Pucz moskiewski

Pucz moskiewski
rozpad ZSRR
Ilustracja
Czas

19–22 sierpnia 1991

Miejsce

Moskwa

Terytorium

Rosyjska FSRR, ZSRR

Przyczyna

próba powstrzymania rozpadu ZSRR

Wynik

niepowodzenie puczu,
przyspieszenie procesu rozpadu ZSRR,
rezygnacja Michaiła Gorbaczowa z urzędu prezydenta ZSRR i Sekretarza Generalnego Komitetu Centralnego KPZR,
odebranie KPZR statusu partii rządzącej oraz jej późniejsza delegalizacja,
ogłoszenie niepodległości przez Ukrainę, Białoruś, Łotwę i Estonię

Strony konfliktu
 ZSRR:

Wspierające republiki:
 Azerbejdżan
 Białoruś
 Kazachstan
 Kirgistan
 Tadżykistan
 Naddniestrze
 Turkmenistan
 Uzbekistan


Ugrupowania polityczne i społeczne:


Wsparcie zagraniczne:
 Chiny
 Irak
 Jugosławia
 Korea Północna
 Kuba
 Libia
 Sudan
 Wietnam

 Rosyjska FSRR:

Wspierające republiki:
 Armenia
Estonia Estonia
 Gruzja
 Litwa
Łotwa Łotwa
 Mołdawia
 Ukraina


Ugrupowania polityczne i społeczne:


Wsparcie zagraniczne:
 Australia
 Francja
 Japonia
 Kanada
 Niemcy
 Stany Zjednoczone
 Wielka Brytania
 Włochy

Dowódcy
Giennadij Janajew
Dmitrij Jazow
Władimir Kriuczkow
Walentin Pawłow
Boriss Pugo †
Oleg Bakłanow
Wasilij Starodubcew
Aleksandr Tiziakow

Ayaz Mütəllibov
Anatolij Małafiejeu
Mikałaj Dziemianciej
Nursułtan Nazarbajew
Askar Akajew
Absamat Masalijew
Kahhor Mahkamow
Igor Smirnow
Saparmyrat Nyýazow
Islom Karimov

Borys Jelcyn
Aleksandr Ruckoj
Rusłan Chasbułatow
Iwan Siłajew
Konstantin Kobiec

Lewon Ter-Petrosjan
Edgar Savisaar
Zwiad Gamsachurdia
Ivars Godmanis
Gediminas Vagnorius
Mircea Snegur
Valeriu Muravschi
Łeonid Krawczuk

brak współrzędnych

Pucz moskiewski, pucz sierpniowy lub pucz Janajewa – próba powstrzymania rozpadu systemu komunistycznego (demokratyzacja życia, tendencje separatystyczne) w przeżywającym głęboki kryzys ekonomiczny ZSRR[1]. Nieudany zamach stanu przeciw władzy prezydenta Związku Radzieckiego Michaiła Gorbaczowa, próba przejęcia władzy w ZSRR przez „twardogłowych” liderów KPZR, przeprowadzona w dniach 19–21 sierpnia 1991 roku. Twórcy zamachu wykorzystali powszechne niezadowolenie biurokracji państwowej oraz armii wobec głasnosti i pieriestrojki (która miała osłabić władzę centralną na rzecz uprawnień republik), uwięzili Gorbaczowa, a wiceprezydent Giennadij Janajew przejął jego stanowisko[2]. Do Moskwy weszło wojsko radzieckie wyposażone w czołgi i otoczyło wszystkie ważniejsze gmachy[1]. Przywódcy puczu nie mieli jednak klarownego scenariusza przewrotu ani wystarczającej determinacji, żeby go skutecznie wykonać[3]. Sprzeciwiający się zamachowi prezydent RSFRR Borys Jelcyn[2] (będący liderem obozu demokratycznego[1]) bezzwłocznie przekształcił budynek rosyjskiego parlamentu w centrum oporu i unieważnił rozkazy nowego przywództwa. Jelcyn uzyskał poparcie społeczeństwa, lojalnych jednostek wojskowych i międzynarodowe (zwłaszcza Stanów Zjednoczonych, np. CIA podsłuchiwała rozmowy przywódców puczu). Pucz Janajewa nie powstrzymał reform, a doprowadził do ich gwałtownego przyspieszenia, wynosząc przy tym do władzy Jelcyna, który zastąpił Gorbaczowa[2] (Jelcyn toczył z Gorbaczowem nieformalną walkę o Kreml[4]). Podczas puczu zginęło 15 osób[5].

