ochotników zagranicznych mieli poglądy neonazistowskie[9][10]. Kontrowersje budziło też dołączanie do oddziału osób skazanych wyrokami. Według Ołeha Laszki, udział takich osób mógł sięgać w 2014 roku do połowy składu jednostki, ale przez to byli oni bardziej bitni i skuteczni w walce[11][12].

23 czerwca 2014 na placu Sofijskim w Kijowie na wierność Ukrainie przysięgała trzecia kompania specbatalionu „Azow”.

17 sierpnia na placu obok Muzeum Narodowego Historii Ukrainy w Kijowie rekruci batalionu „Azow” z obwodu donieckiego, lwowskiego, kijowskiego i innych obwodów złożyli przysięgę na wierność narodowi Ukrainy.

W pierwszych fazach konfliktu bataliony ochotnicze typu „Azow” były bardziej skuteczne niż regularna armia ukraińska[13]. Bojownicy batalionu odegrali dużą rolę w odbiciu Mariupola, który stał się odtąd ich główną siedzibą[8].

We wrześniu 2014 batalion został przekształcony w pułk z zachowaniem symboliki i dowódcy[2].

Uzbrojenie

Na uzbrojeniu pułku znajduje się broń strzelecka, w szczególności karabinek AK-74, karabiny SWD i PKM. W sierpniu 2014 roku wzmocniono go nieco cięższym uzbrojeniem, m.in. armatami przeciwlotniczymi ZU-23-2. Na uzbrojeniu pułku znajduje się również samochód pancerny, zbudowany na bazie ciężarówki marki „KAMAZ”, pokryty płytami kuloodpornymi, które są odporne na pociski kalibru 7,62 mm i wyposażony w karabin maszynowy NSW. Samochód ten otrzymał nazwę „Zaliziaka” i po raz pierwszy użyto go podczas wyzwolenia Mariupola od separatystów.

Symbolika i ideologia ruchu azowskiego

Dawny emblemat (do 2015) przedstawiający wilczy hak i czarne słońce

Organizacja (a przy okazji cały ruch azowski) jest opisywana przez media i krytyków jako skrajnie prawicowa lub neonazistowska[14][15]. Rzecznik organizacji Andrij Diaczenko twierdzi, że tylko poszczególni członkowie pułku mają takie poglądy i jest ich mniejszość. Sama organizacja (oficjalnie) ma nie identyfikować się z neonazizmem jako taka[16][4], dystansować się od niemieckiego narodowego socjalizmu[17], a jedynie reprezentować ideały ukraińskiego nacjonalizmu[1] (choć pierwsi członkowie pułku byli w dużej mierze rosyjskojęzyczni[18]), nowej prawicy[17] i konserwatyzmu[19]. Oskarżenia o neonazizm pułku odrzucają również ukraińskie władze. Były minister spraw wewnętrznych Arsen Awakow przekonywał, że wizytował pułk i dostrzegł wśród jego członków radykalizm, ale nie przywiązanie do narodowego socjalizmu[20].

Krytycy zwracają ponadto uwagę, że element emblematu pułku stanowi kojarzony z neonazizmem symbol Wolfsangel (dawniej również Czarne Słońce)[21][22]. Sama brygada twierdzi, że emblemat to symbol tzw. Idei Nacji[1], który jest używany przez ukraińską radykalną prawicę od początku lat 90. XX wieku[23]. Członkowie ruchu przekonują, że symbol stanowi połączenia liter „I” oraz „N”. Ma on oznaczać stawianie celów narodowych nad prywatne[1]. Deutsche Welle podaje, że Wolfsangel nie jest uznawany w Ukrainie za symbol faszystowski, ale ma odmienne znaczenie[18].

