Pyzdry

Pyzdry
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Widok na miasto znad Warty (2016)
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

wrzesiński

Gmina

Pyzdry

Data założenia

przed 1257

Prawa miejskie

przed 1257

Burmistrz

Przemysław Dębski[1]

Powierzchnia

12,16 km²

Wysokość

90 m n.p.m.

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


3187[2]
262,1 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 63

Kod pocztowy

62-310

Tablice rejestracyjne

PWR

Położenie na mapie gminy Pyzdry
Mapa konturowa gminy Pyzdry, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Pyzdry”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pyzdry”
Położenie na mapie powiatu wrzesińskiego
Mapa konturowa powiatu wrzesińskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Pyzdry”
Ziemia52°10′13″N 17°41′24″E/52,170278 17,690000
TERC (TERYT)

3030044

SIMC

0949164

Urząd miejski
ul. gen. Edmunda Taczanowskiego 1
62-310 Pyzdry
Strona internetowa

Pyzdrymiasto w środkowo-zachodniej Polsce, w województwie wielkopolskim, w powiecie wrzesińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pyzdry.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego.

Od średniowiecza do 1846 siedziba powiatu pyzdrskiego. Były miastem królewskim[3]. Pod Pyzdrami odbywały się okazowania pospolitego ruszenia województwa kaliskiego[4].

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 3203 mieszkańców[5].

Położenie

Pyzdry leżą na Nizinie Południowowielkopolskiej, w Dolinie Konińskiej, na prawym, wysokim brzegu Warty[6], około 7 km powyżej ujścia Prosny, około 52 km na północny zachód od Kalisza; przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 442 (Września–Kalisz). Pyzdry położone są we wschodniej części historycznej Wielkopolski, w Kaliskiem; do II rozbioru Polski (1793) leżały w województwie kaliskim[7], po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815) i delimitacji i demarkacji granicy polsko-pruskiej (1817) leżały w województwie kaliskim Królestwa Polskiego i do 1846 były siedzibą powiatu pyzdrskiego[8].

Historia

Pieczęć miejska z lat 1312-1575

Pierwsza wzmianka o Pyzdrach pochodzi z 1232, kiedy książę wrocławski Henryk I Brodaty zdobył Kalisz i zajął księstwo kaliskie. Pyzdry są jednym z najstarszych miast lokacyjnych w Wielkopolsce – z 1257 pochodzi wzmianka o anonimowym wójcie, dowodząca funkcjonowania tu stabilnego ośrodka miejskiego[9]. Nie zachował się dokument lokacyjny, wiadomo jednak, że miasto lokowane było na prawie magdeburskim, najprawdopodobniej przez Bolesława Pobożnego[10] W latach 80. XIII wieku w Pyzdrach działała mennica (mincerzem był jeden z mieszczan, Ubelin)[11].

29 czerwca 1318 Władysław I Łokietek zwołał do Pyzdr zjazd duchowieństwa i dostojników polskich, na którym podjęto uchwałę o wysłaniu poselstwa do papieża Jana XXII z prośbą o zezwolenie na jego koronację. W 1331 miasto zostało spalone przez wojska zakonu krzyżackiego. Krzyżacy nie oszczędzili nawet kościoła i klasztoru franciszkanów[12]. Podczas panowania Kazimierza Wielkiego miasto zostało otoczone murami i wybudowano potężny czworoboczny zamek. W 1345 w mieście zawarto rozejm pomiędzy królem Czech Janem Luksemburskim i Kazimierzem Wielkim. 6 czerwca 1346 król Kazimierz ogłosił w Pyzdrach statuty prawne dla Wielkopolski. W 1390 Władysław II Jagiełło i Warcisław VII zawarli układ w Pyzdrach, gdzie Warcisław stał się lennikiem Jagiełły. W 1562 Pyzdry zostały wyznaczone jako miejsce „okazywania” (przeglądów wojska) dla województwa kaliskiego. Od schyłku średniowiecza, do końca I Rzeczypospolitej, Pyzdry jako siedziba powiatu, były jednocześnie siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego[13]. W 1655 miasto zajęły wojska szwedzkie. W 1704 pod Pyzdrami stoczyły bitwę wojska stronników Leszczyńskiego i Augusta II. W 1768 wielki pożar zniszczył miasto. W 1776 zostaje podpisana umowa pomiędzy burmistrzem Pyzdr Karolem Ogrodowiczem a Bogusławem Waberem miejscowym cieślą. Dotyczyła ona odbudowy miasta.

