Róża kasztanowa

Róża kasztanowa

Kwiat róży kasztanowej f. normalis
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	róża
Gatunek	róża kasztanowa
Nazwa systematyczna
Rosa roxburghii Tratt. Rosacearum monographia Rosacearum monographia; 1823 233 1823[3]
Synonimy
Platyrhodon microphyllum (Roxb. ex Lindl.) Hurst[4] Rosa forrestii[5] Rosa microphylla Roxb. ex Lindl. Saintpierrea microphylla (Roxb. ex Lindl.) Germ.[3][4]

Pokrój krzewu

Róża kasztanowa, róża drobnolistna^[6][7], róża cili^[8] (Rosa roxburghii Tratt.) – gatunek krzewu z rodziny różowatych. Zasięg obejmuje Japonię i Chiny (prowincje i regiony: Anhui, Fujian, Gansu, Kuangsi, Kuejczou, Hubei, Hunan, Jiangxi, Shaanxi, Syczuan, Tybet, Junnan i Zhejiang)^[9]. Rośnie w górskich lasach i zaroślach, nad strumieniami, sięgając do 1400 m n.p.m.^[9] Jest także uprawiana. Owoce są słodkokwaśne i obfitują w witaminy. Są jadane, wykorzystywane do produkcji wina i jako surowiec leczniczy. W medycynie wykorzystuje się także korzenie. Ze względu na efektowne kwiaty^[9] i dekoracyjne owoce^[8] róża ta jest sadzona także jako ozdobna, a jako krzew kolczasty znajduje też zastosowanie sadzona w formie żywopłotów^[9]. W Europie uprawiana od początków XX wieku^[10].

Morfologia

• 

  Kora

• 

  Liście

• 

  Pąk kwiatowy

• 

  Owoc

Pokrój

Luźno rosnący krzew osiągający do 2,5 m (f. roxburghii)^[9] i 3 m^[10] lub nawet 5 m^[11] (f. normalis) wysokości^[12]. Pędy wznoszące się i rozpościerające się, młode cylindryczne na przekroju, fioletowobrązowe, starsze pokryte szarobrązową^[9], łuszczącą się korą^[12]. Kolce wyrastają zwykle parami, osiągają do 5 mm długości, zazwyczaj są proste i nieco spłaszczone, nagle rozszerzając się przy szerokiej nasadzie^[9].

Liście

Żywozielone^[13], pierzasto złożone z 9–15 listków (czasem nawet do 19 u f. roxburghii^[12]). Osiągają wraz z ogonkiem 5–11 cm długości. Przylistki są na większej ich długości przyrośnięte do ogonka, a wolne końce są cienkie, na brzegu gruczołowato owłosione. Ogonek i oś liścia pokryte są niewielkimi, rzadko rozmieszczonymi kolcami. Listki liścia złożonego mają kształt owalny do jajowatego, długość 1–2 cm i szerokość 0,6 do 1,2 cm. Blaszka listków jest naga, od spodu z wyraźnymi żyłkami przewodzącymi. Brzeg pojedynczo piłkowany, nasada zbiegająca, a wierzchołek zaostrzony lub tępy^[9].

Kwiaty

Wyrastają pojedynczo lub skupione po 2–3 na końcach pędów. Osadzone są na krótkich szypułkach i wsparte dwoma lub trzema drobnymi przysadkami^[9], szybko opadającymi^[11]. Hypancjum jest kulistawe i gęsto pokryte kolcami. Działek kielicha jest 5, szerokojajowatych, od zewnątrz kolczastych, od wewnątrz omszonych, na brzegu pierzasto klapowanych. Korona kwiatu o średnicy ok. 4–6 cm, składa się z 5 jajowatych płatków. Szyjki słupków wolne, omszone, krótsze^[9] od żółtych pręcików^[10].

Owoce

Niełupki osadzone tylko u nasady^[14] i zamknięte wewnątrz kulistawego, nieco spłaszczonego owocu pozornego (szupinkowego) o średnicy ok. 1,5–2 cm^[9] (według części źródeł nawet do 4 cm średnicy^[10][11]), koloru początkowo zielonego^[10], po dojrzeniu żółtopomarańczowego^[12], pokrytego gęsto kolcami^[9][12].