Według niektórych źródeł prasowych, na przykład The Guardian, założyciel i były dowódca batalionu, Andrij Biłecki, mówił w 2010 r.[24], iż misją Ukraińców jest przeprowadzenie „ostatecznej krucjaty” białej rasy przeciwko „semickim podludziom”[21]. Według artykułu Kharkiv Human Rights Protection Group z roku 2015, Biłecki stwierdził, że nigdy czegoś takiego nie powiedział[25]. Ponadto przy innej okazji zaprzeczał, by był nazistą, antysemitą lub rasistą i określił swoje poglądy jako konserwatywne[19]. Jak przekonuje, jego wymarzonym modelem rozwoju jest obranie przez Ukrainę drogi Izraela lub Japonii[26]. Ołeksandr Alfiorow, jeden z liderów partii azowskiej, sugeruje, że Biłecki uległ ewolucji od czasu początków swojej działalności i złagodniał[17].

Nacjonalizm w wydaniu „Azowa” jest wolny od nawiązań do banderyzmu i OUN. Jego zwolennicy nie używają czerwono-czarnych flag nacjonalistycznych, ale tylko niebiesko-żółtych, czyli państwowych[4][27]. Azowcy legitymizują nacjonalizm tradycjami Rusi Kijowskiej, co jest nowością w przypadku ukraińskiego ruchu narodowego[4][27], a nawet odwołują się niekiedy do tradycji czasów radzieckich (tzw. wielka wojna ojczyźniana)[28].

Oficjalnie do grona myślicieli i filozofów, którzy wpłynęli na rozwój doktryny pułku, zalicza się: Ernsta Jüngera, Armina Mohlera(ang.), Juliusa Evolę, Pierre’a Drieu La Rochelle’a i Oswalda Mosleya[17]. W polityce zagranicznej azowcy chcą utworzenia bloku wojskowo-politycznego w regionie, czyli unii państw Międzymorza, składającej się z Polski, Ukrainy, Litwy, Łotwy i Estonii[29]. Jednocześnie wykazuje eurosceptycyzm (na zasadach Europy ojczyzn[17]), twierdząc, że Unia Europejska jest zbyt lewicowa[1], choć znaczna część jego członków i tak chce przystąpienia do tej organizacji międzynarodowej[27]. Jest też zwolennikiem włączenia Ukrainy w struktury NATO[27].

Nie wszyscy członkowie pułku podzielają jego ideologię. Wśród nich są też członkowie o nienacjonalistycznych i nieprawicowych poglądach[30]. W „Azowie” walczyli nawet religijni Żydzi, których trudno podejrzewać o sympatię do nacjonalizmu ukraińskiego (a także inne mniejszości narodowe, w tym Tatarzy[31]). Chodzi o członków żydowskiego oddziału z Euromajdanu, z rabinem Natanem Chazinem na czele. Osoby o żydowskich korzeniach walczyły też w innych oddziałach prawicowych na wschodzie Ukrainy[32]. Zresztą ukraiński oligarcha o żydowskich korzeniach (i działacz tej mniejszości), Ihor Kołomojski, był jednym z inicjatorów i fundatorów powstania batalionu[8].

W 2022 roku „Washington Post” opublikował raport, w którym zwrócił uwagę na to, że od 2014 roku profil „Azowa” zupełnie się „rozmiękczył” na skutek dołączania do niego nieideologicznych ochotników, co sprawiło, że skrajni prawicowcy stali się w nim mniejszością[19].

Dmytro „Orest” Kozacki z obwodu żytomierskiego – rzecznik prasowy pułku „Azow”, który dokumentował wojnę, nazywany był „Okiem Azowstalu” [33].

Szlak bojowy

Po stworzeniu batalion „Azow” przeprowadzał treningi w obwodzie zaporoskim niedaleko od Berdiańska, a także patrolował terytorium wokół Mariupola. Według słów byłego dowódcy batalionu Jarosława Honczara, swoją działalność pododdział rozpoczął jeszcze w kwietniu, kiedy przyłączał się do różnego rodzaju zwiadów. Bezpośredni udział w działaniach bojowych batalion rozpoczął na początku maja 2014 roku podczas niewielkich bojów z grupami dywersyjnymi w okolicach Mariupola. Zdaniem dowódcy batalionu „Donbas” Semena Semenczenki, batalion „Azow” na 22 maja 2014 roku był najbardziej zdatnym do walki pododdziałem MSW Ukrainy. Bojowe epizody obejmują:

rok 2014

Mariupol

Żołnierze Pułku „Azow” w Mariupolu
Kolumna piechoty
Pojazd opancerzony
  • 7 maja separatyści z broni automatycznej ostrzelali autobus batalionu w pobliżu Mangusza. Kierowca został ranny, jednego z napastników zabito, dwóch wzięto do niewoli, wśród nich „ministra obrony” Donieckiej Republiki Ludowej Ihora Hakimzianowa.
  • 9 maja bojownicy batalionu „Azow” przybyli na wezwanie kierownika milicji Mariupola w celu wyzwolenia od separatystów budynku komendy miejskiej milicji w Mariupolu.
  • 26 maja batalion „Azow” razem z batalionem „Ukraina” podczas przeprowadzenia zwiadów zlikwidowały 5 separatystów, w tym strzelca wyborowego i zatrzymały 3 bojowników.
  • 12 czerwca bojownicy batalionu zatrzymali jednego z przywódców bojowników „Donieckiej Republiki Ludowej” Oleksandra Fomenko.
  • 13 czerwca bojownicy batalionu przy wsparciu części Gwardii Narodowej, batalionu „Dnipro-1” i Sił Zbrojnych Ukrainy uwolnili Mariupol od separatystów „Donieckiej Republiki Ludowej”. Podczas akcji ze strony ukraińskiej zostało rannych 4 bojowników (wśród nich 1 ciężko ranny). Straty bojowników: 3 zabitych, 17 rannych i 38 osób zatrzymanych.

Torez, Szachtarsk, Śnieżne

  • 23 maja batalion „Azow” zdobył komitet wykonawczy Rady miejskiej w Torezie w obwodzie donieckim. Wskutek strzelaniny dwóch przedstawicieli DRL zginęło, wśród bojowników batalionu poległych i poszkodowanych nie było.

Urzuf

  • 26 maja batalion „Azow” razem z bojownikami batalionu „Ukraina” wzięli szturmem bazę przeładunkową separatystów i bojowników rosyjskich, którzy bazowali na daczy Oleksandra Janukowicza w Urzufu. Podczas szturmu część przeciwników została zlikwidowana, część zatrzymana. Podczas przeglądu pomieszczeń znaleziono również duży arsenał broni strzeleckiej i gotówki.

Późniejsza droga bojowa w strefie ATO

  • 30 czerwca bojownicy batalionu „Azow” zatrzymali w Berdiańsku setnika prorosyjskich kozaków Ihora Huśkowa.
  • Od początku lipca bojownicy pododdziału przeprowadzali operację zamknięcia szlaków dostarczania broni separatystom w Donbasie. W szczególności, zdaniem dowódcy batalionu Andrija Biłeckiego, na 6 lipca nadbrzeże morza Azowskiego w obwodzie donieckim było pod całkowitą kontrolą sił batalionu, zrealizowano ustalenie blok-postów i zatrzymano niektórych separatystów.
  • 12 lipca bojownicy batalionu zatrzymali jednego z liderów separatystów z miasta Drużkówka, Wasyla Czernenkę. Jemu inkryminuje się napady na ukraińskich wojskowych.
  • 15 lipca bojownicy batalionu zatrzymali jednego z przywódców DRL Oleksija Pabuszkowa – „Greka”, który jest poplecznikiem prowodyra skrzydła bojowego DRL Mariupola Andrzeja Borysowa o przezwisku „Czeczen”.
  • 25 lipca bojownicy batalionu zatrzymali bojownika z DRL o pseudonimie „Prapor”, który obejmował stanowisko strażnika broni w miejscowym ośrodku separatystów. Zatrzymany został przekazany SBU w celu przeprowadzenia działań śledczych.
  • 10 sierpnia Siły Zbrojne Ukrainy przy współudziale bojowników „Donbas”, „Azow”, „Szachtarsk”, „Prawego Sektora” rozpoczęły operację wyzwolenia Iłowajśka i likwidacji umocnionego rejonu separatystów. W bitwie tej, przy próbie uratowania rannego (Andrij Drjomin, ps. „Świetlak”, który też zginął), od kuli snajpera zginął mąż znanej dziennikarki ukraińskiej i społecznika Tetiany Czornowoł – Mykoła Berezowyj. Został pośmiertnie odznaczony „Za męstwo” III stopnia decyzją Prezydenta Ukrainy.
  • 18 sierpnia 2. pluton batalionu „Azow” razem z częścią batalionu „Donbas” i kompanią oddzielną batalionu „Dnipro” toczyły ciężkie walki na przedmieściach Iłowajska. Wieczorem części batalionu „Azow” i batalionu „Dnipro” umocowały się w okolicach miasta.
  • 5 września razem z pododdziałem Sił Zbrojnych Ukrainy prowadzili kolejne natarcie ze strony Mariupola do Nowoazowska.