W 1793, w wyniku II rozbioru rozpoczyna się okupacja pruska, Pyzdry były siedzibą pruskiego landratu pyzdrskiego. W 1807 i 1814 pożary ponownie zniszczyły miasto.

Królestwo Polskie

Na mocy traktatu granicznego z 11 listopada 1817 przeprowadzono korektę granicy polsko-pruskiej i Pyzdry z okolicą zostały włączone do Królestwa Polskiego, w którym utworzono polski powiat pyzdrski z siedzibą w Pyzdrach. Oficjalnie pruski landrat pyzderski funkcjonował do 1818 z tymczasową siedzibą już poza Pyzdrami; w 1818 zdecydowano o wybraniu siedziby urzędu landrata (powiatu) we Wrześni i nazwaniu tej jednostki powiatem wrzesińskim. W 1818 Pyzdry powróciły do województwa kaliskiego i pozostały w Królestwie Polskim do zakończenia I wojny światowej (1918), kiedy Rada Regencyjna Królestwa Polskiego ogłosiła deklarację niepodległości. Pyzdry były najbardziej na zachód wysuniętym miastem Królestwa Polskiego (przejście graniczne znajdowało się w Borzykowie). W 1867 Pyzdry utraciły prawa miejskie.

Od 1918

W 1918 Pyzdry znalazły się na terytorium odradzającej się Rzeczypospolitej Polskiej. Miasto do 1932 znajdowało się w powiecie słupeckim w województwie łódzkim, a w wyniku reformy administracyjnej w tym samym roku i likwidacji powiatu słupeckiego znalazły się w powiecie konińskim. W pierwszej połowie 1936 dochodzi do ekscesów o podłożu antysemickim[14].

Miasto zostaje wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej 22 stycznia 1945 roku przez oddziały 69 armii 1 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej[15].

W 1948 Pyzdry zostały wydzielone z powiatu konińskiego i znalazły się w powiecie wrzesińskim, gdzie znajdowały się do 30 czerwca 1975. Następnie miasto i gmina Pyzdry do 31 grudnia 1998 wchodziły w skład województwa konińskiego. Od 1 stycznia 1999 ponownie wchodzą w skład powiatu wrzesińskiego. 16 marca 2012 w Pyzdrach złożył wizytę prezydent RP Bronisław Komorowski[16][17].

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Pyzdr w 2014[2].


Piramida wieku Pyzdry.png

Zabytki

(c) pl, CC BY-SA 3.0
Kościół farny
Pomnik z okazji 700-lecia miasta Pyzdr (1957)

Na terenie miasta znajduje się 11 obiektów zabytkowych:[18]

  • historyczny układ urbanistyczny z XIII–XIX w. (nr rej. 795/Wlkp/A z 28.05.2010)[19]
  • kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny z polowy XIV w., przebudowywany w XV w. i w latach 1865-1870, ul. Farna (nr rej.: kl.IV-73/34/58 z 3.10.1958)
  • zespół klasztorny franciszkanów z połowy XIV–XVIII w., ul. Kaliska (nr rej.: kl.IV-73/35/58 z 3.10.1958):
  • pozostałości zamku i muru miejskiego z I połowy XIV w. (nr rej.: 120 z 1.06.1968)
  • pozostałości murów miejskich z 1339 w domu przy ul. Kaliskiej 36 (nr rej.: 1595 z 10.09.1974)
  • dom z I połowy XIX w., ul. Kaliska 29 (nr rej.: 412/154 z 9.01.1989)
  • dom z I połowy XIX w., ul. Kaliska 37 (nr rej.: 504/245 z 4.05.1994)
  • dom drewniany z 1768, Rynek 17 (nr rej.: kl.IV-73/89/56 z 30.07.1956), dwutraktowy z sienią przelotową i czterosłupowym podcieniem, kryty łamanym dachem
  • dom szachulcowy z początku XIX w., Rynek 19 (nr rej.: 960/A z 5.03.1970)
  • dom z I połowy XIX w., ul. Zwierzyniec 6 (nr rej.: 449/190 z 19.09.1990)
  • wiatrak holender z 1903 (nr rej.: 450 z 1.02.1969)

W przeszłości w Pyzdrach było aż siedem kościołów, jednak do dnia dzisiejszego pozostały dwa.

