Róża kutnerowata
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | |||||
Klasa | |||||
Nadrząd | |||||
Rząd | |||||
Rodzina | |||||
Rodzaj | |||||
Gatunek | róża kutnerowata | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Rosa tomentosa Sm. Fl. Brit. 2: 539 (1800)[3] | |||||
|
Róża kutnerowata (Rosa tomentosa Sm.) – gatunek krzewu z rodziny różowatych. Występuje na rozległych obszarach w Europie. W Polsce spotykany, aczkolwiek na ogół rzadko na niemal całym obszarze. Rośnie w zaroślach na stokach, przydrożach i skrajach lasów. Jest to róża o owłosionych, sinozielonych liściach, jasnoróżowych kwiatach o pierzastych, rozpostartych lub wzniesionych działkach.
Zasięg geograficzny
Gatunek występuje dziko w Europie Środkowej. Zwarty zasięg obszar od północnej części Półwyspu Iberyjskiego, Francji i Irlandii po środkową i południową europejską część Rosji. Na południu zasięg obejmuje obszary górskie na Bałkanach do północnej Grecji i Apeniny we Włoszech. Na północy gatunek sięga po Wielką Brytanię, Danię, południową Szwecję i kraje bałtyckie[4]. W Polsce spotykany jest na niemal całym obszarze kraju, ale wszędzie rzadki lub miejscami go brak (np. północno-wschodnia część kraju, Pomorze Gdańskie, Śląsk Opolski)[5]. Jako gatunek introdukowany rośnie w Syrii i w Stanach Zjednoczonych[3].
Morfologia
- Pokrój
- Krzew o pędach łukowatych do przewisających, osiągający od 1 do 2,5 m wysokości[5], gęsto rozgałezionych[6]. Łodygi z długimi międzywęźlami[6], pokryte kolcami lekko zakrzywionymi do prostych, rzadko też z kolcami hakowatymi[5].
- Liście
- Pierzasto złożone z 5–7 listków. U nasady z ogruczolonymi lub gładkimi, wąskimi przylistkami (do kilkunastu mm długości i 4 mm szerokości[7]). Osadki liściowe owłosione, czasem z nielicznymi gruczołkami, kolczaste. Listki jajowate do eliptycznych, sinozielone lub sine, owłosione gęsto po obu stronach, czasem od spodu także ogruczolone. Na brzegu piłkowane pojedynczo lub podwójnie[5].
- Kwiaty
- Pojedyncze lub zebrane po kilka. Osiągają od 3,5 do 5 cm średnicy[7]. Wyrastają na długich (od 2 do 3,5 cm długości[7]) i zwykle ogruczolonych szypułkach. Działki kielicha silnie pierzasto podzielone, z szerokimi łatkami bocznymi. Działki na brzegu i grzbiecie są zwykle ogruczolone, odstające lub lekko wzniesione (w czasie dojrzewania owoców odpadają). Koronę kwiatu tworzy 5 jasnoróżowych płatków. Szyjki słupków są nagie lub owłosione, wystają w formie bukietu ponad wąskie orficjum (ujście hypancjum – poniżej 1 mm średnicy). Dysk jest stożkowaty[5]. Jajowate hypancjum w czasie kwitnienia ma do 7 mm długości i 4 mm średnicy i zwykle jest ogruczolone, rzadko nagie[7].
- Owoce
- Jajowate do eliptycznych niełupki osiągające 4,2–4,6 mm długości i 2,3–2,6 mm średnicy. Powierzchnia nieco błyszcząca, pomarszczona, żółta do pomarańczowej. Wierzchołek owocu jest owłosiony[6]. Zebrane są wewnątrz okrągławych lub jajowatych, osiągających 1–1,5 cm długości[7], czerwonych (po dojrzeniu), mięsistych i ogruczolonych owoców pozornych (szupinkowych)[5]. Z dojrzałych owoców działki odpadają, wcześniej są rozpostarte, czasem wzniesione[5].
- Gatunki podobne
- Róża zapoznana R. sherardii ma zwykle ciemnoróżowe kwiaty, działki na dojrzałych owocach trwałe, ujście hypancjum nieco szersze – ok. 1 mm szerokości[8].
Biologia i ekologia
Kwitnie w czerwcu[5].
Rośnie w zaroślach na miedzach, w miejscach kamienistych, na zboczach, przydrożach, w zaroślach i na skrajach lasów[6][5]. Występuje zarówno na glebach piaszczystych, jak i gliniastych, zasobnych w węglan wapnia[5]. Na obszarach górskich w Polsce sięga do ok. 900 m n.p.m.[5]
Liczba chromosomów 2n = 35[6][8][5].
Systematyka
Gatunek zaliczany jest do podsekcji Vestitae w sekcji Caninae de Candolle ex Seringe podrodzaju Rosa w obrębie rodzaju róża Rosa z rodziny różowatych Rosaceae[9].
Do tego gatunku w jego szerokim ujęciu (Rosa tomentosa agg.) bywa włączana róża zapoznana R. sherardii[9].
Te dwa gatunki w przypadku rozdzielnego traktowania tworzą mieszańce opisywane jako R. × suberectiformis i Rosa pseudoscabriuscula[9]. Mieszańce tworzą się także ze skrzyżowania z różą dziką Rosa canina (nazywane R. scabriuscula), przy czym jeśli pyłek pochodzi z róży kutnerowatej to potomstwo takiej krzyżówki jest zupełnie nagie. Poza tym udokumentowano mieszańce z różą polną Rosa agrestis, Rosa corymbifera (= R. × aberrans Wolley-Dod), różą drobnokwiatową Rosa micrantha, różą miękką Rosa mollis, różą rdzawą Rosa rubiginosa (= R. × avrayensis Rouy), Rosa squarrosa, różą pnącą Rosa arvensis, różą gęstokolczastą Rosa spinosissima (= R. × andrzejowskii Boreau[9].
W obrębie gatunku wyróżnia się dwie odmiany[5]:
- var. tomentosa – listki na brzegach podwójnie piłkowane, pod spodem zwykle z gruczołkami,
- var. cinarascens (Dumort) Crepin – listki na brzegach pojedynczo piłkowane, pod spodem zwykle bez gruczołków.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-22] (ang.).
- ↑ a b c Rosa tomentosa Sm.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-22].
- ↑ Rosa tomentosa. W: Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2021-01-22].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Ryszard Popek: Dziko rosnące róże Polski. Kraków: Plantpress Sp. z o.o., 2002, s. 60-72. ISBN 83-85982-69-8.
- ↑ a b c d e Vít Bojnanský, Agáta Fargašová: Atlas of Seeds and Fruits of Central and East-European Flora: The Carpathian Mountains Region. Springer Science & Business Media, 2007, s. 259. ISBN 978-1-4020-5362-7.
- ↑ a b c d e Rosa tomentosa Smith. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-22].
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 230. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b c d Piet Bakker, Bert Maes, Roger Maskew, Clive Stace. Dog-roses (Rosa sect. Caninae): towards a consensus taxonomy. „British & Irish Botany”. 1, 1, s. 7-19, 2019.
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Przyroda okolic Roska.
Autor: BerndH, Licencja: CC BY-SA 3.0
Rosa tomentosa, Schwäbisch-Fränkische Waldberge, Deutschland
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rosa tomentosa var. cinarascens in the Rosarium Sangerhausen