rok 2022

Działania podczas rosyjskiej inwazji 2022 roku

  • 7 marca sztab Operacji Połączonych Sił Zbrojnych Ukrainy poinformował, że żołnierze pułku Azow wraz z żołnierzami piechoty morskiej Ukrainy wyeliminowali z walki pod Mariupolem kompanię rosyjskich czołgów i 6 wozów opancerzonych[34][35].
  • 16 maja Denys Prokopenko, dowodzący pułkiem „Azow” w Azowstalu, oświadczył, że otrzymał od „wyższego dowództwa wojskowego” rozkaz poddania się wraz z pozostałymi żołnierzami[6][7]. Według rosyjskich doniesień około południa wszyscy walczący w oblężonych zakładach Azowstal poddali się. Według Ministerstwa Obrony strefa przemysłowa jest całkowicie pod kontrolą wojsk rosyjskich. W sumie od 16 maja do niewoli trafiło 2439 żołnierzy okrążonych w Azowstalu[36].
  • 2 sierpnia Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej uznał formację za organizację terrorystyczną, formalnie zakazując jej działania na rosyjskim terytorium. Decyzja ta otwiera możliwość do legalnego – z punktu widzenia Rosji – postawienia żołnierzom pułku zarzutów o terroryzm i nietraktowania ich jako chronionych konwencjami genewskimi jeńców wojennych[37][38].
  • w sierpniu 2022 roku, po zamachu na Darię Duginę w Moskwie Federalna Służba Bezpieczeństwa FR twierdziła, że sprawczynią zamachu ma być Ukrainka Natalia Wowk, która rzekomo miała być członkinią "Azowa"[39]. Sam pułk za pośrednictwem swoich mediów społecznościowych zdecydowanie zaprzeczył takim doniesieniom, a część ekspertów uważa, że tego typu zarzuty to zagrywka rosyjskiego wywiadu, który chce uzasadnić przyznanie pułkowi statusu organizacji terrorystycznej po tym, jak wielu jego członków zostało jeńcami po zdobyciu przez Rosjan Mariupola[40].
  • 108 bojowników Azowa zostało zwolnionych podczas wymiany więźniów na dużą skalę między Ukrainą a Rosją 21 września 2022 r.[41]

Zagraniczni ochotnicy

Organizacja ma w swoich szeregach ochotników z zagranicy. Wśród nich są lub byli żołnierze ze Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji, Skandynawii, Hiszpanii, Brazyli, Grecji, Białorusi, Chorwacji, Czech, Słowacji, Gruzji i Rosji (w tym skrajni prawicowcy[42], choć są też osoby o innych poglądach politycznych[30])[43][44][15][45][46][47][48][19]. Ich udział w działaniach batalionu jest przesadnie eksponowany przez propagandę rosyjską. Zagraniczni wolontariusze stanowią znikomą część oddziałów nacjonalistycznych w Ukrainie (w granicach jednego procenta ogółu ich składu)[42]. Podczas wojny w 2022 roku pod dowództwo ruchu weszła jednostka białoruskiej opozycji przeciwko Aleksandrowi Łukaszence[47]. Według źródeł z FBI treningi pod okiem pułku przeprowadzić mieli niektórzy uczestnicy wiecu "Unite the Right" odbywającego się w Charlottesville w stanie Wirginia, który zakończył się tragicznym starciem z kontrmanifestantami. W ich rezultacie śmierć poniosła jedna osoba[49].