Geneza

Republiki ZSRR uczestniczące w nowym traktacie związkowym (czerwony i pomarańczowy) oraz nieuczestniczące (czarny)

Wobec pogłębiającego się kryzysu w państwie radzieckim, jego przywódca, komunista Michaił Gorbaczow, lawirował pomiędzy zwolennikami zmian a ich przeciwnikami dążącymi do siłowego stłumienia tendencji demokratyzacyjnych. Wywoływało to niezadowolenie obu stron i skłaniało je do radykalizacji działań. W Związku Radzieckim partia komunistyczna utraciła konstytucyjną gwarancję monopolu na władzę, a Gorbaczow poszukiwał alternatywnego dla KPZR oparcia władzy. W części republik pojawiały się tendencje niepodległościowe. 12 czerwca 1991 roku lider obozu demokratycznego Borys Jelcyn zwyciężył w wyborach prezydenckich w Federacji Rosyjskiej, zdobywając ogromny wpływ na większość obszaru państwa[6].

Michaił Gorbaczow usiłował zachować ZSRR poprzez negocjowanie nowego traktatu związkowego (tzw. proces nowo-ogariowski) z 23 kwietnia 1991. Projekt traktatu wedle formuły „9+1” (9 republik ZSRR zainteresowanych nową organizacją: Rosyjska FSRR, Ukraińska SRR, Białoruska SRR, Uzbecka SRR, Kazachska SRR, Azerbejdżańska SRR, Kirgiska SRR, Tadżycka SRR, Turkmeńska SRR) zapowiadał przekształcenie ZSRR w nowe państwo konfederacyjne o nazwie „Związek Suwerennych Republik Radzieckich”, w którym scentralizowaną władzę Moskwy zastąpiłaby szeroka autonomia republik. Rozwiązanie to pozwoliłoby jednak zachować istnienie jednego państwa ze wspólną armią, walutą i polityką zagraniczną. Nowy traktat związkowy (w miejsce „leninowskiego” traktatu z 1922 roku) miał zostać podpisany 20 sierpnia 1991 roku w Moskwie[7].

Dodatkowo Gorbaczow zgodził się na odwołanie czołowych polityków „twardogłowych”, m.in. wiceprezydenta Giennadija Janajewa, premiera Walentina Pawłowa, ministra obrony Dmitrija Jazowa i szefa KGB Władimira Kriuczkowa. Rozmowy Gorbaczowa w jego podmoskiewskiej rezydencji były podsłuchiwane przez KGB. Grupa przeciwników reform od dawna przygotowywała plan obalenia Gorbaczowa, a w sytuacji bezpośredniego zagrożenia przyspieszyła działania. Byli to jednak ludzie niecieszący się poparciem społeczeństwa, już wcześniej skompromitowani. Ponadto grupa nie miała spójnego planu działania, np. wojsko nie miało jasnych rozkazów dotyczących użycia siły[8].

Przebieg

18 sierpnia

W nocy z 18 na 19 sierpnia doszło do zamachu stanu. Delegacja samozwańczego komitetu przybyła do przebywającego na urlopie w krymskiej posiadłości Foros prezydenta ZSRR Michaiła Gorbaczowa, ogłaszając swoje postanowienia i próbując wymóc na Gorbaczowie dobrowolne wprowadzenie stanu wyjątkowego[9]. Przedtem zerwana została łączność telekomunikacyjna posiadłości. Wobec odmowy, prezydenta internowano (areszt domowy) i odebrano mu aparaturę kierującą głowicami jądrowymi. Doszło do przejęcia władzy przez 8-osobowy Państwowy Komitet Stanu Wyjątkowego. Na czele tego komitetu stał wiceprezydent ZSRR Giennadij Janajew. Oprócz niego w skład Komitetu wchodzili: premier Walentin Pawłow, minister obrony Dmitrij Jazow, szef KGB Władimir Kriuczkow, minister spraw wewnętrznych Boriss Pugo, I zastępca przewodniczącego Rady Obrony ZSRR Oleg Bakłanow, przewodniczący Związku Rolników ZSRR Wasilij Starodubcew, przewodniczący Stowarzyszenia Państwowych Obiektów Przemysłu, Budownictwa, Transportu i Łączności ZSRR Aleksandr Tiziakow[10]. W czasie więzienia, Gorbaczow wielokrotnie domagał się połączenia telefonicznego z Moskwą. Wobec odmowy, zaczął on spisywać przemówienia, które zamierzał przedstawić ludowi po uwolnieniu.

