Puszczaństwo
Ten artykuł od 2018-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Puszczaństwo (ang. Woodcraft) – idea postulująca wychowanie człowieka w każdym wieku poprzez rekreację na łonie przyrody według reguł czterokrotnego ognia, programu orlich piór, obozownictwa, filozoficzna i etyczna koncepcja akcentująca łączność człowieka ze światem przyrody.
Nawiązuje ona swobodnie do sposobu życia i mitologii Indian i Słowian. Idea sformułowana przez Ernesta Thompsona Setona – Czarnego Wilka, który swoje koncepcje czerpał od amerykańskich transcendentalistów XIX w. Ralpha Waldo Emersona i Henry'ego Davida Thoreau
Symbolika i obrzędowość puszczaństwa
Symbolem puszczaństwa jest biała okrągła tarcza z błękitnymi rogami. Tarcza przedstawia ideały puszczaństwa tak czyste i jasne, jaki jest jej biały kolor. Rogi, które są przewidziane do obrony tych ideałów, są znakiem odwagi. Ich błękitny kolor ma przypominać dewizę ruchu leśnej mądrości: "Z błękitnym niebem!" Ten puszczański symbol został przejęty z indiańskiej symboliki totemowej i w nim wyrażona myśl "ataku" i "obrony" oznacza "zdolność i gotowość". Tym znakiem odznaczają się wszyscy członkowie ruchu leśnej mądrości – chłopcy, dziewczęta, mężczyźni i kobiety. Błękitny kolor rogów w znaku przypomina ponadto, że chcemy żyć pod błękitnym niebem, w blasku słońca i że nasze myśli są jasne jak błękitne niebo. Chociaż na niebie są chmury, wiemy, że nad nimi znajduje się błękitne niebo i że to niebo znów się zjawi.
Z błękitnym niebem! (ang. Blue sky) – Zawołanie, pozdrowienie członków ruchu leśnej mądrości – puszczaństwa.
Puszczaństwo jest mądrością życia! – Dewiza ruchu puszczańskiego.
Miana puszczańskie i Zwitki kory brzozowej
Harcerki i harcerze (i nie tylko) w środowiskach puszczańskich – siostry i bracia lub synowie puszczy – używają mian puszczańskich (nazywanych też niekiedy godłami lub totemami harcerskimi). Miana są pseudonimami pochodzącymi od nazw zwierząt, z języków Indian Ameryki Północnej, rzadziej roślin i przyrody nieożywionej. Nadawane są bardziej wyrobionym harcerzom przez zastęp lub drużynę za zdobycie tytułu wojownika (woja) czasami wybierane samodzielnie.
Aby uniknąć powtarzania się mian, rejestrował je Harcmistrz, a w latach 1932-1939 ogłaszano nadane już miana w Zwitkach kory brzozowej publikowanych w czasopiśmie Skaut.
Niektóre znane miana puszczańskie:
- Czarny Wilk (Black Wolf) – Ernest Thompson Seton Twórca ruchu puszczańskiego.
- Arcydziwożona – Maryla Wojtalikówna z Krakowskiej Watry[1]
- Biały Lis (White Fox) – John Hargrave
- Bystry Wodnik – Irka Grodecka z Krakowa[1]
- Chudy Wilk – hm. RP Henryk Glass
- Chytry Jastrząb – Ryszard Wcisło
- Chytry Kot – hm. Marek Kudasiewicz, wódz Gromady Kruków
- Chytry Lis – Marian Stawik[2]
- Chytry Lis – Adam Rząsa HR
- Chytry Ryś – Zbigniew Sabiński
- Czarna Mewa – Janka Świderska z Poznania[1]
- Gadatliwy Borsuk – Bronisław Durczy[2]
- Jelenie Rogi – Tomasz Piskorski[1]
- Kot Ojciec – Bogusław Molenda
- Myszołów Spostrzegawczy – Andrzej Zieliński
- Odważny Lis[2]
- Orzeł Sprawny[2]
- Pogodny Kruk – Wilhelm Łukaszewski z Warszawy[1]
- Roztropny Żóraw (w starej pisowni) – Jurek Zawodzki z Warszawy[1]
- Rozważny Bóbr – Władysław Durczyński[2]
- Szaman – Ladislav Rusek
- Siwy Sokół – ks. Lech Ziemski[2]
- Słoneczna Szarotka – Jadwiga Pfeiferówna[2]
- Stary Wilk
- Stanowczy Łoś – hm. Piotr Stabryła
- Szary Orzeł
- Szpak Pogodny – hm. Marek Jędrzejowski, wódz Gromady Orłów /ZHR/
- Uparta Kozica – phm. Edward Serwański[2]
- Wayseeker – Milan Klimánek
- Wielki Wilk
- Wilk Tropiciel – Tadeusz Wyrwalski
- Woowotanna – Miloš Seifert – Założyciel i twórca czechosłowackiego puszczaństwa.