Krytyka

Oprócz rzekomego wspierania skrajnie prawicowych ideologii pułk jest był też krytykowany z innych powodów. Brytyjski dziennik "The Telegraph" zwrócił uwagę na niejasne finansowanie jednostki, co jego zdaniem powinno "przyprawić Europę o dreszcze" zwracając też uwagę, że zagraniczni członkowie Azowa są w większości neonazistami pochodzącymi z różnych państw Starego Kontynentu[50]. Artykuł został jednak opublikowany w 2014 roku, czyli przed tym, jak jednostka zaczęła odchodzić od tego typu ideologii.

Dwóch członków Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych przedstawiła projekt zakazujący finansowania organizacji takich jak "Azow" z budżetu USA ze względu na rozpowszechnianie skrajnie prawicowych ideologii oraz szkolenie zagranicznych neonazistów, którzy mogą w przyszłości stanowić zagrożenie w swoich państwach. W 2017 uchwała przeszła i od tego czasu środki przeznaczone na pomoc militarną dla Ukrainy nie mogły stanowić źródła finansowania pułku "Azow"[51].

Oskarżenia o łamanie praw człowieka

  • Raport wysokiego komisarza ds. praw człowieka wskazuje, że w 2014 odnotowano przypadek tortur, gwałtu i innych rodzajów przemocy seksualnej dokonanego na niepełnosprawnym umysłowo mężczyźnie przez kilku członków batalionów "Azow" i "Donbas". Po tym akcie ofiara musiała być leczona psychicznie[52].
  • W tym samym raporcie wskazano na to, że w 2014 roku grupa "azowców" pobiła i torturowała kobietę, mieszkankę obwodu zaporoskiego. Ofierze grożono gwałtem. Na sugestię jednego ze sprawców, oficera SBU, została uwolniona jeszcze tego samego dnia[53].
  • Na początku 2015 roku trójka żołnierzy "Azowa" zatrzymała mieszkańca Mariupola pod zarzutem wspierania separatystów. Ofiarę przez około tydzień przetrzymywano w piwnicy, gdzie poddawano ją przesłuchaniom i różnorakim torturom (m. in. rażenie prądem, podtapianie, bicie w genitalia). Po wszystkim mężczyzna przyznał się do pomocy separatystom, co spowodowało aresztowanie go przez SBU[52].
  • Jak podaje raport OHCR, na przełomie 2015 i 2016 roku miały miejsce przypadki rabunków na domach należących do cywili we wsi Szyrokyny leżącej wtedy w tzw. "szarej strefie" (tereny pomiędzy ziemiami kontrolowanymi przez Ukrainę i DRL)[54].
  • W dokumencie zwrócono też uwagę na to, że pułk wraz z regularną armią ukraińską w trakcie prowadzenia działań wojennych pomiędzy wrześniem 2014 a lutym 2015 brał na cel obszary zamieszkane przez ludność cywilną[54].

Nagrody i odznaki

  • 2 sierpnia 2014 roku ówczesny dowódca batalionu „Azow” major milicji Andrij Biłecki, „za osobiste męstwo i heroizm, wykazane podczas obrony suwerenności państwowej i integralności terytorialnej Ukrainy”, został odznaczony orderem „Za Odwagę” III stopnia, decyzją Prezydenta Ukrainy nr 631/2014 od 2 sierpnia 2014 roku „O oznaczeniu państwowymi nagrodami Ukrainy”.
  • 15 sierpnia 2014 roku „za nienaganną służbę i istotny wkład do udanego przeprowadzenia ATO na wschodzie Ukrainy” bojownicy batalionu „Azow” otrzymali nagrody państwowe i nowe tytuły:
    • 2 bojowników batalionu „Azow” otrzymało order „Za Odwagę”.
    • 7 bojowników batalionu „Azow” otrzymało medal „Za Wojskową Służbę Ukrainie” (wręcza się w czasie wojny).
    • 177 szeregowych zostało awansowanych na stopień młodszego sierżanta milicji.
    • Dowódca batalionu „Azow” Andrij Biłecki został awansowany na stopień podpułkownika milicji.

Skrzydła cywilne i polityczne

Pułk „Azow” tworzy tzw. ruch azowski. W jego skład wchodzą też Korpus Cywilny „Azow” oraz legalna partia polityczna Korpus Narodowy[3].

