Róża Etkin

Róża Etkin
Ilustracja
Róża Etkin (1927)
Imię i nazwiskoRóża Etkin-Moszkowska
Data i miejsce urodzenia1908
Warszawa
Data i miejsce śmierci16 stycznia 1945
Warszawa
Przyczyna śmiercirozstrzelanie
Instrumentyfortepian
Gatunkimuzyka poważna
Zawódpianistka,
kameralistka,
pedagog
Aktywność1920–1939

Róża Etkin-Moszkowska (ur. 1908 w Warszawie, zm. 16 stycznia 1945 tamże) – polska pianistka oraz kameralistka, pedagog żydowskiego pochodzenia, laureatka III nagrody na I Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie[1].

Życiorys

Urodziła się w 1908 w rodzinie polskich Żydów, jako córka Lewiego Etkina[2]. Już jako dziecko, mając kilka lat oraz będąc wybitnie utalentowaną, rozpoczęła naukę gry na fortepianie[3]. Mając niespełna 10 lat została uczennicą Wyższej Szkoły Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie, w klasie wybitnego pianisty i pedagoga Aleksandra Michałowskiego[3].

Jej debiut koncertowy przypadł 20 czerwca 1920, kiedy miała dwanaście lat[3]. W 1924 wystąpiła z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej pod dyrekcją Grzegorza Fitelberga, wykonując III koncert fortepianowy d-moll op. 30, Siergieja Rachmaninowa[4][3]. Wiosną 1926 wystąpiła po raz kolejny w Filharmonii Warszawskiej, gdzie wykonała Koncert fortepianowy Es-dur nr 1 (S. 124) Ferenca Liszta, a jesienią tegoż roku Koncert fortepianowy d-moll (BWV 1052) Johanna Sebastiana Bacha, które wysoko zostały ocenione przez krytyków muzycznych i publiczność. Rozpoczęła wówczas przygotowania do występu w organizowanym po raz pierwszy Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie, przygotowując się pod okiem prof. Michałowskiego, a następnie prof. Konserwatorium Warszawskiego Zbigniewa Drzewieckiego, który tak ją scharakteryzował[3]:

Chłonność stylów, szybkość opanowania pamięciowego, niezależność techniki palcowej, chwytów i skoków akordowych była zdumiewająca.(...). Ręce miała właściwie niewielkie i wydawało się niepojęte, jak dawała sobie radę z wszelkimi trudnościami.

Róża Etkin na I Konkursie Chopinowskim w Warszawie

W 1927 wzięła udział w I Konkursie Chopinowskim, do którego przystąpiła jako najmłodsza uczestniczka[5]. Dotarła wówczas do finału, w którym zagrała Koncert fortepianowy f-moll op. 21, Fryderyka Chopina, zajmując ostatecznie III miejsce[6]. Prasa tak o jej występie się rozpisywała[6]:

Teraz, w konkursie Etkinówna wybiła się na czoło polskiej grupy. Etkinówna grała koncert (f-moll) z doskonałem zrównoważeniem swego polotu, z opanowaniem wewnętrznej żywości, z pożądliwą gracją w kantylenie, zdrowym odruchem rytmiki, z błyskiem pasażowym i z brawurową lekkością techniki.

Konkurs zakończył się zwycięstwem Rosjanina Lwa Oborina, a Etkinównę wyprzedził drugi w kolejności jej rodak Stanisław Szpinalski[7]. Po zakończeniu I Konkursu Chopinowskiego ukazało się wiele pochlebnych komentarzy dotyczących jej występu, m.in. w czasopiśmie „Ilustrowana Republika”[8]:

Róża Etkinówna jest bezsprzecznie pianistką wysoce utalentowaną. To się wyczuło od razu, niemal od pierwszego uderzenia jej stalowych palców. Po doskonałem oddaniu nokturnów Chopina Fis-dur i Des-dur, miało się przekonanie, iż jest to wyjątkowo czuły organizm odtwórczy, artystka, która głęboko i szczerze potrafi oddać to, co stanowi niespożyte piękno tych dzieł. Róża Etkinówna posiada przytem zdolności techniczne, które pozwalają wróżyć tej młodej pianistce dużą karierę wirtuozowską. Jej gra ma rozmach i siłę, a znamionuje ją potęga wyrazu, jaką tylko dojrzali artyści wykazać umieją. Może tylko brakło chwilami jej grze głębszego pierwiastka uczuciowego, tego momentu zadumy i nastroju poetyckiego, ukrytego na dnie głębi muzy chopinowskiej.

W maju 1927 wyjechała do Berlina, gdzie podjęła studia pianistyczne w Klindworth-Scharwenka-Konservatorium w klasie Maurycego Mayera-Mahra[9]. W tym samym roku zadebiutowała w Berlinie (w sali im. Carla Bechsteina), a jej występ został bardzo wysoko oceniony przez publiczność oraz pochlebne recenzje prasowe[9]. Muzykolog oraz krytyk muzyczny dr Hugo Leichtentritt tak wówczas pisał o jej występie[3]:

Wyjątkowe wrażenie pozostawił po sobie pierwszy koncert Róży Etkin. Młoda artystka odznacza się najwyższymi atutami pianistycznymi: olśniewającym wirtuozostwem, porywającym temperamentem i wyjątkowo subtelną organizacją muzyczną. Chopina grała ona z największym wyrazem, a okazała się jednocześnie równie świetną odtwórczynią nowej muzyki (Ravel, Skriabin, Szymanowski).