Systematyka

Odmiana pełnokwiatowa f. roxburghii

Wyróżniane są dwie formy^[12][9], czasem podnoszone do rangi odmian^[14]:

• f. normalis – krzew wyższy (do 3 m)^[10], korona z pojedynczym okółkiem płatków, często białych, czasem lilaróżowych, osiągających do 4–6 cm średnicy^[12][9],
• f. roxburghii – krzewy od 1 do 2,5 m, korona ze zwielokrotnionym okółkiem płatków barwy jasnoróżowej^[12] do czerwonej, o średnicy 5–6 cm^[9].

Wyróżniana jest też odmiana var. hirtula z Japonii^[14] o liściach owłosionych^[15] od spodu, kwiatach pojedynczych, jasnoróżowych^[11]. Czasem bywa ona podnoszona do rangi osobnego gatunku Rosa hirtula Regel.^[11]

Znany jest mieszaniec tego gatunku, prawdopodobnie uzyskany w wyniku krzyżowania z Rosa macrophylla nazwany Rosa ×coryana Hurst 1988 (ma niższe pędy, maksymalnie do 2 m wysokości, jest mniej kolczasta i ma jasnokarminowe kwiaty)^[11]. Inny mieszaniec uzyskany w wyniku krzyżowania z różą pomarszczoną R. rugosa nazwany został R. ×vilmorinii Bean. Trees & shrubs 2: 441. 1914^[16].

Gatunek wraz z Rosa praelucens zaliczany jest tradycyjnie do podrodzaju Platyrhodon w obrębie rodzaju róża Rosa^[12]. Ze względu na wyniki badań molekularnych wskazujących na pokrewieństwo tej grupy z sekcją Laevigatae podrodzaju Rosa współcześnie róże Platyrhodon wyodrębniane są w randze sekcji^[14][17].

Zastosowanie

Roślina uprawiana może być w strefach mrozoodporności od 5 do 10^[13]. Uprawiana jest w Chinach jako krzew owocowy, leczniczy, ozdobny i w żywopłotach ochronnych (ze względu na kolce)^[9]. Poza Chinami zalecany do uprawy jako krzew ozdobny, zwłaszcza z powodu oryginalnych owoców^[7].

Owoce w smaku przypominają melona lub ananasa^[6]. Łatwo się je zbiera, ponieważ dojrzałe same opadają z krzewów. W ofercie handlowej znane są pod nazwą „cili fruit”^[6]. Z owoców tych w południowo-zachodnich Chinach sporządza się napój zwany cili. Ze względu na dużą zawartość witaminy C (4500–6800 mg/100 g suchej masy^[18]) i oksydoredukcyjną aktywność dysmutazy ponadtlenkowej przypisywane jest mu działanie zapobiegające efektom starzenia i przeciwnowotworowe^[19]. Cili wyróżniają się także dużą zawartością flawonoidów (od ok. 6 tys. do 13 tys. mg/100 g suchej masy), kwasów organicznych (40 mg/g), olejków eterycznych i aminokwasów^[18]. Z owoców sporządza się napoje, soki, wina i oferowane są jako tzw. zdrowa żywność^[18]. Jadalny jest nie tylko mięsisty owoc szupinkowy otaczający właściwe owoce, ale też i one po usunięciu okrywających je włosków i sproszkowaniu stanowią dodatek do mąki, ceniony ze względu na dużą zawartość witaminy E^[20].

Róża kasztanowa wykorzystywana jest w produkcji odmian ozdobnych róż. W wyniku krzyżowania z nią uzyskano niektóre odmiany róż wielkokwiatowych ('Floradora', 'Cinnabar', 'Käthe Duvigneau', 'Improved Cinnabar')^[21]. Krzyżówki z różą kasztanową określane są grupą 'Hybrid Roxburghii'. Należy do niej m.in. 'Triomphe de la Guillotière' uzyskana w połowie XIX wieku we Francji^[22].

Przypisy