25 lutego 2016 roku doszło do incydentu w Kijowie, w którym ok. 50 członków pułku zablokowało dostęp do siedziby "Interu", największego kanału telewizyjnego w kraju. Powodem miały być uwagi dziennikarki Marii Stolarowej na temat Euromajdanu, które członkowie Azowa uznali za obraźliwe wobec ofiar protestów[55].

Uwagi

  1. ↑ Przyazowie – historyczno-geograficzny obszar leżący nad Morzem Azowskim, zarówno po stronie ukraińskiej, jak i rosyjskiej.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Wśród ukraińskich nacjonalistów, obserwatormiedzynarodowy.pl [dostęp 2022-03-25] (pol.).
  2. ↑ a b Ukrainska Prawda.
  3. ↑ a b c Terpiłowski 2017 ↓, s. 193.
  4. ↑ a b c d Banderowiec przybył do Polski i chce zrobić z nami porządek? Fake news!, demagog.org.pl [dostęp 2022-03-25] (pol.).
  5. ↑ ПРО АЗОВ. azow.org.ua. [dostęp 2021-06-17]. (ukr.).
  6. ↑ a b Kiew ordnet Ende der Verteidigung von Mariupol an. spiegel.de, 2022-05-20. [dostęp 2022-05-22]. (niem.).
  7. ↑ a b Polska Agencja Prasowa: Wojna w Ukrainie. Najważniejsze wydarzenia ostatnich godzin. TVN24, 2022-05-21. [dostęp 2022-05-22]. (pol.).
  8. ↑ a b c Pułk Azow – neonaziści, kibole czy obrońcy Ukrainy?, oko.press [dostęp 2022-04-05].
  9. ↑ Neo-fascists train to fight Ukrainian rebels, aljazeera.com [dostęp 2017-12-03].
  10. ↑ Ucraina: gli uomini neri – Reportage, ilgiornale.it [dostęp 2017-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2021-07-23].
  11. ↑ Олег Ляшко: Открою большую „тайну”, половина добровольцев в батальоне „Азов” – это ранее судимые 23 июня 2014.
  12. ↑ О.Ляшко: ранее судимые добровольцы воюют лучше, чем ранее несудимые милиционеры – новости на УНН | 23 июня 2014, 16:26, unn.com.ua [dostęp 2017-11-20] (ros.).
  13. ↑ I. Topolski, Instrument militarny w polityce Federacji Rosyjskiej wobec Ukrainy, [w:] Wschód Europy, s. 125, cz. 2/2016.
  14. ↑ Ukraine crisis: Heavy shelling in hours before ceasefire, bbc.com [dostęp 2022-03-25] (ang.).
  15. ↑ a b Ukraine crisis: the neo-Nazi brigade fighting pro-Russian separatists, telegraph.co.uk [dostęp 2022-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2014-08-11] (ang.).
  16. ↑ Volunteer Ukrainian unit includes Nazis, eu.usatoday.com [dostęp 2022-03-25] (ang.).
  17. ↑ a b c d e Terpiłowski 2017 ↓, s. 194.
  18. ↑ a b Pułk „Azow”: ekstremiści w Mariupolu, dw.com [dostęp 2022-04-05] (pol.).
  19. ↑ a b c d Right-wing Azov Battalion emerges as a controversial defender of Ukraine, washingtonpost.com [dostęp 2022-04-05].
  20. ↑ Арсен Аваков: Мир нужен, но не любой ценой, focus.ua [dostęp 2022-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-09] (ukr.).
  21. ↑ a b Ukraine crisis: the neo-Nazi brigade fighting pro-Russian separatists – Telegraph, telegraph.co.uk [dostęp 2017-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2014-08-26] (ang.).
  22. ↑ Preparing for War With Ukraine’s Fascist Defenders of Freedom – Foreign Policy, foreignpolicy.com [dostęp 2017-12-03] (ang.).
  23. ↑ Андрушків Ярослав. Ідея Nації – наш символ. Правий напрям. Львів: Ліга-Прес, 1998. s. 5–7.
  24. ↑ Anti-Semitism is no vote-winner even for Ukraine’s far-right, theguardian.com [dostęp 2022-03-25] (ang.).
  25. ↑ Anti-Semitism is no vote-winner even for Ukraine’s far-right, khpg.org/ [dostęp 2022-03-25] (ang.).
  26. ↑ Билецкий: Половина людей, которые воевали за Украину, разговаривает на русском языке Больше читайте, gordonua.com [dostęp 2022-03-25] (ros.).
