Puja (roślina)

Puja
Puja Raimondiego
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	bromeliowate
Rodzaj	puja
Nazwa systematyczna
Puya Molina Saggio Chili 160, 351. 1782[3]
Typ nomenklatoryczny
P. chilensis Molina[3]

Kwiatostan Puya alpestris

Puya berteroniana

Puya clava-herculis

Puja (Puya) – rodzaj roślin z rodziny bromeliowatych (Bromeliaceae). Obejmuje ok. 219^[4]–227^[5] gatunków. Są to rośliny naziemne^[6][7], w większości górskie^[4] występujące w Andach, na Wyżynie Gujańskiej i w Kostaryce^[8].

Rosną na zboczach gór^[8]. Stanowią istotny element szaty roślinnej suchych zarośli krzewiasto-sukulentowatych występujących na zachodnich stokach Andów od ich podnóża po ok. 3000 m n.p.m. oraz wysokogórskiej formacji puna, na rzędnych ponad 4000 m n.p.m.^[9] Niektórzy przedstawiciele rodzaju rosną na wysokogórskich pustyniach o dobowej różnicy temperatur sięgającej 38°C albo na mokradłach wysokogórskich zamarzających każdej nocy w roku. Są też takie gatunki, które rosną na nadoceanicznych pustyniach w Chile^[6]. Są to rośliny monokarpiczne – obumierają po zakwitnieniu i wydaniu nasion. Przy czym – zwłaszcza w wyższych położeniach górskich – mija czasem wiele lat, zanim te rośliny zdołają zakwitnąć. Puja Raimondiego należy do rekordowo wolno rosnących roślin – w wysokich górach może rozwinąć kwiatostan dopiero po 150 latach powolnego wzrostu (choć rośliny uprawiane na poziomie morza zakwitają już po 28 latach)^[4]. Kwiaty zapylane są przez ptaki^[8].

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, najczęściej Puya alpestris i mieszańce tego gatunku z Puya chilensis, rzadziej Puya berteroniana^[6][4], i inne^[10]. W gruncie uprawiane mogą być na obszarach, gdzie zimą temperatury spadają maksymalnie do -5°C, a przy tym wymagają suchych warunków w okresie zimowym^[10].

Z liści roślin z tego rodzaju pozyskuje się włókna, z których wytwarzane są trwałe sieci na ryby^[4], a z mocnych kolców na brzegach liści – haczyki na ryby. Z pni wytwarza się namiastkę korka^[11]. Żerujące w pniach gąsienice motyla Castnia elegans powodują wydzielanie przez różne gatunki gum zwanych chagual i maguey^[11].

W wielu miejscach rośliny te są karczowane ze względu na to, że stanowią pułapkę dla owiec^[4] (kolczaste liście je ranią^[12]). Na czerwonej liście IUCN 14 gatunków zaliczonych jest do różnych kategorii zagrożonych wyginięciem^[13].

Morfologia

Puya dyckioides

Puya lineata

Puya nana

Pokrój

Rośliny o pędzie skróconym, ale częściej wzniesionym i długim^[8], czasem tak okazałym, że rośliny określane są mianem drzew^[11]. Największa puja Raimondiego ma pień osiągający wysokość 4 m^[11], z którego wyrasta kwiatostan osiągający niemal 11 m wysokości^[6]. U niektórych gatunków pień się rozgałęzia w taki sposób, że roślina przypomina drzewa Jozuego^[6].

Liście

Skórzaste^[8], czasem mięsiste^[7], nigdy nie zwężone u nasady, na brzegu piłkowane i kolczaste^[8]. Zebrane są w różnej wielkości rozety w górnej części pnia^[11], u pui Raimondiego osiągają one średnicę 3 m^[6].

Kwiaty

Obupłciowe, zebrane w okazały, nierozgałęziony lub rozgałęziający się, prosto wzniesiony kwiatostan (u pui Raimondiego osiągający ponad 5 m wysokości^[12] i zawierający ponad 20 tys. kwiatów^[4] – według niektórych źródeł największy kwiatostan w świecie roślin^[12] (zobacz jednak wachlarzowiec Corypha). Listki zewnętrznego okółka okwiatu wolne, zwijające się, te z okółka wewnętrznego gładkie lub z dwoma pionowymi zmarszczkami, wszystkie zwijają się spiralnie po kwitnieniu^[8]. Okwiat niektórych gatunków ma bardzo oryginalną metalicznie niebieską lub zielonkawą barwę, mieniącą się w zależności od kąta padania światła^[10]. Pręciki zwykle krótsze od okwiatu, o nitkach wolnych. Zalążnia górna lub częściowo wpół dolna. Szyjka słupka długa i cienka^[8].

Owoce

Torebki podzielone na przegrody. Zawierają okazałe nasiona ze skrzydełkiem^[8].

Systematyka

Puya prosanae

Puya sanctae-crucis

Puya venusta

Rodzaj z rodziny bromeliowatych Bromeliaceae wyodrębniany jest w monotypową podrodzinę Puyoideae Givnish, siostrzaną dla podrodziny Bromelioideae Burnett. Rozdzielenie się tych dwóch linii rozwojowych nastąpiło 10–10,7 miliona lat temu, a ostatni wspólny przodek współczesnych przedstawicieli rodzaju żył około 9,4 miliona lat temu^[2].

Rodzaj dzielony jest na dwa podrodzaje (Puyopsis i Puya), a kryterium podziału stanowi obecność lub brak płonnych rozgałęzień kwiatostanu wykorzystywanych przez ptaki zapylające kwiaty jako grzędy do przysiadania^[8].

Wykaz gatunków^[5]

Przypisy