Qhapac Ñan
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 System dróg Imperium Inków | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ | kulturowy |
| Spełniane kryterium | II, III, IV, VI |
| Numer ref. | |
| Region[b] | Ameryka Łacińska i Karaiby |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę | 2014 |
Qhapac Ñan (pol. „Trakt Królewski”, także Inka Ñan, Ñawpa Ñan, Chaki Ñan, także hiszp. Camino del Señor i Camino del Shapa Inka[1]) – rozległy system dróg dawnego Imperium Inków o łącznej długości ponad 30 tys. km, oplatający Andy, od obecnej Kolumbii, przez Ekwador, Peru, Boliwię aż do Chile i Argentyny, łączący m.in. tereny powyżej 6000 m n.p.m. z wybrzeżem Oceanu Spokojnego.
W 2014 roku system Qhapac Ñan został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Geografia
System dróg ma łączną długość ponad 30 tys. km[2]. Sieć dróg oplata Andy, od obecnej Kolumbii, przez Ekwador, Peru, Boliwię aż do Chile i Argentyny, łącząc m.in. tereny powyżej 6000 m n.p.m. z wybrzeżem Oceanu Spokojnego[2]. Drogi przebiegają przez bardzo zróżnicowane tereny – lasy tropikalne, pustynie oraz doliny i stoki górskie[2].
Historia
System dróg został rozwinięty na przestrzeni kilku stuleci przez Imperium Inków na bazie dawnych szlaków cywilizacji pre-inkaskich[2]. Zbudowany został w systemie obowiązkowego świadczenia pracy przez ludność na rzecz państwa – w systemie mita[3].
Świetność sieci przypada na XV wiek, kiedy system przecinał Andy wzdłuż i wszerz[2]. Sieć bazowała na czterech szlakach głównych, wybiegających z głównego placu Cuzco, stolicy Imperium Inków, rozchodzących się do czterech głównych części państwa. Do dróg tych dochodziły pomniejsze drogi łącząc ośrodki produkcyjne, handlowe, kulturowe i religijne[2]. Za utrzymanie dróg odpowiadały lokalne społeczności, a ich praca była nadzorowana przez inżynierów państwowych[4].
Cywilizacja Inków nie znała ani koła ani koni – stąd podróże i transport odbywały się pieszo lub przy użyciu lam[5][6]. Inkaski system dróg został zaprojektowany kompleksowo wraz z niezbędną infrastrukturą wspomagającą, m.in. kładkami, mostami wiszącymi (np. nad rzeką Apurímac), tunelami a także przydrożnymi magazynami i stacjami dla podróżnych zwanymi tambo[4] (lub tampu[7][1]). Drogi budowano biorąc pod uwagę zarówno ukształtowanie terenu jak i powszechne wówczas sposoby transportu[5][8]. Drogi były szersze na terenach płaskich (niektóre miały nawet 25 m szerokości) a na terenach wysokogórskich zamieniały się w wąskie, strome ścieżki lub schodki[5].
Dwoma najważniejszymi traktami były: szlak wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego oraz Szlak Królewski biegnący przez znacznie wyżej położone tereny w Andach[9].
Obydwa szlaki łączyły mniejsze drogi przy najważniejszych ośrodkach miejskich[5]. Trakt wzdłuż wybrzeża zaczynał się w Tumbez przy obecnej granicy Peru z Ekwadorem, biegł na południe do Arequipy i San Pedro de Atacama i dalej w głąb obecnego Chile[10]. Szlak Królewski był najprawdopodobniej najdłuższą uczęszczaną drogą na świecie aż do XIX wieku[9]. Rozpoczynał się nad rzeką Ancasmayo na granicy obecnej Kolumbii i biegł na południe przez Quito, Tomebamba, Cajamarca, Jauja, Vilcas Huamán, Cuzco i dalej prawie aż do Mendozy w obecnej Argentynie[10]. Szlak wiódł wybrukowanymi drogami, przez mosty wiszące rozpięte nad rzekami, galeriami i schodami na stromych stokach gór[9]. Wzdłuż szlaku, co ok. 20 km, znajdowały się stacje tambo[9].