  27. ↑ a b c d Ukraiński nacjonalizm czasu wojny, osw.waw.pl [dostęp 2022-03-25] (pol.).
  28. ↑ Ukraina: wyzwania pamięci, polska1918-89.pl [dostęp 2022-03-25] (pol.).
  29. ↑ Terpiłowski 2017 ↓, s. 200.
  30. ↑ a b Jak Roman Protasiewicz stał się celem dezinformacji, sprawdzam.afp.com [dostęp 2022-03-25] (pol.).
  31. ↑ Propolski ukraiński nacjonalizm?, jagiellonia.org [dostęp 2022-03-25] (pol.).
  32. ↑ Wielokulturowe elity i obywatelska tożsamość narodowa niepodległej Ukrainy, batory.org.pl [dostęp 2022-03-25] (pol.).
  33. ↑ Історія звільненого та незламного Дмитра «Ореста» Козацького з Житомирщини - yes-zhytomyr.com.ua, 14 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-23] (ukr.).
  34. ↑ Українські захисники продовжують міцно утримувати оборону Маріуполя. armyinform.com.ua, 2022-03-07. [dostęp 2022-03-07]. (ukr.).
  35. ↑ Rosjanie mają rozkaz strzelania do cywili. Moskwa odmawia zabierania ciał swoich żołnierzy. RMF24, 2022-03-07 (19:26). [dostęp 2022-03-07]. (pol.).
  36. ↑ Chodorkowski als "ausländischer Agent" eingestuft. tagesschau.de, 2022-05-21. [dostęp 2022-05-22]. (niem.).
  37. ↑ Russia designates Ukraine's Azov Regiment terrorists, PBS NewsHour, 2 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-03] (ang.).
  38. ↑ Russia brands Ukraine's Azov Regiment a terrorist group, „Le Monde.fr”, 2 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-03] (ang.).
  39. ↑ Chris Pleasance, Who is Natalia Vovk, Ukrainian 'spy' accused of killing Darya Dugina?, Mail Online, 23 sierpnia 2022 [dostęp 2022-09-03].
  40. ↑ The Kyiv Independent, Russian propaganda accuses Azov of killing daughter of Russian ultra-nationalist, Ukraine denies involvement, The Kyiv Independent, 22 sierpnia 2022 [dostęp 2022-09-03].
  41. ↑ Наймолодший захисник "Азовсталі" повернувся додому - ivinnychanyn.com, 5 października 2022 [dostęp 2022-10-20] (ukr.).
  42. ↑ a b Konsekwencje udziału zagranicznych bojowników w konflikcie ukraińsko-rosyjskim, pism.pl [dostęp 2022-03-25] (pol.).
  43. ↑ Note to Ukraine: Stop Whitewashing the Political Record, huffpost.com [dostęp 2022-03-25] (ang.).
  44. ↑ Ukraine conflict: ‘White power’ warrior from Sweden, bbc.com [dostęp 2022-03-25] (ang.).
  45. ↑ Brazilian Neo-Nazis Recruited to Fight pro-Russian Rebels in Ukraine, haaretz.com [dostęp 2022-03-25] (ang.).
  46. ↑ Balkan Citizens Fight in Ukraine and Syria, independent.mk [dostęp 2022-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-06-26] (ang.).
  47. ↑ a b Belarusian unit created under Azov territorial defense – Honcharenko, ua.interfax.com.ua [dostęp 2022-03-25] (ang.).
  48. ↑ Meet the European Fighters Who Have Gone to War in Ukraine, vice.com [dostęp 2022-03-25] (ang.).
  49. ↑ Max Rose, Ali H. Soufan, Opinion | We Once Fought Jihadists. Now We Battle White Supremacists., „The New York Times”, 11 lutego 2020, ISSN 0362-4331 [dostęp 2022-09-21] (ang.), "Mr. Mair, who is serving a life sentence, was himself closely connected with National Action, a British group that has sought to funnel fighters to Ukraine.".
  50. ↑ Ukraine crisis: the neo-Nazi brigade fighting pro-Russian separatists, www.telegraph.co.uk [dostęp 2022-09-03].
  51. ↑ R.I.A. Novosti, Стоп-сигнал. Конгресс США запретил Киеву финансировать батальон "Азов", РИА Новости Украина, 2017 [dostęp 2022-09-21] (ros.).
