Róża karolińska

Róża karolińska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	róża
Gatunek	róża karolińska
	Nazwa systematyczna
	Rosa carolina L.; Sp. Pl. 1: 492. 1753
Synonimy
	Rosa aucuparia Rydb.; Rosa carolinensis Marshall; Rosa corallina Willd.; Rosa deamii Erlanson; Rosa euratiana Bosc ex Link; Rosa evratina Bosc ex Poir.; Rosa globosa Raf.; Rosa hudsoniana Thory; Rosa humilis Marshall; Rosa lyonii Pursh; Rosa obovata Raf.; Rosa parviflora Ehrh.; Rosa petiolata Rydb.; Rosa pratensis Raf.; Rosa pusilla Raf.; Rosa rafinesqueiana Tratt.; Rosa riparia Raf.; Rosa serrulata Raf.; Rosa sprengeliana Tratt.; Rosa treleasei Rydb.; Rosa virginiana var. glandulosa (Crép.) Farw.; Rosa virginiana subsp. humilis (Marshall) C.K.Schneid.;

Pąk kwiatowy

Owoce

Róża karolińska^[6] (Rosa carolina L.) – gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Zasięg obejmuje wschodnią i środkową część Ameryki Północnej, na zachodzie po Ontario w Kanadzie, Minnesotę, Nebraskę i Teksas w Stanach Zjednoczonych oraz północno-wschodni Meksyk^[7]^[4]^[5]. Do Europy został sprowadzony w 1726^[8]. W Polsce gatunek ten odnotowany został po raz pierwszy w uprawie w 1813 w ogrodzie Stanisława Wodzickiego w Niedźwiedziu pod Krakowem^[8], kolejna introdukcja nastąpiła w drugiej połowie XX wieku^[9]. Współcześnie określany jest jako zadomowiony kenofit, wkraczający do zbiorowisk półnaturalnych i naturalnych^[9].

Krzewy te są uprawiane jako ozdobne^[10]. Ze względu na rozłożysty pokrój i tworzenie odrostów róża ta polecana jest do nasadzeń jako okrywowa^[11]. Poza tym jej walorem jest też to, że jest atrakcyjna dla pszczół^[10], motyli i ptaków^[12]. Menomini z Wisconsin używali owoców rzekomych tego gatunku jako lekarstwa na problemy układu trawiennego^[5]. Owoce szupinkowe są jadalne, ale wymagają oczyszczenia z drażniących włosków^[10].

Epitet gatunkowy utworzony został w nawiązaniu do Karoliny Południowej lub Północnej^[13]^[12].

Morfologia

Pokrój: Mało zwarty krzew o pędach rozpościerających się, rzadziej wzniesionych, osiągających od 0,3 do 1, rzadziej do 1,3 m wysokości. Pędy są nagie, na starszych kora ma barwę czerwonobrązową. Kolce szydlaste różnej wielkości – grubsze pod przylistkami, poza tym mniejsze i igiełkowate rzadkie lub gęste^[5]^[6].

Liście: Zwykle do 10 cm długości, rzadziej do 16 cm, nieparzysto pierzasto złożone. U nasady z przylistkami osiągającymi od 1 do ok. 2 cm długości i 2–3 mm szerokości, z uszkami nieco rozszerzonymi. Przylistki nagie, rzadziej omszone i ogruczolone, całobrzegie lub delikatnie piłkowane, bez gruczołków lub z gruczołkami. Ogonek liściowy i oś liścia naga, rzadko omszona, czasem z drobnymi kolcami do 3 mm długości i kilkoma kolcami igiełkowatymi. Listków zwykle jest 5–7 (rzadko 3 lub 9), mają one kształt jajowaty do lancetowatego, osiągają do 5 cm długości i 1–3 cm szerokości. Blaszka listków u nasady jest zbiegająca, na wierzchołku ostra, rzadziej stępiona, z brzegiem pojedynczo lub podwójnie piłkowanym, na szczycie ząbków czasem z gruczołkami. Blaszki cienkie zielone, matowe (rzadko z wierzchu nieco błyszczące), od spodu jaśniejsze, nagie, rzadziej omszone, czasem też z gruczołkami^[5].

