Pyrzany

Pyrzany

wieś
Panorama wsi Kozaki na jednym z budynków w Pyrzanach
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	gorzowski
Gmina	Witnica
Liczba ludności (2011)	290[1]
Strefa numeracyjna	95
Kod pocztowy	66-460
Tablice rejestracyjne	FGW
SIMC	0188386
Położenie na mapie gminy Witnica Pyrzany
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pyrzany
Położenie na mapie województwa lubuskiego Pyrzany
Położenie na mapie powiatu gorzowskiego Pyrzany
52°39′22″N 14°58′11″E/52,656111 14,969722

Centralny plac w Pyrzanach z widocznymi fundamentami dawnego kościoła. W tle – na obelisku – tablica poświęcona ks. Michałowi Krallowi

Mieszkańcy wsi przy kościele (1967)

Pyrzany – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie gorzowskim, w gminie Witnica.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego.

Nazwa wsi

W dokumentach historycznych wieś występuje jako: Pyrene, Pirene, Pyren. Ks. Stanisław Kozierowski opowiadał się w swoich pracach za nadaniem wsi nazwy "Pieranie". Wśród polskich kolejarzy rozpowszechniła się nazwa "Pierzany". Z kolei pierwsi polscy osadnicy wieś nazywali "Fabianówką" (od nazwiska urzędującego sołtysa). Przybyli wkrótce przesiedleńcy ze wsi Kozaki pragnęli dla miejscowości nazwy "Nowe Kozaki". Dopiero w listopadzie 1945 uchwalono ostatecznie urzędową nazwę wsi – Pyrzany^[2].

Historia

Rodowód wsi sięga średniowiecza. Początkowo zamieszkiwana była przez ludność słowiańską trudniącą się głównie rybactwem na Warcie i jej rozlewiskach. Po przeprowadzonych w drugiej połowie XVIII w. wielkich melioracjach dolnego odcinka Warty, czyli błot nadwarciańskich, rybołówstwo na tym terenie straciło na znaczeniu, a mieszkańcy zajęli się uprawą roślin i hodowlą zwierząt (głównie bydła)^[3]. W 1772 oraz 1840 wieś nawiedziły duże pożary (po pierwszym z nich zmieniono rozplanowanie wsi i odbudowano ją w nieco innym miejscu niż dotychczas)^[2]. W XVIII w. w okolicy działało kilka hut szkła, a w samych Pyrzanach zbudowano duży magazyn wyrobów szklanych oraz towarowy port rzeczny^[2]. Po II wojnie światowej wieś została zasiedlona przez repatriantów ze wsi Kozaki na Ukrainie.

Liczba mieszkańców

Malowidło

Repatrianci przez wiele lat pielęgnowali pamięć o miejscu swego pochodzenia. Dobitnym tego dowodem było namalowanie na zewnętrznej ścianie pierwszego zbudowanego od podstaw domu mieszkalnego w Pyrzanach – panoramy przedstawiającej wieś Kozaki (autor malowidła: Bronisław Iśków – dawny mieszkaniec Kozaków). Jest to najprawdopodobniej jedyny tego typu obiekt na tzw. "Ziemiach Odzyskanych"^[2]. Na początku XXI w. właściciele budynku przystąpili do jego ocieplania, co spowodowało częściowe zasłonięcie malowidła. Na skutek protestów prace termomodernizacyjne na tej ścianie zostały wstrzymane^[4].

Kościół

Data wybudowania kościoła w Pyrzanach nie jest znana. Pierwsza źródłowa informacja o budowie kościoła (po pożarze poprzedniego) pochodzi z 1778^[2]. Przetrwał on zaledwie kilkadziesiąt lat i uległ zniszczeniu podczas pożaru wsi w 1840^[2]. Również kolejny ryglowy kościół przetrwał przez podobny czas i w 1900 r. został rozebrany^[2]. Zastąpił go murowany kościół, który funkcjonował do końca II wojny światowej^[2]. Przybyli do Pyrzan polscy repatrianci nie zasiedlili go jednak z niewyjaśnionych do końca przyczyn (powodem mogło być uszkodzenie budynku^[2] lub niechęć osadników do zajmowania obcej, protestanckiej świątyni^[3]). Kościół ten został z czasem rozebrany (pozostały tylko fundamenty).

Do celów sakralnych przysposobiona została dawna wiejska świetlica, która pełni tę funkcję do dnia dzisiejszego. Pierwszym proboszczem został ks. Michał Krall, który przybył tu razem z osadnikami. W 1985 r. na niewielkim obelisku znajdującym się przy ruinach przedwojennego kościoła umieszczono tablicę poświęconą jego osobie.

Przypisy

Bibliografia

• Międzynarodowy polsko-niemiecko-czesko-ukraiński projekt historyczny pod tytułem „Kozaki – Pyrzany. Polifonia pamięci o przymusowych migracjach we wspomnieniach Polaków, Niemców i Ukraińców”. [dostęp 2013-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-14)].
• Piotr Chara: Kostrzyn nad Odrą Bastion historii i przyrody. Amistad Sp. z o.o.- Program Polska Turystyczna.pl, 2008, s. 112-113. ISBN 978-83-7560-046-9.