  52. ↑ a b Report on the human rights situation in Ukraine 16 February to 15 May 2016, "A resident of Mariupol was detained by three servicemen of the ‘Azov’ battalion on 28 January 2015 for supporting the ‘Donetsk people’s republic’. He was taken to the basement of Athletic School No. 61 in Mariupol, where he was held until 6 February 2015. He was continuously interrogated and tortured. He complained about being handcuffed to a metal rod and left hanging on it, he was reportedly tortured with electricity, gas mask and subjected to waterboarding and he was also beaten in his genitals. As a result he confessed about sharing information with the armed groups about the locations of the Government checkpoints. Only on 7 February, he was taken to the Mariupol SBU, where he was officially detained.".
  53. ↑ Conflict-Related Sexual Violence in Ukraine 14 March 2014 to 31 January 2017 [dostęp 2022-09-25], "In May 2014, members of the “Azov” battalion, who claimed to be acting upon the orders of SBU, abducted a woman near her house in Zaporizhzhia region. They subjected her to threats and torture which lasted for four to five hours. Her captors, who were all masked, bound her hands and legs with zip ties tightened by a metal chain, beat her with their feet and with the butts of their guns and forced needles under her nails. She was also subjected to the ‘swallow’ torture method. One of her captors threatened to gang rape her by subjecting to oral and vaginal penetration. One of the perpetrators, believed by the victim to be an SBU officer, ordered him to stop. The victim was released on the same day.".
  54. ↑ a b Report on the human rights situation in Ukraine= 16 November 2015 to 15 February 2016, "During the reporting period, OHCHR collected detailed information about the conduct of hostilities by Ukrainian armed forces and the Azov regiment in and around Shyrokyne (31km east of Mariupol), from the summer of 2014 to date. Mass looting of civilian homes was documented, as well as targeting of civilian areas between September 2014 and February 2015".
  55. ↑ Азов заблокировал офис Интера, korrespondent.net [dostęp 2022-09-10] (ros.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Wojna rosyjsko-ukraińska
  • Tło historyczne
Główne wydarzenia
Wojna w Donbasie
Inwazja Rosji na Ukrainę
wschodnia Ukraina
północno-wschodnia Ukraina
  • Bitwa o Konotop
  • Bitwa o Ochtyrkę
  • Bitwa o Sumy
Kijów i obwód kijowski
południowa Ukraina
inne
zbrodnie wojenne
jednostki wojskowe
Wpływ i reakcje
Cyberwojna
  • Cyberwojna rosyjsko-ukraińska
  • Cyberatak na ukraińską sieć energetyczną
  • Surkov Leaks
  • Cyberataki na Ukrainę
    • 2017
    • 2022
Media i kultura popularna

Media użyte na tej stronie

Azov in Mariupol 7.jpg
Autor: Wanderer777, Licencja: CC BY-SA 4.0
Полк Азов на параде в Мариуполе, 2021
AZOV logo.svg
The updated emblem of the Azov Regiment has been in use since August 11, 2015. Based on the old version of the emblem, the regiment's design department decided to minimize the number of symbols on the emblem and leave only the "Ideas of the Nation" symbol, located at an angle that symbolizes a sharp, rapid movement forward.
Azov in Mariupol 9.jpg
Autor: Wanderer777, Licencja: CC BY-SA 4.0
Azov Regiment at the parade in Mariupol, 2021
Emblem of the Azov Battalion.svg
Outdated emblem of the Azov battalion, in official use starting from September 17, 2014. Since August 11, 2015 it is no longer an official symbol of the battalion.