19 sierpnia

19 sierpnia o godz. 6:00 rano w państwowej telewizji i radiu ogłoszono, iż ze względu na rzekomy zły stan zdrowia Gorbaczowa, został on zawieszony w wykonywaniu funkcji prezydenta, a jego obowiązki na mocy konstytucji przejął tym samym wiceprezydent Janajew[9]. Telewizyjne orędzie poprzedziła emisja rosyjskiej sztuki „Jezioro łabędzie[9]. Emisje tego baletu towarzyszyły już wcześniej przy zmianie władzy w ZSRR[11].

Komitet ogłosił na niemal całym terytorium ZSRR stan wyjątkowy (miał obowiązywać przez pół roku), wydał Odezwę do narodu radzieckiego, jednocześnie wprowadzając kontrolę prasy (duża część dzienników i czasopism została zawieszona) oraz zakaz demonstracji i strajków[12]. Do Moskwy wkroczyły oddziały wojskowe uzbrojone w czołgi, okrążając wszystkie ważniejsze gmachy w mieście, nie otrzymując dalszych rozkazów. Dochodzi do rozmów żołnierzy z mieszkańcami Moskwy. W Rydze OMON atakuje najważniejsze obiekty w mieście, wcześniej dokonując inwazji na Litwę, powtarzając scenariusz ze stycznia tego samego roku, blokując drogi do Wilna i zajmując tam kluczowe miejsca. O 17.00 dochodzi do pierwszej i jedynej konferencji prasowej z udziałem Komitetu, gdzie dziennikarze zadawali członkom niewygodne pytania[13].

Zamach wywołał zdecydowaną reakcję sił demokratycznych, a głównym ogniskiem oporu stał się budynek parlamentu Rosji (tzw. Biały Dom), gdzie obywatele zaczęli wznosić barykady. Wśród obrońców parlamentu znajdują się ludzie młodzi, starsi, weterani z Afganistanu, a także artyści (jak Michaił Głuzski czy Mstisław Rostropowicz). Prezydent Federacji Rosyjskiej Borys Jelcyn uznał działanie komitetu za nielegalne i wezwał do protestów oraz bojkotu zarządzeń przywódców zamachu. Mer Leningradu Anatolij Sobczak występuje przeciwko puczystom i wzywa mieszkańców miasta do demonstracji następnego dnia. Przewodniczący Ukraińskiej SRR Łeonid Krawczuk odmawia podporządkowania się rozkazom PKSW. Do wieczora Jelcyn kontaktuje się z zachodnimi przywódcami w celu zyskania poparcia. W nocy Dywizja Tamańska przechodzi na stronę obrońców Białego Domu i wyjawia ludziom, że większość wojsk w mieście jest bez amunicji[13].

W niektórych miejscach kraju powstawały lokalne Komitety Stanu Wyjątkowego (np. w Leningradzie, gdzie został on szybko rozwiązany przez władze miasta). Większość jednostek wojskowych nie podejmuje działań, czekając na rozwój wypadków. Głównym teatrem wydarzeń pozostaje stolica[13].

20 sierpnia

20 sierpnia Komitet był popierany tylko przez niektóre lokalne władze i prokomunistyczne organizacje, zaś w wielu regionach ZSRR nasilił się opór przeciw puczowi. Do Tallina w Estonii zostają wysłane jednostki Armii Radzieckiej. W odpowiedzi kraj ten ogłasza niepodległość. W odpowiedzi na blokadę mediów mieszkańcy ZSRR zaczęli słuchać zagranicznych stacji radiowych (Radio Swoboda czy Głos Ameryki). Drukowane są niezależne gazety i ulotki[13]. Państwowy Komitet Stanu Wyjątkowego ogłasza wprowadzenie godziny milicyjnej i patrole wojskowe po 23.00[12] oraz opracowuje plan szturmu Białego Domu, w którym uwzględnione zostały ofiary cywilne. Nastroje wśród żołnierzy pogarszają się. W Leningradzie dochodzi do zaplanowanej wcześniej manifestacji liczącej 300 tysięcy uczestników. Milicja wręcza broń niektórym obrońcom parlamentu Rosji. Wieczorem dowódca Wojsk Powietrznodesantowych Pawieł Graczow przechodzi na stronę Jelcyna[13].