- Wschodzący Księżyc – hm. Łukasz Więcław, wódz Gromady Orłów /ZHP/.
- Wytrwały Wilk – Heniek Goc z Poznania[1]
- Zaskrończe Ucho[2]
- Zażarty Lis[2]
Przegląd ruchów i organizacji puszczańskich
- Liga pro výchovu přírodou – Moudrost lesa (ČSR)
- Forest Schools camps (GB)
- Liga československých woodcrafterů (ČSR)
- Liga lesní moudrosti – The Woodcraft League of Czechoslovakia (ČSFR)
- Liga lesní moudrosti – The Woodcraft League (ČR)
- Liga lesnej múdrosti – The Woodcraft League of Slovakia (SK)
- Zálesácká Liga Československá – The Woodcraft League of Czechoslovakia (ČSR)
- Moravskoslezská Liga Woodcraftu MSLW (ČSFR)
- Woodcrafter ČR – Liga Lesní moudrosti dětí a mládeže (ČSFR)
- Kibbo Kift Kindred (GB)
- Order of Woodcraft Chivalry (GB)
- Woodcraft Rangers (USA)
- Woodcraft Indians (USA)
- The Woodcraft League of America (USA)
- Wolne Harcerstwo (PL)
- Woodcraft Folk (GB)
- Združenje slovenskih tabornikov
- Jugoslovanska gozdovniška liga
- Setonovi skauti (ČSR)
- Camp Fire Girls (USA)
- Spojené sbory junáků skautů (ČSR)
- Sdružení zálesáků v RČS (ČSR)
- Děti přírody (ČSR)
- Obec psohlavců (ČSR)
- ISAW – Internacionální Socialistická asociace woodcrafterů (ČSR)
Historia puszczaństwa harcerskiego w Polsce
Na podstawie zapisków puszczańskich zgromadzonych w Księdze Czarnego Dębu (fragmenty)
Geneza
Harcmistrz, nr 5, maj 1926 r. (s. 50) – Korespondencja Redaktora:
- "Chudy Wilk" z Myszkowa:
- 1) Zwyczaj harcerski wymaga nieużywania imienia nadanego już wcześniej dla innego harcerza, powiecie zapewne, że Chudym Wilkiem mianuje się Stara Ciotka czyli autor "Książeczki Harcerza", gawęd z drużynowym. in.
- 2) Dobry obyczaj wymaga, aby na listach podpisywać się w sposób dający możliwość dowiedzenia się, kto jest autorem tym bardziej obowiązuje to odnośnie artykułów, pseudonim nie wystarcza.
- Wasz artykuł przeczytam, gdy nadeślecie swe nazwisko i adres.
- 1) Zwyczaj harcerski wymaga nieużywania imienia nadanego już wcześniej dla innego harcerza, powiecie zapewne, że Chudym Wilkiem mianuje się Stara Ciotka czyli autor "Książeczki Harcerza", gawęd z drużynowym. in.
Harcmistrz, nr 9, wrzesień 1926 r. (s. 118):
- Nasze Godła osobiste.
- "Wielki Wilk" i "Szary Orzeł" zaproponowali "Harcmistrzowi" rejestrowanie osobistych godeł harcerskich tj. nazw zwierząt używanych przez poszczególnych harcerzy jako pseudonimy itp. Chętnie się na ten projekt zgodzimy – ale musimy poczynić pewne zastrzeżenia, wynikające z. braku dobrego obyczaju u nas w tej dziedzinie (jak zresztą i w niektórych innych dziedzinach w porównaniu ze skautami z zagranicy).
- Oto zastrzeżenia:
- 1) Godła nie wolno przybierać samemu, nadaje je jakaś gromada, najlepiej obozująca gromada starych braci harcerzy, znających się wzajemnie jak łyse konie.
- 2) Godła nie może otrzymać byle młodzik. Trudno i to ustalać regulaminem, ale dobry obyczaj powinien sprawić, że dopiero starszy, naprawdę wyrobiony, prawdziwy harcerz będzie uznany za godnego godła osobistego. Przeciętny skaut winien się zadowolić tem, że jest jednym z Kruków, Lisów czy Orłów (Osłów). A że i instruktorzy wkrótce będą mieli mieć stałe przydziały do drużyn i zastępów, zawsze gdzieś jakieś godło zastępu ich przytuli. Więc nie spieszmy się z gonitwą za godłem osobistem, a tem mniej nie nadużywajmy go, jeśli to tylko nasz własny wymysł, a nie nadanie "prawne".