Edukacja

  • Zespół Szkolno-Przedszkolny w Pyzdrach
    • Przedszkole Samorządowe, ul. Szybska 17
    • Samorządowa Szkoła Podstawowa, ul. Szkolna 2

Pozostałe informacje

  • Pierwsze udokumentowane użycie armaty na ziemiach polskich nastąpiło w 1383[20][21] roku podczas oblężenia Pyzdr. Pisał o tym w swoich kronikach Jan z Czarnkowa.

Zobacz też

Przypisy

  1. Burmistrz Pyzdr. [w:] bip.pyzdry.pl [on-line]. Biuletyn Informacji Publicznej, 2014-12-02. [dostęp 2016-06-27]. (pol.).
  2. a b Pyzdry w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 16.
  4. Volumina Legum, t. II, Petersburg 1859, s. 28.
  5. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-06, s. 107. ISSN 1734-6118. [dostęp 2010-07-16].
  6. Słownik krajoznawczy Wielkopolski. Włodzimierz Łęcki (przew. kom. red.). Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 223–224. ISBN 83-01-10630-1.
  7. Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1903, s. 94–98.
  8. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Bronisław Chlebowski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 9. Warszawa: Władysław Walewski, 1888, s. 332.
  9. Marcin Hlebionek: Bolesław Pobożny i Wielkopolska jego czasów, wyd. Avalon, 2010, s. 73.
  10. Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314), Poznań 2002, s. 97.
  11. K. Jasiński, Ubelin — mincerz pyzdrski z końca XIII wieku, „Wiadomości Numizmatyczne”, R. XII, 1968, z. 3-4, s. 190-191.
  12. Marian Biskup, Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521 Wydawnictwo Marpress Gdańsk 1993, s.23.
  13. M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  14. Szymon Rudnicki, Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2015, s. 464, ISBN 978-83-7666-363-0, ISBN 978-83-7666-412-5.
  15. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 337
  16. Prezydent Bronisław Komorowski z wizytą w Pyzdrach. [dostęp 2012-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-11)].
  17. Prezydent Komorowski z wizytą w Wielkopolsce
  18. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 254-255 [dostęp 2012-06-22].
  19. Deczyja w sprawie wpisania do rejestru zabytków historycznego układu urbanistycznego miasta Pyzdry
  20. Encyklopedia Staropolska.
  21. Strona Muzeum Regionalnego w Pyzdrach. muzeum_pyzdry.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-30)]..

Bibliografia

  • Anders P., Czerniak R. M., Kowalski P., Winiecki A.: Pyzdry - miasto nad Wartą. Wyd. ABOS, Poznań 1993

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Greater Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Greater Poland Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.70 N
  • S: 51.05 N
  • W: 15.68 E
  • E: 19.19 E
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
POL Pyzdry seal.jpg
Seal of town Pyzdry, Poland
Church of the Beheading of St. John the Baptist in Pyzdry, Poland (2011).jpg
Autor: Klabon, Licencja: CC0
Widok frontu kościóła Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela w Pyzdrach
Pyzdry (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Pyzdry, Polska
Pyzdry 281-28.jpg
(c) pl, CC BY-SA 3.0
Pyzdry, kościół farny
Piramida wieku Pyzdry.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Pyzdr, 2014
Powiat wrzesiński location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu wrzesińskiego, Polska
MOs810 WG 14 2016 (Pyzdry z Walgi) (2).JPG
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok na starówkę w Pyzdrach z okolic wsi Walga.
Pomnik 700-lecia miasta Pyzdr.jpg
Autor: Klabon, Licencja: CC0
Pomnik z okazji 700-lecia miasta Pyzdr z wygrawerowanym napisem, oraz umieszczonym herbem miasta. Powstał w 1957r.