21 sierpnia

W nocy z 20 na 21 sierpnia dochodzi do manewrów pojazdów wojskowych, które zamierzają się skoncentrować wokół Białego Domu. Zwolennicy Jelcyna zablokowali tunel pod Prospektem Kutuzowskiego przy pomocy trolejbusów, uniemożliwiając wojsku przejazd. Ludzie zaczęli wskakiwać na bojowe wozy piechoty. Załogi pojazdów otwierają ogień ostrzegawczy, w wyniku którego ginie dwóch mężczyzn. Wcześniej jedna osoba została przypadkowo zmiażdżona przez BWP. Od strony Placu Powstania (dziś Plac Kudryński) protestujący blokują kolumnę wojskową. Wiceprezydent Rosyjskiej FSRR Aleksandr Ruckoj wzywa obrońców parlamentu, aby nie stawiali oporu w przypadku szturmu. Radio Wolna Europa nadaje (jak się później okazało, fałszywą) informację o strzałach na Dworcu Kijowskim.

Po nocnych wydarzeniach coraz więcej generałów opowiada się za wycofaniem wojsk z Moskwy. Minister Obrony Dmitrij Jazow przystaje na ich propozycję. Do wieczora jednostki wojskowe wycofują się ze stolicy. Śmierć cywilów spowodowała też cofnięcie poparcia dla Komitetu przez niektóre lokalne organy władzy. W obliczu porażki PKSW wysyła delegację w osobie Jazowa i Kriuczkowa na Foros w celu negocjacji z Gorbaczowem. Odmawia on jednak wszelkich rozmów z puczystami. Później na Krym przybywają przedstawiciele władz Rosji, którzy zabierają Prezydenta ZSRR ze sobą. Po południu Prezydium Rady Najwyższej uznaje działania puczystów za niezgodne z prawem. Prokurator generalny RFSRR wydaje nakaz aresztowania członków Państwowego Komitetu Stanu Wyjątkowego. Mer Leningradu kontaktuje się z generałem Anatolijem Łukjanowem oraz nakazuje mu wycofać wojska z Tallina. Ok. 19.00 radzieckie siły opuszczają Estonię[13].

Po powrocie do Moskwy Gorbaczow mianował nowych szefów resortów spraw wewnętrznych, obrony oraz KGB[14]. W instytucjach tych rozpoczęto wymianę kadr. Nie udał się jednak do tłumu obrońców Białego Domu, co zostało źle odebrane przez nich oraz opinię publiczną i być może przesądziło o jego dalszych losach politycznych. W następnych dniach proces wymiany personalnej na najwyższych stanowiskach objął także inne urzędy, m.in. Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Prokuraturę Generalną (ustąpili ich szefowie Aleksandr Biessmiertnych i Nikołaj Trubin). 22 sierpnia samobójstwo popełnił członek Państwowego Komitetu Stanu Wyjątkowego Boriss Pugo, a w kolejnych dniach kilku innych związanych z puczem polityków[14].

Dalsze wydarzenia

Czołgi T-80 w pobliżu placu Czerwonego podczas puczu

22 sierpnia nad budynkiem parlamentu RFSRR zawisła biało-niebiesko-czerwona flaga w miejsce dawnej z sierpem i młotem. Następnego dnia doszło do masowych demonstracji, w trakcie których dochodziło do niszczenia symboliki komunistycznej. Najbardziej spektakularnym wydarzeniem tamtych dni było obalenie pomnika Feliksa Dzierżyńskiego znajdującego się na Placu Łubiańskim.

W budynku Kremla doszło do aresztowania Giennadija Janajewa. Wkrótce później ten sam los spotkał pozostałych członków Komitetu, a także innych ludzi, którzy w jakiś sposób byli zamieszani w zamach stanu (Łukjanow, Achromiejew, Bołdin, Szenin, Kupcow). Nie zdołano schwytać Borisa Pugo - 22 sierpnia zabił swoją żonę, a następnie popełnił samobójstwo we własnym mieszkaniu.

W rezultacie puczu zawieszono działalność (24 sierpnia), a następnie zlikwidowano (29 sierpnia) KPZR[15]. Proces demontażu pozostałości systemu komunistycznego przybrał na sile – klęskę puczu Janajewa uznaje się niekiedy w historiografii oraz publicystyce za upadek systemu komunistycznego w ZSRR[14].

Prezydenta Gorbaczowa pozbawiono przyznanych mu we wrześniu 1990 roku specjalnych pełnomocnictw w sprawach gospodarczych, wzrosła zaś rola Borysa Jelcyna, który zdobył realną władzę na terenie republiki rosyjskiej. On też faktycznie kierował nominacjami na stanowiska ministerialne, które formalnie przeprowadzał prezydent ZSRR. Jego działania w trakcie puczu prowadzone były teoretycznie w obronie legalnej władzy Gorbaczowa, jednak pogromcy puczystów nie zatrzymali się po zwycięstwie i całkowicie zmarginalizowali rolę prezydenta ZSRR w polityce wewnętrznej. Na przełomie sierpnia i września, a także w kolejnych miesiącach większość republik radzieckich ogłosiła swoją niepodległość. Gorbaczow podejmował próby stworzenia nowego traktatu związkowego z jeszcze większą decentralizacją władzy (Związek Suwerennych Państw), jednak zostało to całkowicie zniweczone przez porozumienie w Białowieży, które miało miejsce w grudniu tego samego roku[16].

Reakcje międzynarodowe

Gorbaczow i Jelcyn byli wcześniej ostrzegani, np. przez prezydenta USA, że może dojść do takiej próby przejęcia władzy w Rosji. Świat zareagował jednak spokojnie. Puczystów poparli Saddam Husajn i Mu’ammar Kadafi[17].

Reakcje w Polsce

Wieści z Moskwy, początkowo szokujące, przyjęte zostały następnie z w miarę spokojnym wyczekiwaniem na dalszy bieg wypadków. Jedynie pod ambasadą ZSRR zebrało się ok. 200 osób skandujących hasła przeciwko puczystom. Polskie władze wobec wahania, nie ogłosiły jasnego stanowiska, co m.in. uchroniło od potencjalnych problemów dyplomatycznych później, wobec upadku puczu[18].

Rola w kulturze

Kontrowersje

Zeznania uczestników puczu, jak i samego Michaiła Gorbaczowa różnią się od siebie. Przywódca puczu – Giennadij Janajew twierdził, że Michaił Gorbaczow był zdrajcą i jeśli Gorbaczowowi rzeczywiście zależało na uniknięciu wprowadzenia stanu wyjątkowego, to mógł „lecieć do Moskwy i zabronić im przeprowadzenia tej akcji”[20]. W 1994 roku Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego Rosji orzekło że w 1991 roku w ZSRR nie było żadnego przewrotu[21]. Sami uczestnicy puczu są zgodni że Gorbaczow wspólnie z nimi przygotowywał wprowadzenie stanu wyjątkowego[22]. W 2011 roku Michaił Gorbaczow przyznał że wiedział o przygotowaniach do zamachu stanu, czemu wcześniej stanowczo zaprzeczał.

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c Bożena Bankowicz, Marek Bankowicz, Antoni Dudek Leksykon historii XX wieku, wyd. 1996, s. 362–364.
  2. a b c Jan Palmowski, Słownik najnowszej historii świata 1900-2007, wyd. 2008, tom 5, s. 86.
  3. Wojciech Roszkowski Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku, wyd. 2005, s. 420.
  4. Uważam Rze Historia, nr 12(69), grudzień 2017, s. 32.
  5. Oxford Wielka Encyklopedia Świata. T. 17. Poznań: Oxford Educational, 2005, s. 106–107. ISBN 83-7325-883-3.
  6. Smoleń 1994 ↓, s. 384.
  7. Smoleń 1994 ↓, s. 383–385.
  8. Uważam Rze Historia, nr 12(69), grudzień 2017, s. 34–35.
  9. a b c Smoleń 1994 ↓, s. 386
  10. Янаев 2010 ↓, s. 443.
  11. Ukrainian Ballerinas Turn Swan Lake into Subversive Anti-Putin Performance, The Moscow Times, 1 maja 2014.
  12. a b Smoleń 1994 ↓, s. 387
  13. a b c d e f «Было страшно? Не то слово»: таймлайн трех дней путча 1991 года, РБК [dostęp 2022-04-26] (ros.).
  14. a b c Smoleń 1994 ↓, s. 388
  15. Smoleń 1994 ↓, s. 389.
  16. Smoleń 1994 ↓, s. 388-393.
  17. Pucz Janajewa. Godziny, które zmieniły Europę [dostęp 2014-01-06].
  18. Moskwa 1991 – Pucz Janajewa. Najpierw msza, a potem decydujemy [dostęp 2014-01-06].
  19. Jacek Kaczmarski: Upadek Związku Radzieckiego. YouTube. [dostęp 2020-10-30].
  20. JOHN-THOR DAHLBURG | TIMES STAFF WRITER: Facing Trial, Russia’s Plotters Fight Back: Politics: Many of the Communists who tried to overthrow Gorbachev are now intent on smearing his reputation. Los Angeles Times. [dostęp 1992-03-04].zły zapis daty dostępu
  21. Bartosz WĘGLARCZYK: PUCZU NIE BYŁO. gazeta.pl. [dostęp 1994-08-10].zły zapis daty dostępu
  22. GORBACZOW TEŻ WINIEN?.

Bibliografia

  • Mieczysław Smoleń: Stracone dekady. Historia ZSRR 1917–1991. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 380–192. ISBN 83-01-11464-9.
  • Геннадий Иванович Янаев: ГКЧП против Горбачёва. Последний бой за СССР. Москва: Эксмо, 2010. ISBN 978-5-6994-3860-0. (ros.).

Media użyte na tej stronie

Flag of SFR Yugoslavia.svg
Flag of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia (1946-1992).
The design (blazon) is defined in Article 4 of the Constitution for the Republic of Yugoslavia (1946). [1]
Flag of Yugoslavia (1946-1992).svg
Flag of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia (1946-1992).
The design (blazon) is defined in Article 4 of the Constitution for the Republic of Yugoslavia (1946). [1]
Flag of Russia (1991–1993).svg
The 1:2 official state flag of the Russian Federation (formerly the RSFSR) used from 1991 to 1993. No. 1 in the State Heraldical Register of the Russian Federation.
Flag of Georgia (1990–2004).svg
Flag of Georgia used from 1990 to 2004, with slightly different proportions than the 1918 to 1921 flag.
Naval Ensign of Russia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
Flag of Belarus in 1991—1995
Great emblem of the 2nd Guards Motor Rifle Division.svg
Autor: Алексей Трефилов, Licencja: CC BY-SA 4.0
Great emblem of the 2nd Guards Motor Rifle Division
1991 CPA 6367.jpg
A USSR stamp, Soviet coup attempt of 1991
UNSO-flag.svg
Autor: Alex Tora, Licencja: CC0
To jest logo: UNA-UNSO – Ukrainian political organisation
КПСС.png
Autor: (Kosogorsky Yaroslav), Licencja: CC0
КпСС (Коммунистическая партия Союз Советских) ou PCUS (Parti Communiste d'Union Soviétique).
1991 CPA 6368.jpg
A USSR stamp, Soviet coup attempt of 1991
Flag of Italy (1946–2003).svg
Flag of Italy from 1946 to 2003, when exact colors were specified.
Coat of arms of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg
Emblem of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (RSFSR)
Alfagroup emb n1021.svg
Emblem of the Alpha Group, with the legend "Antiterror" at the top.
Flag of Transnistria.svg
Flaga Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej (rewers), bez sierpa i młota
1991 CPA 6369.jpg
A USSR stamp, Soviet coup attempt of 1991
Naval ensign of Russia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Great emblem of the 106th Guards Airborne Division.svg
Great emblem of the 106th Guards Airborne Division
New Union Treaty.svg
Autor: NuclearVacuum, Licencja: CC BY-SA 3.0
English (en): The republics of the Soviet Union based on their involvement with the New Union Treaty.
 
The union republics which supported a confederation (both before and after the August coup).
 
The union republics which supported a confederation, but moved towards independence after the August coup.
 
The union republics which boycotted a confederation, demanding full independence.
1991 coup attempt4.jpg
T-80UD tanks in the 1991 coup attempt. Location: Northern ramp of Bolshoy Moskvoretsky Bridge (not exactly Red Square, some 200 meters south from its formal southern edge, with Constantine-and-Helena tower in sight)
Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic.svg
Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic
August Coup montage.png
Autor: CapLiber z angielskiej Wikipedii, Licencja: CC BY-SA 4.0
Montage of events of August 1991 in Moscow, known as the August Coup.
Flag of Iraq (1991–2004).svg
Former Iraqi flag, used from 1991 to 2004.
Blok wschodni pl.png
(c) Piastu z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0
Kraje socjalistyczne w Europie
Vympel special forces.png
Badge of the Vympel Group
Flag of the Turkmen Soviet Socialist Republic (1973–1991).svg
Flag of the Turkmen Soviet Socialist Republic
1991 CPA 6370.jpg
A USSR stamp, "Victory of Democracy August 21st 1991"
4 TD VSRF 2.png
4th Tank Division emblem (Russia)