- 3) Nie wolno nadawać godeł, których używają już znane znakomitości.
- 4) Nie nadużywać dodatku "Arcy" – jeśli Arcybóbr jest Naczelnym Kapelanem Harcerskim, to lada bubek nie może być nawet Arcy-chomikiem. Co na to powiecie, ojcowie wielu rodów harcerskich, przezacne Wilki, Niedźwiedzie, a nawet Morskie Świnki ? Nastawcie uszu.
- "Wielki Wilk" i "Szary Orzeł" zaproponowali "Harcmistrzowi" rejestrowanie osobistych godeł harcerskich tj. nazw zwierząt używanych przez poszczególnych harcerzy jako pseudonimy itp. Chętnie się na ten projekt zgodzimy – ale musimy poczynić pewne zastrzeżenia, wynikające z. braku dobrego obyczaju u nas w tej dziedzinie (jak zresztą i w niektórych innych dziedzinach w porównaniu ze skautami z zagranicy).
Harcmistrz, nr 11, listopad 1930 r. (s. 121 i 123):
- Uchwała V Zjazdu Starszego Harcerstwa – nad Jeziorem Kiełpińskim – z dnia 25-31.VIII.1930 r. – pkt 71.
- Zjazd obwieszcza wszem, wobec i każdemu z osobna, komu o tem wiedzieć należy, że na V Zjeździe Starszego Harcerstwa nad jeziorem Kiełpińskim, przy ostatnim tego Zjazdu ognisku został zawiązany "Starszoharcerski Krąg Puszczy", do którego dopuszczeni będą ci bracia i siostry Puszczy, którzy pracując wytrwale i owocnie w Starszem Harcerstwie będą obecni co najmniej na dwóch Zjazdach.
- Do pierwszego Kręgu dopuszczeni i powołani zostali siostry Puszczy: Bystry Wodnik (ongiś Irka Grodecka z Krakowa), Czarna Mewa (dawniej Janka Świderska z Poznania) i Arcydziwożona (dawniej Maryla Wojtalikówna z Krakowskiej Watry), oraz bracia Puszczy Jurek Zawodzki z Warszawy, jako Roztropny Żóraw, Heniek Goc z Poznania, pod mianem Wytrwałego Wilka i Wilhelm Łukaszewski z Warszawy jako Pogodny Kruk.
- Ten pierwszy Krąg, któremu przewodzi Wódz Piskorz – Jelenie Rogi (inaczej Tomek Piskorski z Warszawy), jako jedyny uczestnik wszystkich dotychczasowych pięciu Zjazdów, spisze odpowiednie Prawo Kręgu i ogłosi jego rejestr.
- Dan nad jeziorem Kiełpińskim w ostatnim dniu obrad Zjazdu, dnia 31 sierpnia roku 1930.
- Zjazd obwieszcza wszem, wobec i każdemu z osobna, komu o tem wiedzieć należy, że na V Zjeździe Starszego Harcerstwa nad jeziorem Kiełpińskim, przy ostatnim tego Zjazdu ognisku został zawiązany "Starszoharcerski Krąg Puszczy", do którego dopuszczeni będą ci bracia i siostry Puszczy, którzy pracując wytrwale i owocnie w Starszem Harcerstwie będą obecni co najmniej na dwóch Zjazdach.
- Dalej strona 126-127 – wśród wielu rozdziałów, rozdział: Puszczaństwo, (Obrady V Zjazdu):
- To bodaj najpełniejszy dorobek Zjazdu, który sam żył pełnią życia obozowego, odbył 22 dniową włóczęgę po pojezierzu bródnickim (w czasie której kontynuował obrady pod ruinami zamku Brodnickiego), i w ogóle stworzył wśród siebie nastrój prawdziwie puszczański. Jednym z najwybitniejszych przejawów tego nastroju było powstanie "starszoharcerskiego kręgu puszczy", do którego powołani byli ci spośród uczestników Zjazdu, którzy byli już kilkakrotnie na zjazdach starszoharcerskich.
- Fakt ten może przynieść w przyszłości doniosłe skutki, wiąże bowiem w trwały sposób tych, którzy wykazują najwięcej zainteresowania ruchem starszoharcerskim.
- Wskutek tej właśnie atmosfery uznano życie obozowe, włóczęgi i wędrówki za istotną i nieodzowną część programu starszoharcerskiego.
- Fakt ten może przynieść w przyszłości doniosłe skutki, wiąże bowiem w trwały sposób tych, którzy wykazują najwięcej zainteresowania ruchem starszoharcerskim.
Starszy harcerz musi wykazać się życiem leśnem, odbywaniem wycieczek, zamiłowaniem włóczegowskim. Inaczej nie jest starszym harcerzem.
Skaut, nr 4, kwiecień 1932 r.:
- Zwitki Kory Brzozowej
- Ponieważ zdarzało się, że synom puszczy nadawano totemy używane już przez innych harcerzy " Skaut" chcąc temu zapobiec ogłaszać będzie "Zwitki kory brzozowej". Ogłoszonych w niej totemów przybierać ani nadawać nie wolno. Rejestracji dokonuje "Skaut" po nadesłaniu zgłoszenia zawierającego totem, nazwisko, miejsce i czas nadania, oraz 50 gr. na "Dom Harcerza"- pod adresem Zdzisław Jurajda, Lenartowicza nr 21, Lwów. (Tu została umieszczona lista 58 Totemów r12; Mian Puszczańskich z danymi według wymagań, które to zostały ujęte w spisie Mian Puszczańskich.)
Następne Zwitki Kory Brzozowej podał Skaut, nr 3, marzec 1933 r.:
- Tu została umieszczona lista 10 Totemów – Mian Puszczańskich (59 włącznie do 68 włącznie) z danymi według wymagań, które to zostały ujęte w spisie Mian Puszczańskich.
- Następnie umieszczono uwagę: Ponadto zamieszczamy poniżej totemy (i pseudonimy) pod jakimi występowali w okresie walk o niepodległość harcerze, znani zapewne wszystkim czytelnikom "Skauta". Dane te otrzymaliśmy od Druha Henryka Glassa, za co Mu na tem miejscu dziękujemy.
- Tu została umieszczona lista 19 Totemów – Mian Puszczańskich – Pseudonimów (69 wł. do 85 wł.) z niepełnymi danymi według wymagań których część (większą) ujęto w spisie mian puszczańskich.
- Następnie umieszczono uwagę: Ponadto zamieszczamy poniżej totemy (i pseudonimy) pod jakimi występowali w okresie walk o niepodległość harcerze, znani zapewne wszystkim czytelnikom "Skauta". Dane te otrzymaliśmy od Druha Henryka Glassa, za co Mu na tem miejscu dziękujemy.
Edward Niesobski, Jadwiga Pfeiferówna, Dziennik Harcerza i "Szarotki" (1939–1944), wyd. Ossolineum, 1986 r.:
- Podczas okupacji (1940-1944 r.) w Hufcu Harcerskim Ostrów, (powiat Ostrów – Ostrów Wielkopolski) były nadawane Pseudonimy – Totemy harcerskie, nadawane były przez zastęp lub drużynę, samemu nie wolno było wybierać. Nadawanie totemu, pseudonimu było zwyczajem harcerskim.
- Siwy Sokół – ks. Ziemski Lech hm. (188? – 1969), założyciel harcerstwa w Ostrowie (Miano Puszczańskie otrzymał przed 1936 r.)
- Uparta Kozica – Serwański Edward phm, (M.P. otrzymał przed 1937 r.)
- Słoneczna Szarotka – Pfeiferówna Jadwiga (M.P. otrzymała w 1940 r.)
- Chytry Lis – Stawik Marian (M.P. otrzymał w 1940 r.)
- Odważny Lis –
- Zaskrończe Ucho –
- Orzeł Sprawny –
- Zażarty Lis –
- Gadatliwy Borsuk – Durczy Bronisław (M.P. otrzymał w 1940 lub 1941 r.)
- Rozważny Bóbr – Durczyński Władysław (M.P. otrzymał w 1940 lub 1941 r.)
Okres okupacji 1939-1945
Okres okupacji nie przerwał harcerskiego puszczaństwa. Liczne nadania mian są zapisane w Księdze Małopolskiej Rodziny Puszczańskiej (później Kręgu Czarnego Dębu), zdeponowanej w oryginale w jednym z polskich muzeów.
Lata 1945-1949
W 1945 r. Rodzina Puszczańska wznowiła pracę w Rzeszowie. Zgromadzenia i nadania mian odbywały się do 1949 r. Ostatnia zbiórka odbyła się w Poroninie, na Majerczykówce w 1949 r.
Od 1956 do współczesności
Po odrodzeniu ZHP wznowienie pracy Rodziny Puszczańskiej miało miejsce już w 1958 r. w Krajowicach, na obozach drużyn Hufca Rzeszowskiego, oraz na obozach krakowskiego Białego Szczepu. I od tego roku datują się kolejne nadania mian. Starszeństwo mian liczone jest właśnie od tych lat.