Jednym z najlepiej wykonanych odcinków była droga łącząca Cuzco z Quito w Chinchasuyu, zbudowana za panowania króla Tupaca Yupanhqui (1471–1493), a następnie rozbudowana przez jego syna Huaynę Capaca (1493–1525)[11]. Droga była wyłożona kamieniem, miała 16 m szerokości i wyposażona była w system odwadniający[11].
Państwo Inków rozciągało się na przestrzeni 5 tys. km i musiało wypracować dobry system komunikacji[6] – wiadomości przenoszone były przez posłańców – wytrawnych biegaczy zwanych chaski[12]. System został wprowadzony za panowania Pachacuteca (1438–1471) i udoskonalony za czasów Huayny Capaca (1493–1525)[13]. Wzdłuż dróg powstały centra administracyjne, m.in. Cajamarca[12] i stacje pocztowe, w których mieszkali chaski, zwane chaskiwasi[4]. Kiedy posłaniec zbliżał się do stacji, dął w muszlę, i ze stacji wybiegał mu naprzeciw jego zmiennik, razem biegli przez jakiś czas – przybyły posłaniec przekazywał zmiennikowi kipu oraz wiadomości ustne a drugi posłaniec biegł do kolejnej stacji[6][4]. W systemie chaskich wiadomość mogła pokonywać dystans ok. 240 km dziennie, a przekazanie wiadomości czy drobnych przesyłek z Cuzco do Quito trwało siedem dni[12]. Król Inków rezydujący w Cuzco miał jadać świeże ryby z oceanu dostarczane mu poprzez system chaskich[4].
Drogi nie były jedynie infrastrukturą transportową czy komunikacyjną, lecz spełniały również ważną funkcję prestiżową, świadcząc o potędze państwa[9] – system Qhapac Ñan nie mógł być używany do celów prywatnych[3].
Obecność dróg ułatwiła podbój państwa Inków przez hiszpańskich konkwistadorów w latach 1526–1536[14]. Po upadku państwa Inków sieć dróg przetrwała i pełniła funkcje komunikacyjne i transportowe przez kolejne stulecia[14]. Hiszpańscy kolonialiści nie dbali jednak o należyte utrzymanie szlaków i wiele z nich popadło w ruinę[15]. Współcześnie wiele fragmentów oryginalnych szlaków zostało przebudowanych i zmodernizowanych, tworząc często odcinki nowoczesnych autostrad[14]. Liczne odcinki pozostały jednak w oryginalnej formie i służą jako szlaki piesze i do transportu przy użyciu koni, osłów i mułów[14].
Ze względu na trudną dostępność i zróżnicowany charakter terenu, system Qhapac Ñan jest uważany za jedno z największych osiągnięć inżynieryjnych ludzkości[2]. W 2014 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[2].
Przypisy
- ↑ a b Ramiro Matos, Jose Barreiro: The Great Inka Road: Engineering an Empire. Smithsonian Institution, 2015, s. 1. ISBN 978-1-58834-545-5. [dostęp 2016-01-30].
- ↑ a b c d e f g h UNESCO: Qhapaq Ñan, Andean Road System (ang.). [dostęp 2016-01-30].
- ↑ a b Michael A. Malpass: Daily Life in the Inca Empire. ABC-CLIO, 2009, s. 61. ISBN 978-0-313-35549-3. [dostęp 2016-01-30]. (ang.)
- ↑ a b c d e Neil Asher Silberman, Alexander A. Bauer: The Oxford Companion to Archaeology, Volume 1. Oxford University Press, 2012, s. 84. ISBN 978-0-19-973578-5. [dostęp 2016-01-30]. (ang.)
- ↑ a b c d Michael A. Malpass: Daily Life in the Inca Empire. ABC-CLIO, 2009, s. 60. ISBN 978-0-313-35549-3. [dostęp 2016-01-30]. (ang.)
- ↑ a b c Michael A. Malpass: Daily Life in the Inca Empire. ABC-CLIO, 2009, s. 63. ISBN 978-0-313-35549-3. [dostęp 2016-01-30]. (ang.)