Etkinówna występowała wielokrotnie również i w Polsce[10]. Grała w audycjach Polskiego Radia, występowała na wieczorach Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, systematycznie koncertowała w salach Filharmonii Warszawskiej czy Konserwatorium[10]. Prowadziła również wykłady w Wyższej Szkole Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie[1].

W stolicy Niemiec poznała architekta i rzeźbiarza Ryszarda Moszkowskiego (bratanka pianisty i kompozytora Maurycego Moszkowskiego), z którym wkrótce wzięła ślub[3][1][10]. Po powrocie do Polski kontynuowała karierę koncertującej pianistki. Podczas II wojny światowej przebywała wraz z mężem w Warszawie (po aryjskiej stronie), gdzie ukrywała się w domach zaprzyjaźnionych Polaków. Zginęła 16 stycznia 1945 w niewyjaśnionych okolicznościach[10]. Według relacji niektórych świadków, zabił ją granat wrzucony do piwnicy[10]. Według innych, kryjówkę Moszkowskich zdradził dym z rozpalonego piecyka[10]. Niemcy najprawdopodobniej aresztowali ukrywające się w bunkrze małżeństwo i rozstrzelali na Żoliborzu[11][1].

Repertuar i dyskografia

W jej repertuarze pianistycznym znalazły się dzieła: Johanna Sebastiana Bacha, Ludwiga van Beethovena, Piotra Czajkowskiego, Fryderyka Chopina, Ferenca Liszta, Felixa Mendelssohn-Bartholdy'ego, Wolfganga Amadeusa Mozarta, Roberta Schumanna, Johannesa Brahmsa, czy też Maurice Ravela, Aleksandra Skriabina, Siergieja Rachmaninowa (II koncert fortepianowy c-moll op. 18 i III koncert fortepianowy d-moll op. 30), Karola Szymanowskiego (Wariacje na polski temat ludowy h-moll op. 10, 12 Etiud op. 33 i 20 Mazurków op. 50) i Bronisława Kapera (m.in. Sonata fortepianowa)[3][12][1][9].

Z pozostawionych przez nią nielicznych nagrań wydano kilka płyt z utworami wykonywanymi również przez innych pianistów.

" 13 - ITALY - pirateria - pirate - compact disc optical IT WIKIPEDIA.svg Albumy
RokTytułWydawca
1969The golden pages of Polish pianistic art. Volume 3, Aleksander Michałowski, Wanda Landowska, Janina Familier-Hepnerowa, Róża Etkinówna, Maria Barówna, Józef Śmidowicz, Jerzy Żurawlew, piano[a]Columbia Japan
2007Hounds of Ecstasy, Vol. 2 - Historical Recordings of Scriabin[b]DiwClassics
2012The Great Polish Chopin Tradition: Michałowski vol. 3, Professor & Composer, Sofronicki, Etkin, Barówna, Szpilman & Marat[a]Selene

Uwagi

  1. ↑ a b Róża Etkin prezentuje na płycie dwa utwory: Nokturn Fis-dur op. 15 nr 2 i Mazurek c-moll op. 50 nr 3 Fryderyka Chopina.
  2. ↑ Róża Etkin prezentuje na płycie Etiudy Aleksandra Skriabina.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Marian Fuks: Etkin-Moszkowska Róża. W: Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma [on-line]. jhi.pl. [dostęp 2019-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-05)].
  2. ↑ Rosa Etkin-Moszkowska (Etkin). geni.com. [dostęp 2019-01-02].
  3. ↑ a b c d e f g h Stanisław Dybowski: Osoby związane z Chopinem. Róża Etkin. W: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina [on-line]. pl.chopin.nifc.pl. [dostęp 2018-01-30].
  4. ↑ Dybowski 2005 ↓, s. 41.
  5. ↑ Dybowski 2005 ↓, s. 42.
  6. ↑ a b Rozstrzygnięcie konkursu Chopinowskiego. „Kurjer Poranny”. Nr 30, s. 5, 1927-01-30. Warszawa: Feliks Fryze. OCLC 883555437. [dostęp 2019-01-21]. 
  7. ↑ Wysocki 1987 ↓, s. 21.
  8. ↑ Z muzyki. Laureaci konkursu im. Chopina Róża Etkinówna i Leopold Szpinalski. „Ilustrowana Republika”. Nr 40, s. 6, 1927-02-10. Łódź: Leszek Kirkien, Władysaw Polak. OCLC 864850738. [dostęp 2019-01-22]. 
  9. ↑ a b c Dybowski 2005 ↓, s. 43.
  10. ↑ a b c d e f Etkin Róża. W: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN [on-line]. sztetl.org. [dostęp 2019-01-02].
  11. ↑ Dybowski 2005 ↓, s. 44.
  12. ↑ ROZA ETKIN-MOSKOWSKA. Polish pianist (1908 - 1945) (ang.). forte-piano-pianissimo.com. [dostęp 2019-01-02].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Laureaci Konkursów Chopinowskich w Warszawie
I (1927)
II (1932)
III (1937)
IV (1949)
V (1955)
VI (1960)
VII (1965)
VIII (1970)
IX (1975)
X (1980)
XI (1985)
XII (1990)
XIII (1995)
XIV (2000)
XV (2005)
XVI (2010)
XVII (2015)
XVIII (2021)

Media użyte na tej stronie

RozaEtkin1927.jpg
Pianistka Róża Etkin na I Konkursie Chopinowskim (1927)
" 13 - ITALY - pirateria - pirate - compact disc optical IT WIKIPEDIA.svg
Autor: Pava, Licencja: CC BY-SA 3.0 it
Icona di un compact disc ideata per il progetto di it.wikipedia.org dedicato alla criminalità