Rodzina Małopolska przyjęła w 1965 r. nazwę Kręgu Puszczańskiego Czarnego Dębu i całkowicie konspiracyjny charakter, pod wodzą hm. Adama Rząsy HR – Chytrego Lisa, komendanta Hufca Rzeszów. Krąg działał początkowo w dwu gromadach – Lisów i Orłów, rozszerzając się na cały ZHP. Prowadził niezwykle intensywną działalność programową i metodyczną – ku zachowaniu tradycyjnego harcerstwa w ramach ZHP. Był atakowany przez bezpiekę, mimo to nigdy nie uległ rozbiciu ani nie zaniechał działalności. W Krakowie zrzesza czołówkę instruktorską z Chytrym Kotem, Kotem Ojcem, Chytrym Rysiem i niezwykle zasłużonym dla harcerskiej konspiracji – Chytrym Jastrzębiem na czele. Krąg znacząco wpłynął na powstanie w ZHP Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego.
Po rozejściu się dróg ZHP i ZHP-1918 (później ZHR) Gromada Orłów w części przeszła do ZHR. Część Puszczan, pozostała w ZHP, kierując się listem Chytrego Lisa – "Nikt nie ma prawa zabraniać ani ograniczać pracy puszczańskiej" oraz Prawem Starszeństwa – Puszczanami każdorazowo kieruje Starszyzna wyłaniana podług starszeństwa nadania mian. Starszyzna utrzymała działalność Gromady Orłów w ZHP, kontynuując ją do dzisiaj.
W 2007 roku delegacja starszyzny Kręgu, z Wschodzącym Księżycem na czele, gościła na Światowym Jamboree w Wielkiej Brytanii. Również w 2011 r. na Jamboree w Szwecji gościli Puszczanie z Gromad Orłów(ZHP), Kruków i Wilków.
Puszczaństwo harcerskie współcześnie
Ogólnopolski Instruktorski Krąg Puszczański Czarnego Dębu: Przewodnikiem Gromady "Lisów" (Rzeszów) jest Jasny Grom (starszeństwo z 1949). Przewodnikiem Gromady Orłów w ZHP jest Stanowczy Łoś (starszeństwo z 1960). W ZHR przewodnikiem Gromady Orłów jest Szpak Pogodny (starszeństwo z 1985). W czerwcu 2009 r. w Krakowie powołana została Gromada Kruków, której przewodnikiem jest Chytry Kot (starszeństwo z 1964). W październiku 2009 r. w Tychach powołana została Gromada Wilków. Przewodnikiem Gromady uznano Wilka Ojca. Pierwsza historyczna Księga Czarnego Dębu została zdeponowana w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie przez Chytrego Lisa. Najwyższym wyróżnieniem puszczańskim Gromady Kruków jest "Srebrny Kruk" nadawany od 2012 r. Pierwszym wyróżnionym został Chytry Kot.
Wśród środowisk harcerskich współcześnie kultywujących myśl puszczańską są: wrocławski Szczep Harcerzy Leśnych "WATRA" im. Wolnego Harcerstwa, świnoujski III Szczep Harcerski "Słowianie" im. Zawiszy Czarnego oraz tyski III Szczep Harcerski "Leśni".
Książki
- "Zwój kory brzozowej. Podstawowy podręcznik puszczańskiej teorii i praktyki", według Ernesta Thompsona Setona. Text, Biblioteka Kręgu Płaskiego Węzła, Kraków,2009.
- "Zwitek kory brzozowej woodcraftu",według Ernesta Thompsona Setona. Tłumaczył Milan Klimanek, Biblioteczka Walden, Katowice 1992. Wyd. I
- "Rozwój idei puszczańskiej w skautingu 1902-1939", Tadeusz Wyrwalski Harcerska Oficyna Wydawnicza; Kraków 1988.
- "Kniha o woodcraftu", Zespół autorów. Biblioteczka Walden, Katowice 1995. – https://web.archive.org/web/20050212141516/http://www.phil.muni.cz/~lanska/Walden/kw.pdf
- "Leśne junactwo. Garść rozważań o ruchu puszczańskim.", Ladislav Rusek. Biblioteczka Walden, Katowice.
- "Zielony dziennik. Notatki adepta leśnej mądrości.", Ladislav Rusek. Biblioteczka Walden, Katowice.
- "Tak daleko, daleko jest Walden",Ladislav Rusek, Biblioteczka Walden, Katowice 2001.