Quincunx, to jest wzór Korony Polskiej na cynku wystawiony
 Grafika przedstawiająca tytułowy Quincunx | |
| Autor | Stanisław Orzechowski |
|---|---|
| Typ utworu | dialog |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | Kraków |
| Język | polski |
| Data wydania | 1564 |
| Wydawca | Drukarnia Łazarzowa |
Quincunx, to jest wzór Korony Polskiej na cynku wystawiony – dwuczęściowy dialog polityczny Stanisława Orzechowskiego, wydany w 1564 w Krakowie w Drukarni Łazarzowej.
Pełny tytuł utworu to: Quincunx, to jest wzór Korony Polskiej na cynku wystawiony, przez Stanisława Orzechowskiego Okszyca z przemyskiej ziemi, i za kolędę posłom koronnym do Warszawy na nowe lato roku pańskiego 1564 posłany.
Tytułowy Quincunx (Cynek) to u Orzechowskiego wzór geometryczny (pokrewny kwinkunksowi) złożony z elementów wpisanych w kwadrat i jednego nad nim. Cztery kąty kwadratu to wiara, kapłan, ołtarz i król, zaś wierzchołkiem jest Kościół. Układ ten symbolizuje proponowany przez Orzechowskiego teokratyczny ustrój Polski. Zdaniem autora to katolicyzm stworzył polską państwowość, zaś nierozerwalny związek Kościoła z Królestwem jest fundamentem istnienia Polski. W czasach rozkwitu ruchu egzekucyjnego Orzechowski proponował, by to wiara katolicka i Kościół były czynnikami mogącymi ograniczyć nadmierną władzę królewską.
Orzechowski rozróżnia pojęcia „Królestwo” i „Rzeczpospolita”. Całość figury tworzy Królestwo składające się z pięciu elementów, z których dominujący jest Kościół, zaś wiara, kapłan, ołtarz i król są równorzędne. Król i szlachta tworzą Rzeczpospolitą, czyli wolny związek oparty na prawach, których królowi nie wolno przekraczać. Szlachcic powinien stawać w pospolitym ruszeniu, płacić podymne, nie ma jednak innych zobowiązań wobec króla[1].
Quincunx ma formę dialogu toczonego między Ewangelikiem, Papieżnikiem i samym Orzechowskim. Utwór, chociaż pisany w języku polskim, wykorzystuje reguły retoryczne zaczerpnięte od Cycerona. W książce tej pojawiła się też po raz pierwszy podobizna Polonii, czyli kobiety będącej personifikacją Polski[2].
Przypisy
Bibliografia
- Jerzy Ziomek: Renesans. Wyd. XI – 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 201-204, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13843-1.
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Tytułowa grafika z dzieła Stanisława Orzechowskiego Quincunx, to jest wzór Korony Polskiej na cynku wystawiony (1564)
Drzeworyt stanowiący ilustrację do trakratu politycznego Stanisława Orzechowskiego pt. Qvincvnx, tho iest wzor Korony Polskiey, wydanego w Krakowie w 1564 r. Jest to alegoryczne przedstawienie struktury politycznej Królestwa Polskiego.
Pośrodku, pod krucyfiksem, kobieca personifikacja Polski stoi na ramionach papieża i króla klęczących poniżej. Kobieta, w koronie zamkniętej na rozpuszczonych włosach, trzyma w rękach mały ołtarz. Poniżej tegoż znajduje się Orzeł Biały spleciony z literami SA, tj. królewskim monogramem Zygmunta Augusta. Papież ubrany jest w strój pontyfikalny i tiarę, w prawej dłoni trzyma prosty pastorał zakończony podwójnym krzyżem. Na przeciwko klęczy król ubrany w zbroję i koronę zamkniętą, trzymający w lewej ręce miecz. Pomiędzy nimi stoi ołtarz, na którym stoją kielich mszalny oraz mszał otwarty na ilustracji przedstawiąjącej ukrzyżowanie. Całość kompozycji jest ujęta w ramę dwóch par kolum podtrzymujących baldachim. Powyżej kobieciej postaci wisi rozwinięta wstęga z napisem: Quincunx Polonia. Poniżej, po obu stronach personifikacji, łaciński napis objaśnia znaczenie ilustracji: Papae ac regis humerix nixa, cuius quodvis latus si offe[n]deris, totam regni structura[m] dissolveris ("Quincunx: Polska wsparta na ramionach papieża i króla. Jeśli uszkodzisz któryś z jej boków, zburzysz cały porządek królestwa."). Ponad głowami papieża i króla napisano słowa psalmu 43: Et introibo ad altere Dei, ad Deum qui laetificat iuventutem mea[m] ("I przystąpię do ołtarza Bożego, do Boga, który jest weselem mojej młodości").
Źródło: Rokosz, Mieczysław , ed. (1996) Orły nasze: Orzeł Biały w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. Our Eagles: The White Eagle in the Collections of the Jagiellonian Library, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, s. 114 ISBN: 83-7052-227-0.