Kwiaty: Zebrane po 1–3 (rzadko do 6) w baldachogrona. Szypułki cienkie, bez włosków, ale zwykle ogruczolone rzadziej lub gęściej. Szypułki są wzniesione, osiągają do ok. 2 cm długości. Przysadki są dwie, lancetowate, o długości od 10 do 17 mm i szerokości do 4 mm, całobrzegie, zwykle bez gruczołków, z rzadkimi włoskami. Hypancjum jajowate lub kuliste o średnicy i wysokości ok. 5 mm, bez włosków, ale pokryte rzadziej lub gęściej gruczołkami. Działki kielicha odgięte lub rozpostarte, lancetowate, o długości do ok. 2 cm i szerokości do ok. 5 mm, całobrzegie lub pierzasto klapowane, od wewnątrz mniej lub bardziej gęsto owłosione i czasem ogruczolone. Korona kwiatu osiąga od 3 do 5,5 cm średnicy. Płatki w pojedynczym okółku, różowe, o długości do 24 mm i szerokości do 19 mm. Pręciki bardzo liczne (ok. 105). Owocolistków jest od 32 do 46. Szyjki słupków wystają na 1 mm ponad orficjum o średnicy do 2 mm^[5].

Owoce: Niełupki osiągające do 5 mm długości i 3 mm średnicy. Zebrane są po 2–6 (rzadko nieco więcej) wewnątrz czerwonego lub pomarańczowoczerwonego (po dojrzeniu), kulistego lub elipsoidalnego owocu pozornego o długości i średnicy wynoszącej od 6–7 do 14–15 mm. Działki kielicha początkowo odgięte lub rozpostarte, szybko odpadają w trakcie dojrzewania owocu^[5].

Gatunki podobne: Do róż o różowych płatkach, zielonych liściach, ciemnoczerwonych pędach, z niełupkami skupionymi tylko na dnie hypancjum i z szyjkami słupków owłosionymi, tworzącymi dużą i siedzącą główkę należy także północnoamerykańska róża wirginijska R. virginiana. Różni się ona tym, że rozwija kwiaty tylko na krótkopędach 2–3 letnich (karolińska także na szczytach długopędów); jest większa (dorasta 2 m wysokości); liście ma błyszczące z wierzchu a nie matowe; przylistki szersze (4–9 mm), działki dłuższe (2–4 cm); igły w międzywęźlach tęgie, często zagięte i rozszerzone u nasady^[5]^[6].

Biologia i ekologia

Nanofanerofit^[6]. W naturze rośnie w zaroślach, w widnych lasach, na ich skrajach i polanach, wzdłuż brzegów strumieni, w wąwozach, na przydrożach, pod liniami wysokiego napięcia^[5], subsp. subserrulata także na siedliskach suchych, na terenach skalistych, na preriach^[5]. Na terenach wyżej położonych róże te rosną do rzędnej 1100 m n.p.m.^[5] Kwitną od końca maja^[5]–czerwca^[6] do sierpnia, czasem we wrześniu^[6]^[5].

Systematyka

Gatunek należy do sekcji Cinnamomeae de Candolle ex Seringe podrodzaju Rosa w obrębie rodzaju róża Rosa z rodziny różowatych Rosaceae^[5].

Róża karolińska powstała jako utrwalony mieszaniec (allotetraploid)^[5] diploidalnych gatunków – róży labradorskiej Rosa blanda i róży błotnej Rosa palustris^[14].

W obrębie gatunku wyróżnia się trzy podgatunki^[5]:

R. carolina subsp. carolina (podgatunek nominatywny) – pędy rozpostarte, rzadko wzniesione, kolce w parach przy nasadach liści, poza tym rzadkie lub brak ich wcale – głównie wschodnia część Ameryki Północnej,
R. carolina subsp. subserrulata W.H. Lewis – pędy tęgie, prosto wzniesione, kolce liczne, różnej wielkości, poza parami w węzłach, także w międzywęźlach – głównie środkowa część USA,
R. carolina subsp. mexicoensis W.H. Lewis – północno-wschodni Meksyk.

Do mieszańców tworzonych przez ten gatunek należą:

R. blanda Aiton × R. carolina L. – Rosa ×gilmaniana W.H. Lewis^[15],
R. arkansana Porter × R. carolina L. – Rosa ×medioccidentis W.H. Lewis^[5],
R. virginiana Mill. × R. carolina L. – Rosa ×novae-angliae W.H. Lewis^[5].

