Róża dzika

Róża dzika

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	róża
Gatunek	róża dzika
Nazwa systematyczna
Rosa canina L. Sp. pl. 1:491. 1753[3]
Synonimy
Rosa lutetiana Léman. Rosa montivaga Déségl[3]

Kwiat róży dzikiej

Owoce

Owoce w trakcie suszenia

Róża dzika (Rosa canina L.), nazwy ludowe: psia róża (tłumaczenie nazwy łacińskiej) oraz szypszyna (pochodzenie słowiańskie; stąd szypszyniec różany) – gatunek krzewu z rodziny różowatych, z rodzaju róża. Występuje na obszarach umiarkowanych i ciepłych półkuli północnej. Można ją spotkać prawie w całej Europie, na terenach do 1500 m n.p.m., w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich, na Maderze, w Azji; rozprzestrzeniła się także w Australii i Nowej Zelandii^[4]. W Polsce jest gatunkiem pospolitym^[5].

Morfologia

Pokrój

Krzew o wysokości do 3 m, czasami pnącze o wysokości do 12 m.. Gałęzie są łukowato odgięte ku ziemi. Gałązki z silnie, hakowato zakrzywionymi kolcami^[5][6].

Liście

Złożone są z 5–7 jajowato-eliptycznych, ostro ząbkowanych listków o ostro, pojedynczo lub podwójnie piłkowanych brzegach. Są zielone, rzadko tylko sine, nagie lub owłosione^[5].

Kwiaty

Pięciopłatkowe kwiaty, różowe lub białawe są pojedyncze lub zebrane w kwiatostany. Wyrastają na szypułkach dłuższych od podsadek. Działki kielicha słabo ogruczolone, po przekwitnięciu są przeważnie odgięte w dół i dość wcześnie odpadają^[5]. Hypancjum zazwyczaj podłużne, rzadko kuliste^[6].

Owoce

Owoc szupinkowy wielkości 2–3 cm, wydłużony, purpurowoczerwony.

Biologia i ekologia

• Nanofanerofit. Porasta zarośla, skraje lasów, miedze, przydroża. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Rhamno-Prunetea^[7]. Kwitnie od maja do lipca, jej kwiaty wydzielają przyjemny zapach. Owoce są rozsiewane przez zwierzęta (endochoria).
• Gatunek zbiorowy, zmienny morfologicznie^[6].
• Tworzy mieszańce z różą czerwonawą, r. gęstokolczastą, r. francuską, r. Jundziłła^[6].
• Liczba chromosomów 2n = 5x = 35^[5][8]. Niekiedy 2n = 28 albo 42^[9]. Podczas mejozy I 14 chromosomów tworzy siedem biwalentów. Pozostałe 21 chromosomów pozostaje niesparowane. W zapłodnieniu uczestniczą komórki plemnikowe zawierająca 7 chromosomów i komórka jajowa z 28 chromosomami^[8].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

• Surowiec zielarski: dojrzałe owoce (Fructus Rosae). Są składnikiem wielu mieszanek ziołowych. Zawierają oprócz ogromnej ilości witaminy C garbniki, karotenoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, cukry, pektyny. Owoce są niezwykle bogatym źródłem witaminy C – zawierają jej dziesięciokrotnie więcej niż porzeczka czarna. Już 1-3 jej owoce w zupełności wystarczą do pokrycia dziennego zapotrzebowania człowieka na tę witaminę. Naturalna witamina zawarta w owocach jest przy tym trzykrotnie bardziej skuteczna od witaminy syntetycznej w tabletkach^[10]. Owoce róży mogą być używane do sporządzania przetworów i win (zob. wino z dzikiej róży)^[11][12][13]. Owoce dzikiej róży zawierają również witaminy A, B1, B2, E, K i kwas foliowy, flawonoidy, kwasy organiczne, pektyny oraz garbniki^[14].
• Działanie: słabo rozkurczające, żółciopędne, łagodnie moczopędne. Róża jest stosowana przede wszystkim jako lek ogólnie wzmacniający (bogate źródło witaminy C), ale także pomocniczo do leczenia różnych schorzeń wątroby, nerek i przewodu pokarmowego^[13]. Specjalnie przyrządzone konfitury z dzikiej róży mogą być skutecznym lekiem na chorobę zwyrodnienia stawów^[15].
• Zbiór i suszenie: owoce zbiera się, gdy dojrzeją, ale jeszcze zanim zrobią się miękkie. Suszenie ich jest dość trudne; owoce trzeba rozdrobnić, przez pierwsze 10 min. należy trzymać je w temp. ok. 100 °C, by szybko zniszczyć enzymy rozkładające witaminę C, potem suszyć w temp. ok. 50–60 °C^[11].

Sztuka kulinarna

• Z płatków wykonuje się konfitury, szczególnie nadające się do nadziewania pączków^[16].
• Kandyzowane płatki nadają się do dekoracji ciast oraz są dodatkiem do potpourri^[16].
• Z owoców wytwarza się dżemy, soki, syropy i koncentraty witaminowe. Przetwory z róży nadają się do samodzielnego spożycia, są także używane do aromatyzowania słodyczy, napojów, ciast^[16].
• Z owoców oraz płatków robi się aromatyczne herbaty^[16].
• W Szwecji z dojrzałych owoców przyrządza się zupę różaną (nyponsoppa)^[17].

Inne zastosowania

• Z nasion wytwarza się olej z dzikiej róży^[18].
• W szkółkarstwie Rosa canina jest używana jako podkładka dla róż szlachetnych^[18].
• Pędy kwitnącej róży lub gałązki z dojrzałymi owocami są wykorzystywane do wykonywania bukietów i dekoracji wnętrz^[16].

Udział w kulturze

• Próbowano ją kiedyś stosować jako lek na wściekliznę, stąd jej angielska nazwa dog-rose^[19].
• Była uprawiana w starożytnym Rzymie. Rzymianie wykonywali z niej wieńce, które nakładali na głowę podczas uczt. Wypełniali jej płatkami także poduszki, co miało uspokajać i usypiać^[16].
• Zdaniem znawców roślin biblijnych róża dzika i róża fenicka wymienione są w Biblii, chociaż bez rozróżnienia gatunku. Nie zawsze jednak pod nazwą róża kryją się róże, czasami jako róże określane są również: oleander pospolity, narcyz wielokwiatowy lub tulipan górski. Jeden z tych dwu gatunków róż jest wymieniony w Księdze Mądrości (2,8). Świadczy o tym nie tylko fakt, że te dwa gatunki róż są w Izraelu pospolite, ale także kontekst wydarzeń w cytowanym fragmencie Biblii: istniał wówczas zwyczaj zakładania przez biesiadników wieńców z róż podczas uczt^[20].

Przypisy