- ↑ Gordon Francis McEwan: The Incas: New Perspectives. ABC-CLIO, 2006, s. 119. ISBN 978-1-85109-574-2. [dostęp 2016-01-30]. (ang.)
- ↑ Gary Urton, Adriana von Hagen: Encyclopedia of the Incas. Rowman & Littlefield, 2015, s. 242. ISBN 978-0-7591-2363-2. [dostęp 2016-01-30]. (ang.)
- ↑ a b c d e M.G. Lay, James E. Vance: Ways of the World: A History of the World's Roads and of the Vehicles That Used Them. Rutgers University Press, 1992, s. 90. ISBN 978-0-8135-2691-1. [dostęp 2016-01-30]. (ang.)
- ↑ a b Neil Asher Silberman, Alexander A. Bauer: The Oxford Companion to Archaeology, Volume 1. Oxford University Press, 2012, s. 83. ISBN 978-0-19-973578-5. [dostęp 2016-01-30]. (ang.)
- ↑ a b Gary Urton, Adriana von Hagen: Encyclopedia of the Incas. Rowman & Littlefield, 2015, s. 243. ISBN 978-0-7591-2363-2. [dostęp 2016-01-30]. (ang.)
- ↑ a b c Gary Urton, Adriana von Hagen: Encyclopedia of the Incas. Rowman & Littlefield, 2015, s. 245. ISBN 978-0-7591-2363-2. [dostęp 2016-01-30]. (ang.)
- ↑ Emory Dean Keoke, Kay Marie Porterfield: Encyclopedia of American Indian Contributions to the World: 15,000 Years of Inventions and Innovations. Infobase Publishing, 2009, s. 229. ISBN 978-1-4381-0990-9. [dostęp 2016-01-30]. (ang.)
- ↑ a b c d UNESCO: Qhapaq Ñan (Argentina, Bolivia, Chile, Colombia, Ecuador, Peru) No 1459 (ang.). [dostęp 2016-01-30].
- ↑ Ramiro Matos, Jose Barreiro: The Great Inka Road: Engineering an Empire. Smithsonian Institution, 2015. ISBN 978-1-58834-545-5. [dostęp 2016-01-30].
Linki zewnętrzne
- Patrick Symmes: What It's Like to Travel the Inca Road Today (ang.). W: Smithsonian Magazine [on-line]. [dostęp 2016-01-30].
- National Geographic: Imperialne drogi Inków (pol.). [dostęp 2016-01-30].
| Kulturowe |
|
|---|---|
| Przyrodnicze |
|
| Kulturowe |
|
|---|---|
| Przyrodnicze |
- ↑ Wspólnie z Argentyną, Chile, Ekwadorem, Kolumbią i Peru.
| Kulturowe |
|
|---|---|
| Przyrodnicze |
|
| Kulturowe | |
|---|---|
| Przyrodnicze | |
| Mieszane |
- ↑ Wspólnie z Argentyną, Boliwią, Chile, Ekwadorem i Kolumbią.
Media użyte na tej stronie
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Made by author of Xramp, first uploaded by Denelson83 as Flag of Ecuador.svg, modifications by Husunqu.
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Autor: CREDIT: Photo courtesy of Rutahsa Adventures www.rutahsa.com - uploaded with permission by User:Leonard G. at en.wikipedia, Licencja: CC BY-SA 1.0
Photo courtesy of Rutahsa Adventures www.rutahsa.com - uploaded with permission by User:Leonard G.
Notice on the Rutahsa Adventures website:
- "All photos on this website and its subset of Rutahsa Adventures' websites are copyrighted by Janie and Ric Finch, unless specifically credited to other photographers. Prior permission is required for the use of these images by other persons in electronic media or printed media. For information e-mail Rutahsa Adventures."
Autor: Koen Adams, Licencja: CC BY-SA 4.0
This map shows the Inca Road System through South America
Autor: Laurent granier, Licencja: CC BY-SA 3.0
Superbe section du Qhapaq Ñan, la Grande Route Inca, au Pérou à l'est de la Cordillère Blanche
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Steve Pastor z angielskiej Wikipedii, Licencja: CC BY-SA 3.0
Steve Pastor
own work Runkuraqay, Inca Trail, Peru
2008