Uprawa

Róża ta uprawiana może być w strefach mrozoodporności od 4 do 9^[12]. Wymaga stanowisk słonecznych lub w półcieniu, gleb przepuszczalnych. Dobrze znosi susze, ale lepiej rośnie regularnie podlewana^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-12-17] (ang.).
↑ ^a ^b Rosa carolina L.. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-12-17].
↑ ^a ^b Rosa carolina L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-17].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r Rosa carolina Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-12-17].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 225. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Rosa carolina L.. W: PLANTS Database [on-line]. USDA.gov. [dostęp 2020-12-17].
↑ ^a ^b Janusz Hereźniak: Amerykańskie drzewa i krzewy na ziemiach polskich. W: Maria Ławrynowicz, A. Urszula Warcholińska (red.): Rośliny pochodzenia amerykańskiego zadomowione w Polsce. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 1992, s. 97-150.
↑ ^a ^b Barbara Tokarska Guzik i in.: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 153. ISBN 978-83-62940-33-2.
↑ ^a ^b ^c ^d David Taylor: Carolina Rose (Rosa carolina L.). W: Plant of the Week [on-line]. US Forest Service, USDA. [dostęp 2020-12-17].
↑ Klaus-Jurgen Strobel: Róże. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2010, s. 157. ISBN 978-83-258-0271-4.
↑ ^a ^b ^c Rosa carolina. W: Plant Finder [on-line]. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2020-12-17].
↑ William T.W.T. Stearn William T.W.T., Stearn's Dictionary of Plant Names for Gardeners, London: Cassell, 2004, s. 83, ISBN 978-0-3043-6469-5 .
↑ Joly Simon; Bruneau Anne. Delimiting Species Boundaries in Rosa Sect. Cinnamomeae (Rosaceae) in Eastern North America. „Systematic Botany”. 32, 4, s. 819-836, 2007. DOI: 10.1600/036364407783390863.
↑ Walter H. Lewis. Nomenclatural Novelties in Rosa (Rosaceae) subgenus Rosa Recognized in North America. „Novon: A J. for Botanical Nomenclature”. 25, 1, s. 22-46, 2016. DOI: 10.3417/2016018.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-12-17] (ang.).

[tpl-3] Rosa carolina L.. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-12-17].

[powo-4] Rosa carolina L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-17].

[america-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r Rosa carolina Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-12-17].

[rutkowski-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 225. ISBN 83-01-14342-8.

[plants-7] Rosa carolina L.. W: PLANTS Database [on-line]. USDA.gov. [dostęp 2020-12-17].

[herezniak-8] Janusz Hereźniak: Amerykańskie drzewa i krzewy na ziemiach polskich. W: Maria Ławrynowicz, A. Urszula Warcholińska (red.): Rośliny pochodzenia amerykańskiego zadomowione w Polsce. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 1992, s. 97-150.

[tokarska-9] Barbara Tokarska Guzik i in.: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 153. ISBN 978-83-62940-33-2.

[forest-10] David Taylor: Carolina Rose (Rosa carolina L.). W: Plant of the Week [on-line]. US Forest Service, USDA. [dostęp 2020-12-17].

[11] Klaus-Jurgen Strobel: Róże. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2010, s. 157. ISBN 978-83-258-0271-4.

[missouri-12] Rosa carolina. W: Plant Finder [on-line]. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2020-12-17].

[13] William T.W.T. Stearn William T.W.T., Stearn's Dictionary of Plant Names for Gardeners, London: Cassell, 2004, s. 83, ISBN 978-0-3043-6469-5 .

[joly-14] Joly Simon; Bruneau Anne. Delimiting Species Boundaries in Rosa Sect. Cinnamomeae (Rosaceae) in Eastern North America. „Systematic Botany”. 32, 4, s. 819-836, 2007. DOI: 10.1600/036364407783390863.

[lewis-15] Walter H. Lewis. Nomenclatural Novelties in Rosa (Rosaceae) subgenus Rosa Recognized in North America. „Novon: A J. for Botanical Nomenclature”. 25, 1, s. 22-46, 2016. DOI: 10.3417/2016018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne